ایران‌بوم

عادات نامطلوب غذایی در شیوه زندگی مردم کشورهای در حال توسعه و از جمله کشور ما، علاوه بر این که تهدیدی برای سلامت کودکان و نوجوانان تلقی می‌شود، بیشتر افراد را در معرض خطر همه‌گیری بیماری‌های غیرواگیر در دو دهه آینده قرار داده است.

بررسی‌های انجام شده از سوی انستیتو تغذیه ایران، نشان می‌دهد که در چند سال اخیر، مصرف سوسیس و کالباس و غذاهای آماده، باعث بالا رفتن آمار ابتلای مردم به بیماری‌های قلبی‌، عروقی و دیابت شده است.

کارشناسان معتقدند مشکل تغذیه در کشورهای در حال توسعه، بیشتر ناشی از تقلید کورکورانه از فست‌فود به سبک غربی است. این گونه غذاها هرچند پرطرفدارند، اما با وجود ظاهر جذاب و طعم لذیذ، نه فقط فاقد ارزش غذایی است، بلکه عوارض گوناگونی برای سلامت هم دربر دارد.

بررسی‌های انجام شده به وسیله دفتر تغذیه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نشان می‌دهد که افراد از سنین 2تا 80 سال مشتریان سوسیس و کالباس هستند و نیز کودکان و نوجوانان آسیب‌پذیرترین گروه‌های سنی محسوب می‌شوند. چرا که در سال‌های رشد قرار دارند و بیشتر از دیگر گروه‌های سنی، در معرض عوارض خوردن این مواد غذایی واقع شده‌اند.‏

کودکان، قربانیان اصلی ‏

فرید ایمان زاده، دبیر علمی نهمین کنگره اورژانس‌ها و بیماری‌های شایع طب کودکان در مصاحبه با خبر گزاری فارس اظهار داشته است: سوسیس و کالباس 10 برابر استاندارد جهانی نیتروزآمین دارند و معلوم است دستگاه گوارشی کودکان با این افزودنی‌های زیاد، چه آسیب‌هایی می‌بیند.

وی می‌گوید: شایع‌ترین مشکل کودکان تا چند سال قبل، بیماری‌های گوارشی، اسهال و استفراغ و بیماری‌های تنفسی بوده است، اما امروزه تغذیه ناسالم سلامت آنان را تهدید می‌کند.‏

ایمان‌زاده، دلیل ابتلا به آلرژی گوارشی در کودکان را خوردن مواد غذایی غیر استاندارد یا با افزودنی‌های زیاد عنوان می‌کند و می‌افزاید: دوغ، شیر و ماستی که در مغازه‌ها در بیرون از یخچال نگهداری می‌شوند و مواد افزودنی آن‌ها به قدری زیاد است که خراب نمی‌شوند، معلوم است که چه بر سر سلامت ما و کودکان‌مان می‌آورند.

ایمان زاده ادامه می‌دهد: میوه و سبزی‌ها نیز به دلیل دریافت کود بسیار زیاد، حتی با شستن هم قابل خوردن نیستند و باید حتماً با مواد ضدعفونی کننده شست و شو شوند تا معضلی برای کودکان‌مان به وجود نیاورند. به همین دلیل با همکاری انجمن تغذیه کودکان ایران، کمیته‌ای در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تشکیل شده و اسامی مکمل‌ها و مولتی ویتامین‌هایی را که ارزش تغذیه‌ای و علمی برای مصرف کودکان دارند، به وزارتخانه معرفی کرده است که شامل 20 تا 25 قلم از اقلام موجود در بازار می‌شود.

دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی همچنین اظهار می‌دارد: آمار سوء تغذیه در از استان‌ها مثل سیستان و بلوچستان و برخی از نواحی کرمان، شیوع بیشتری داشته است. چرا که نوزاد در 6 ماه اول زندگی از شیر مادر تغذیه نکرده و یا اگر تغذیه کرده است، بعد از 6 ماهگی در دریافت غذاهای کمکی، اصول علمی رعایت نشده است. ‏

دبیر علمی نهمین کنگره اورژانس‌ها و بیماری‌های شایع طب کودکان تصریح می‌کند: در 6 ماه اول زندگی نوزاد، سلول‌های روده کامل نیست و نباید در این بازه زمانی از غذاهای کمکی استفاده کرد، چرا که بعدها می‌تواند به صورت آلرژن به کودک صدمه بزند.‏

سلامت تغذیه کودکان

دکتر اکبر کوشانفرـ متخصص بیماری‌های کودکان در مورد تغذیه آنان به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: امروزه استفاده از غذاهای سرخ کرده و بخصوص سوسیس و کالباس که حاوی چربی‌های اشباع‌شده ناسالم و مواد نگهدارنده است، سلامت مردم به ویژه کودکان را تهدید می‌کند.

وی می‌افزاید: مصرف این غذاها افزایش رادیکال‌های آزاد در بدن را به همراه می‌آورد و باعث بیماری‌های قلبی، عروقی، فشار خون، دیابت، انواع سرطان و آلرژی‌های آسیب‌پذیر می‌شود.

دکتر کوشانفر با اشاره به این مطلب که بسیاری از کودکان مشتریان پر و پا قرص غذاهای آماده هستند، یادآوری می‌کند: متاسفانه در حال حاضر تغذیه کودکان دستخوش تغییرات زیادی شده و گرایش بیشتر آنان به تنقلاتی مانند چیپس، پفک، شکلات و سوسیس و کالباس، در دراز مدت سلامتشان را به خطر می‌اندازد.

وی می‌گوید: کودکان عادت غذایی را از والدین می‌آموزند و از این رو تشویق آنان به مصرف غذاهای مناسب و مفید، بسیارتاثیرگذار است. اگر والدین الگوی خوبی برای فرزندان خود باشند، قطعا کودکان هم به خوردن غذاهای خوب عادت می‌کنند.

دکتر کوشانفر با بیان این مطلب که عادت‌های غذایی صحیح باید در سنین پایین به کودکان آموزش داده شود می‌افزاید: استفاده از غذاهای سالم ومقوی، سلامت کودک را در سال‌های آینده تامین می‌کند.

وی یاد آوری می‌کند: سوسیس و کالباس سرشار از کالری، چربی‌های غیر مفید اشباع شده، نمک، آرد، مواد نگهدارنده و رنگ است که نه تنها ارزش غذایی خاصی ندارد، بلکه فاقد پروتیین، ویتامین و ریز مغذی‌های ضروری برای بدن است.این متخصص کودکان با بیان این مطلب که کودکانی که عادت به خوردن غذاهای آماده و پر چرب دارند، اضافه وزن پیدا می‌کنند، می‌گوید: این کودکان در بزرگسالی در معرض ابتلا به بیماری‌های زیادی قرار می‌گیرند.وی می‌افزاید: تحقیقات انجام شده در دانشگاه آکسفورد انگلستان نشان می‌دهد که مصرف غذاهای سالم می‌تواند در پیشگیری از ابتلا به بیماری‌هایی مانند بیش‌فعالی، نارسایی خونی و بعضی از بیماری‌های روحی و روانی مانند استرس و افسردگی، نقش مهمی داشته باشد.‏

رژیم غذایی مناسب ‏

دکتر کوشانفر با تأکید بر این که در رژیم غذایی بهتر است از روغن‌های گیاهی استفاده شود، یادآوری می‌کند: مصرف ماهی که سرشار از امگا 3 است، برای بزرگسالان و کودکان بسیار مفید است و لیکوپن در آب گوجه فرنگی، هندوانه، آب انار و میوه‌های سرخ رنگ و سلنیوم در غذاهای دریایی، سبوس گندم، جو و سویا وجود دارد که مصرف آن‌ها‌هم ضروری است.‏این استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی می‌گوید: استفاده از سوسیس و کالباس در ساندویچ‌ها ضمن اینکه برای کودکان مضر است، در تشدید حساسیت هم نقش دارد. مصرف ساندویچ تخم مرغ پخته به جای ساندویچ سوسیس و کالباس در این اوقات توصیه می‌شود.‏

وی با اشاره به این مطلب که نان و پنیر و گردو هم می‌تواند میان وعده غذایی مطلوبی باشد که ارزش غذایی خوبی هم دارد، می‌افزاید: مربیان بهداشت مدارس باید توجه داشته باشند که از به همراه داشتن مواد غذایی نامناسب توسط دانش آموزان به مدرسه پیشگیری کنند. این مواد غذایی یا نباید در مدارس توزیع شود و یا اگر هم دانش آموز آن را به همراه خود آورده است، او را از مصرف آن بر حذر دارند و به خانواده وی اطلاع بدهند که دیگر این مواد غذایی را به همراه خود نیاورد. ‏

استاندارد تولید سوسیس و کالباس

دکتر شیرین پاک سرشت ـ متخصص تغذیه در مورد استاندارد تولید سوسیس و کالباس به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: استاندارد تولید سوسیس و کالباس در ایران با سایر کشورها تفاوت دارد؛ در کشور‌های دیگر سوسیس و کالباس به‌صورت خام تولید می‌شود که در این روند، آنها را نمک سود و شور می‌کنند. به عبارت ساده تر، برای ترد و قابل مصرف شدن چنین محصولاتی بدون استفاده از حرارت و پختن، آنها را در نمک نیتریت و نیترات می‌خوابانند.

وی می‌افزاید: بر اساس استاندارد ایران، فرآورده‌های گوشتی باید حداقل حاوی 50درصد گوشت باشد. حداکثر میزان گوشت هم به تکنولوژی تولید و مرغوبیت کالا بستگی دارد که متاسفانه نه تنها این مقدار گوشت را ندارند، بلکه در تهیه فرآورده‌های یادشده، نازل‌ترین آن‌ها استفاده می‌شود.‏

فساد سوسیس و کالباس

پاک سرشت در مورد سوسیس و کالباس فاسد یاد آوری می‌کند: معمولاً مصرف‌کننده‌ها نمی‌توانند آلودگی‌های احتمالی فرآورده‌های گوشتی را تشخیص دهند. البته ایجاد تغییراتی در ظاهر سوسیس و کالباس‌ها می‌تواند نشان‌دهنده ماندگی و فساد آنها باشد.

وی توصیه می‌کند: خانواده‌ها به تاریخ تولید وانقضای مصرف کالباس و سوسیس بسته‌بندی شده توجه کنند. حتی روی هر 4 تا 5 عدد سوسیس‌های فله‌ای کاغذی چسبیده شده که حاوی این مشخصات است. اما در مورد کالباس‌های فله‌ای، نمی‌توانید تاریخ تولید و انقضای روی پوشش را ببینید، و به همین دلیل توصیه ما استفاده از کالباس‌های وکیوم شده است. ‏این متخصص تغذیه یاد‌آوری می‌کند: اولین نشانه ماندگی کالباس‌های فله‌ای، لزج شدن سطح آنهاست که به معنای رشد قارچ یا میکروب است. در این حالت با دست کشیدن به سطح کالباس به جای احساس رطوبت، حس می‌کنید انگشتتان لیز می‌شود. سوسیس و کالباس‌های مانده، کمی آب خود را از دست می‌دهند و حالت چروکیدگی پیدا می‌کنند. در این حالت، روکش آنها چروکیده می‌شود و بر سطحشان می‌چسبد. حاشیه فرآورده‌های گوشتی کهنه، شروع به تغییر رنگ و تیره شدن می‌کند. از طرف دیگر، از آنجا که در برخی از انواع سوسیس و کالباس‌، حجم پرکننده‌های آردی بالاتر از حجم گوشت است، در صورت مانده بودن یا کیفیت پایین آنها، اگر مثلا یک ورقه کالباس را در دستتان بگیرید و تکان دهید، به سادگی خرد می‌شود و پایین می‌ریزد یا حالت پوسته پوسته و شکننده پیدا می‌کند. این در حالی است که ورق کالباس تازه به سادگی در دست بازی داده می‌شود و انعطاف‌پذیر است.‏

مواد تشکیل‌دهنده سوسیس و کالباس ‏

سیمین عربشاهی ـ متخصص تغذیه نیز به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: سوسیس و کالباس از نظر ارزش غذایی در مراحل پایین رده ‌بندی مواد غذایی قرار دارند. اغلب گوشت‌های فرآوری شده، دارای پروانه بهداشتی است، اما در فرمولاسیون این فرآورده‌های غذایی از موادی استفاده می‌شود که مضر است؛ رنگ‌‌دهنده‌ها، ادویه، روغن و دیگر مخلفات ترکیباتی است که باعث بروز عوارض شدیدی در بدن می‌شوند که خطرناک است.‏

رنگ ‌دهنده‌ها

عربشاهی می‌افزاید: دربعضی از انواع سوسیس و کالباس از نیتریت به عنوان رنگ‌دهنده استفاده به عمل می‌آید. این ماده باعث ایجاد سرطان سیستم گوارشی بدن می‌شود و مصرف فراوان آن ممنوع است؛ ضمن آن که از بیشتر فرآورده‌های گوشتی که قیمت ارزانی دارند، نمی‌توان به عنوان جایگزین گوشت استفاده کرد؛ گوشتی که در این موارد استفاده می‌شود، کیفیت پایینی دارد، از پروتیین‌‌های غیرحیوانی است و با افزودن پودر سیر، ادویه و فلفل، به این قبیل گوشت‌ها، رنگ، بو و طعم طبیعی می‌دهند تا ظاهراً به یک محصول خوب تبدیل شوند؛ اما درواقع این‌طور نیست و از مواد اولیه ناسالم تهیه شده‌اند.

ادویه‌های استفاده شده در این ماده غذایی هم باعث ایجاد حساسیت‌های شدید در بعضی افراد می‌شود، به‌طور مثال بعضی مواقع استفاده از ادویه هندی باعث اسپاسم حنجره می‌شود و یا مصرف سوسیس و کالباس به دلیل دارا بودن ادویه باعث ایجاد حساسیت‌های پوستی در کودکان می‌شود؛ پوستشان کهیر می‌زند، دستگاه گوارش‌شان تحریک می‌شود و مشکلات زیادی را برایشان به‌وجود می‌آورد.‏

چربی و روغن‌های چاق‌کننده ‏

این متخصص تغذیه با اشاره به این که چربی و روغن‌هایی که در مواد غذایی گوشتی مورد استفاده قرار می‌گیرد، بسیار چاق‌کننده است یادآوری می‌کند: برای سرخ کردن انواع فست‌فود از روغن‌های اشباع استفاده می‌شود که بسیار چاق‌کننده است و فردی که به عنوان غذای اصلی از آنها استفاده می‌کند، به افزایش وزن و کلسترول مبتلا می‌شود که عوارض شدیدی در پی دارد.

اکنون بیشتر کشورها، تولیدکنندگان فست‌فود را مجبور کرده‌اند که به تولید غذاهای سالم روی آورند. در آن کشورها مقدار کالری غذاهای سریع آماده شونده را کنترل می‌کنند، به‌طوری که هر وعده غذایی نباید بیش از نیاز روزانه، کالری داشته باشد.

استفاده از روغن‌های مایع اشباع، در سرخ کردن مواد غذایی بسیار خطرناک است، این روغن‌ها بر اثر حرارت تبدیل به پرکسید می‌شوند و اکسیژن را وارد زنجیر چربی می‌کنند که باعث سمی شدن روغن می‌شود. در این حالت روغن نه فقط از شکل طبیعی خارج، بلکه به ماده‌ای بسیار مضر تبدیل می‌شود.‏وی می‌گوید: نیترات سدیم در بدن انسان به نیتروزآمین تبدیل می‌شود که سرطانزا است. به همین دلیل معمولا ویتامین ‏C‏ را به فرآورده اضافه می‌کنند تا از شکل گیری نیتروزآمین طی عمل گوارش، جلوگیری شود.عربشاهی با بیان این مطلب که نیتریت بسیار سمی است، می‌افزاید: نیتریت در بدن با میوگلوبین ترکیب می‌شود و ماده‌ای به نام نیتروزگلوبین را ایجاد می‌کند که موجب بروز سرطان معده می‌شود.این متخصص تغذیه یاد آوری می‌کند: سوسیس، کالباس و غذاهای آماده نباید بیش از یک نوبت در ماه مصرف شود، زیرا مصرف بیش از حد این مواد به علت نوع پخت و چربی‌های موجود در آن، سرطانزاست.‏

خوراکی های غیر مجاز را به بوفه‌های مدارس راه ندهیم

بررسی‌های صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) نشان می‌دهد که 12 تا 16 درصد کودکان ایرانی که در مناطق محروم زندگی می‌کنند، دچار سوء تغذیه هستند واین در حالی است که عادات غذایی و رفتار نادرست تغذیه‌ای در کودکان، آنان را مستعد ابتلا به انواع بیماری‌ها می‌کند.

براساس بررسی‌های انجام شده از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در مورد 6هزار دانش‌آموز، مشخص شده است که فقط 42 درصد آنان در هر 6 روز هفته که به مدرسه می‌روند و 90 درصد دانش‌آموزان در روزهای تعطیل و جمعه صبحانه می‌خورند و این در حالی است که تغذیه دانش‌‌‌آموزانی که در سن رشد هستند، اهمیت زیادی دارد. ‏

‏ به گفته کارشناسان، دانش‌‌‌آموزان نیازهای تغذیه‌ای خاص خود را دارند و برای اینکه رشد جسمی خوبی داشته باشند و میزان یادگیریشان در حد مطلوب و مناسب باشد، باید غذای کافی، متنوع و منظمی مصرف کنند. کودکی که گرسنه باشد، یادگیری و تمرکز کافی ندارد. پس تنها مصرف 3 وعده غذای اصلی در این سن کافی نیست و میان‌وعده‌ها نقش مهمی پیدا می‌کنند.کارشناسان همچنین می‌گویند، ارائه غذا‌های سالم در بوفه مدارس یکی از بهترین راهکار‌هــای پــیشگیری از سـوی تغذیه در کود کان است.

آنان معتقدند، مواد غذایی نظیر خشکبار و انواع میوه‌های خشک شده، با بسته‌بندی‌ها بهداشتی به ویژه خرما، انجیر، توت، کشمش، ســویا و انواع شــیر و فرآورده‌های آن، برای میان وعده‌های دانش‌‌‌آموزان مناسب است. همچنین دانش‌‌‌آموزان باید با خوردن صبحانه وارد مدرسه شوند چرا که اگر دانش‌‌‌آموزی گرسنه باشد مجبور است خارج از مدرسه، خوراکی‌های مضر را خریداری کند. البته، اگر این مواد غذایی بهداشتی و از مواد مرغوب تهیه شده باشد، فروش ساندویچ‌های سوسیس و کالباس در بوفه‌های مدارس، مشکلی نخواهد داشت.

فهرست مواد غذایی مجاز و ممنوع در بوفه مدارس

محسن فرهادی رئیس اداره بهداشت مواد غذایی و بهسازی اماکن عمومی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، در مصاحبه با رسانه‌های گروهی اظهار داشته است: طبق آخرین دستورالعمل، مواد خوراکی عرضه شده در مدارس باید دارای بسته بندی و پروانه ساخت از وزارت بهداشت و درمان باشد‎.‎

‎ ‎وی می‌گوید: در بوفه‌های مدارس می‌توان خشکبار، خرما و انواع مغزها مانند پسته، بادام، گردو، بادام زمینی، بادام هندی، فندق، نخودچی، توت خشک، انجیر خشک، کشمش، آجیل سویا و خرما (بسته بندی شده) و انواع میوه‌های خشک را عرضه کرد‎.‎

‎ ‎وی می‌افزاید: شیر و فرآورده‌های آن مانند ماست، کشک، پنیر (پاسـتوریزه، اســترلیزه بسته بندی شده)، نوشیدنی‌هایی مانند آبمیوه‌های طبیعی و دوغ بدون گاز (پاستوریزه و استرلیزه)، ماءالشعیر و آب معدنی از دیگر مواد خوراکی است که می‌توان در بوفه‌های مدارس به دانش‌‌‌آموزان عرضه کرد‎.‎

‎ ‎وی یاد آوری می‌کند: میوه‌هایی مانند سیب، نارنگی، پرتقال، موز شسته و ضدعفونی و وکیوم شده در بسته بندی‌های یک نفره، انواع بیسکویت، کیک و کلوچه ترجیحا از انواع غنی شده، سبوس دار و تهیه شده با روغن دارای اسید چرب با ترانس زیر 10 درصد، و لقمه‌های سالم مانند نان و پنیر و گردو، نان و پنیر و خیار، نان و پنیر و گوجه فرنـگی، نان و کره و عسل، نان و تخم مرغ پخته (نان ترجیحا سبوس دار) را می‌توان در بوفه‌های‌ مدارس عرضه کرد‎.‎

‎ ‎فرهادی با اشاره به این مطلب که غذاهای پخته مانند انواع آش و سوپ، لوبیا، عدسی، حلیم، شله زرد، سمنو، فرنی و شیربرنج را دانش‌‌‌آموزان می‌توانند از بوفه‌های مدارس تهیه کنند، می‌گوید: نمک و روغن به کار رفته در این غذاها باید به اندازه مناسب باشد. ‏

‏ مواد غذایی غیرمجاز‎ ‎

‎ ‎رئیس اداره بهداشت مواد غذایی و بهسازی اماکن عمومی وزارت بهداشت و درمان سپس به مواد غذایی غیرمجاز در بوفه‌ها اشاره می‌کند و اظهار می‌دارد: فروش انواع چیپس و پفک، یخمک، نوشابه‌های گازدار (به جز ماءالشعیر)، آدامس، سوسیس و کالباس، سالادالویه، انواع لواشک و آلو و آلوچه فاقد شرایط بهداشتی، آب نبات‌هایی که به سطح دندان می‌چسبند، آبمیوه‌هایی که از آب و قند و اسانس میوه‌ها تهیه شده اند، فلافل و بستنی یخی در پایگاه‌های تغذیه مدارس ممنوع است‎.‎

‎وی همچنین یادآوری می‌کند: 4 هزار و 200 گروه بازرسی در قالب اکیپ‌های سیار، بر فعالیت پایگاه‌های تغذیه مدارس نظارت می‌کنند‎.‎

تغذیه دانش‌‌‌آموزان مدارس

دکتر علی رضا راد منش - متخصص تغذیه در مورد تغذیه صحیح دانش‌‌‌آموزان به گزارشگر روز نامه اطلاعات می‌گوید: دریافت وعده‌های غذایی در فواصل منظم و با تنوع کافی، برای دانش‌‌‌آموزان ضرورت دارد و این در حالی است که مهم‌ترین وعده غذایی آنان صبحانه است که بدن را برای فعالیت‌های روزانه آماده می‌کند. وعده‌های غذایی باید حاوی لبنیات، نان و غلات، میوه و سبزی‌، آبمیوه‌ و مغزدانه‌ها باشد. ‏

وی با بیان این مطلب که کودکان بعد از صبحانه در طول روزبه یک میان‌وعده نیاز دارند، می‌افزاید: میان‌وعده‌ها باید انرژی کافی را به بدن کودک برساند و در عین حال موادمغذی موردنیاز او را تامین کند. لقمه‌هایی مثل نان و پنیر و گردو، میوه‌ها و آبمیوه‌های تازه و سبزی‌هایی مثل هویج و خیار، بسیار مفیدند. میوه و سبزی‌ها هم از نظر رنگ و هم از نظر ترد بودن، می‌تواند جایگزین بسیاری از میان‌وعده‌های ترد صنعتی ‌شود. ‏

این استادیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی یاد آوری می‌کند: داشتن وقت مناسب برای صرف ناهار، در سلامت تغذیه دانش‌‌‌آموزان بسیار اهمیت دارد. اگر کودک برای ناهار به خانه برمی‌گردد، حضور حداقل یکی از اعضای خانواده به هنگام صرف این وعده غذایی الزامی است. بعد از استراحت و بازی، مصرف میان‌وعده عصر و در نهایت شام با تنوع بالا و به اندازه کافی، ضروری است‏‎.

‎وی با اشاره به این مطلب که معمولا در سنین پایین رفتارهای تغذیه‌ای کودکان شکل می‌گیرد، می‌گوید: آموزش ارائه الگوهای غذایی صحیح درمیان خانواده‌ها و جامعه نقش مهمی در تغذیه سالم کودکان ایفا می‌کند و کودکان به‌تدریج می‌آموزند که باید از مواد غذایی سالم و تازه استفاده کنند.‏

کمبود مواد غذایی

این متخصص تغذیه در پاسخ به این پرسش که مصرف کدام مواد غذایی برای دانش‌‌‌آموزان ایرانی ضروری است می‌افزاید: سن ورود به مدرسه، مرحله پیش بلوغ است و اگر کودک در این سن ذخایر کافی داشته باشد، در دوران بلوغ رشد کافی خواهد داشت.‏

موادمغذی خاصی که در این دوران به مصرف آن تاکید می‌شود، علاوه بر دریافت انرژی و پروتئین، کلسیم، آهن، روی، ویتامین‌های‎ A ‎،D ‎و گروه‎ B ‎است که بهترین منبع آن، لبنیات، مغزدانه‌ها و سبزی‌های خانواده کلم است. آهن نیز ریزمغذی‌ای است که اهمیت بالایی دارد و در انواع گوشت و میوه‌های خشکی مانند کشمش و مویز وجود دارد. روی نیز در منابع غذایی حیوانی به وفور یافت می‌شود و مورد نیاز است و خانواده‌ها باید در تامین آنها کوشا باشند.‏

نگرانی جدیدی که امروزه در مورد کودکان دبستانی وجود دارد، کمبود ویتامین‏‎ D ‎است که در جذب کلسیم و سلامت استخوان‌های کودکان اهمیت دارد و وجود آن برای نشاط و رشد کودک ضروری است. بنابراین، غنی‌سازی موادغذایی و از جمله لبنیات و روغن با ویتامین‌‏D ‎در حال حاضر یکی از ضرورت‌های کشور است. همچنین کودکانی دچار کمبود موادمغذی مثل ویتامین‌های‏‎ A ‎و‎ C ‎هستند که در میوه و سبزی‌ها به وفور یافت می‌شود. با ورود به مدرسه توجه والدین به مصرف منابع غذایی این موادمغذی توسط کودک کمتر می‌شود، در حالی که مصرف این ویتامین‌ها برای رشد و جذب و دسترسی کافی به موادمغذی مثل آهن، ضرورت دارد.

بچه‌های کم وزن و چاق

دکتر رادمنش با اشاره به این مطلب که بچه‌های کم‌وزن معمولا در مناطق کوچکتر و محروم‌تر با درآمدهای پایین زندگی می‌کنند و اغلب بچه‌های چاق ساکن شهرهای بزرگ هستند، یاد آوری می‌کند: بخش قابل‌توجهی از وزن و رشد نامناسب کودکان، به الگوی غذایی خانواده برمی‌گردد. اگر در خانواده‌ای موادغذایی چرب مصرف شود، میزان مصرف میوه و سبزی‌ها پایین باشد و بچه‌ها فعالیت‌های بدنی کمی داشته باشند، احتمال چاق شدن آنها زیاد است. بنابراین، بهتر است در این‌گونه موارد نگاهی دوباره به شیوه زندگی کل خانواده بیندازیم. در مواردی که کودکی کم‌وزن است، اگر به دلایل اجتماعی و اقتصادی دستیابی خانواده به برخی از موادغذایی محدود است، توصیه می‌شود در سطح جامعه و مدارس با اجرای برخی برنامه‌ها به خانواده کمک کرد. به طور مثال، عرضه موادغذایی با ارزش در مدارس مناطق محروم با قیمت پایین‌تر می‌تواند موثر باشد.‏ البته خانواده باید توجه کند که نداشتن برنامه غذایی منظم یا هله‌هوله‌خوری و عدم دریافت منابع غذایی مفید، امکان کم‌‌وزنی و کوتاه قدی را در کودکان بالا می‌برد. اگر دانش‌آموزی برنامه منظم غذایی دارد، اما بی‌اشتهاست، می‌توان از طریق موادغذایی موردعلاقه‌اش و جذاب کردن ظاهر غذا، او را به خوردن علاقه‌مند کرد. ‏از سوی دیگر، توجه به این نیز لازم است که مصرف غذاهای کم‌انرژی یا کم‌ارزش همراه با تحرک بالا، می‌تواند مانع از رشد کافی کودکان شود‎.‎‏ ‏

وعده‌های غذایی مناسب

محمد سرمدی - کارشناس تغذیه در مورد تغذیه کودکان به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: کودک نباید گرسنه شود و باید در وعده‌های غذایی منابع اصلی انرژی یعنی کربوهیدرات‌ها (نان و غلات) و چربی‌ها گنجانده شود. می‌توان کمی کره یا خامه هم به وعده غذایی کودکان که حجم وعده‌های غذایی‌شان کم است و در عین حال انرژی بالایی می‌سوزانند، افزود. همچنین با افزودن آرد یا مقدار کمی از مغزدانه‌ها هم می‌توان غذاها را مقوی و با افزودن سبزی، میوه و لبنیات آنها را مغذی‌تر کرد.وی در پاسخ به این پرسش که پروتئین کافی چگونه به بدن کودک می‌رسد، می‌افزاید: مهم‌ترین منابع غذایی تامین‌کننده پروتئین در درجه اول گروه گوشت، حبوبات و تخم‌مرغ و بعد از آن، شیر و لبنیات است. گندم و برنج هم تا حدی پروتئین دارند، اما قطعا منبع اصلی پروتئین محسوب نمی‌شوند.‏

این کارشناس تغذیه در مورد ریز مغذی‌ها هم یاد آوری می‌کند: گوشت، منبع خوب آهن است، شیر و لبنیات هم کلسیم و فسفر فراوانی دارند و در کنار این گروه‌های غذایی، دریافت کافی نور خورشید لازم است. در شهرهای بزرگ به دلیل آلودگی هوا، مردم با کمبود ویتامینD‏ مواجه هستند و لازم است این کمبود با مصرف موادغذایی غنی شده یا در صورت لزوم با مصرف مکمل‌های غذایی، جبران شود.‏

وی به والدین توصیه می‌کند:کودکان وعده‌های غذایی منظم داشته باشند و در آن‌ها گروه‌های غذایی متنوع به اندازه نیاز گنجانده شود و تنوع کافی وجود داشته باشد. غذاها باید با روش‌های مناسب پخت تهیه شوند. در سنین رشد داشتن وعده‌های غذایی منظم و متنوع، غذا خوردن درست در بزرگسالی را یاد کودک می‌دهد. کودکانی که به خوردن وعده‌های منظم غذایی عادت دارند، طعم‌های مختلف را چشیده‌اند و فقط به خوردن یک نوع غذای خاص عادت نکرده‌اند، در بزرگسالی انتخاب‌های درست‌تری دارند، سالم‌تر غذا می‌خورند و آمادگی پذیرش طعم‌های جدید را خواهند داشت.‏

پیامد‌های صبحانه نخوردن دانش‌آموزان

دکتر محمد اسماعیل مطلق - متخصص کودکان نیزدر مصاحبه با رسانه‌های خبری اظهار داشته است: صبحانه نخوردن بچه‌ها در ایام مدرسه دلایل مختلفی دارد که یکی از مهم‌ترین آنها، برنامه خوابشان است. ‏

برنامه خواب بچه‌ها ارتباط مستقیمی با برنامه غذایی‌شان دارد. آنها معمولا در فصل تابستان به دیر خوابیدن در شب عادت می‌کنند و برنامه خوابشان نامنظم می‌شود و در آغاز سال تحصیلی زمان زیادی لازم است تا خوابشان منظم شود، به همین دلیل هنگام صبح بی‌اشتها هستند و صبحانه نمی‌خورند. برای پیشگیری از بروز این مشکل، والدین باید چند روز مانده به بازگشایی مدارس، برنامه‌ریزی کنند تا بچه‌ها زودتر بخوابند و صبح زودتر از خواب بیدار شوند. ‏

یکی دیگر از دلایل صبحانه نخوردن بچه‌ها، داشتن حالت‌های اضطرابی است و ممکن‌است با خوردن صبحانه دچار حالت تهوع شوند. در چنین مواردی والدین باید علت اضطراب کودک را پیدا و آن را کنترل کنند. علاوه بر این، وعده‌های کم‌حجم و پرپروتئین را برای وعده صبحانه کودکشان انتخاب کنند؛ یک ساندویچ کوچک شامل نان و پنیر و گردو، صبحانه مناسبی برای این دانش‌آموزان است، به شرط آنکه بعد از آن، میان وعده سالمی نیز باشد. ‏

برخی بچه‌های لجباز به مرور زمان بی‌اشتها می‌شوند و تمایلی به خوردن صبحانه ندارند. اگر تلاش‌های پدر و مادر برای تشویق فرزند لجباز به خوردن صبحانه بی‌فایده است، حتما باید با یک ‌متخصص بیماری های کودکان مشورت کنند. ‎وی می‌گوید: والدین باید بدانند تغذیه کودکان با وضعیت جسمی و روانی آنها و الگوی غذایی خانواده‌ها ارتباط مستقیمی دارد. خیلی وقت‌ها، مشاجره‌های خانوادگی باعث می‌شود کودکان بی‌اشتها شوند. حتی شرایط روانی آنها مانند استرس و اضطراب نیز در بی‌اشتهایی بچه‌ها تاثیر زیادی دارد‎.‎این متخصص کودکان با اشاره به این‌که ذائقه کودکان در خانواده‌هایی که الگوی غذایی سالمی ندارند، بیشتر به غذاهای سرخ‌شده و آماده مصرف عادت می‌کند، می‌افزاید:به مرور زمان تمایل کودک به یک وعده غذایی سالم مانند صبحانه کم می‌شود، در حالی که صبحانه یک وعده غذایی کامل و تاثیرگذار در سلامت دانش‌آموزان است و قدرت یادگیری و تمرکز آنها را بالا می‌برد. افرادی که صبحانه نمی‌خورند، در درازمدت چاقی یا لاغری به سراغشان می‌آید. از آنجا که نخوردن صبحانه باعث می‌شود احساس گرسنگی بر فرد چیره شود، از غذاهای پرکالری مصرف می‌کند و چاق می‌شود. گاهی هم افرادی که عادت به خوردن صبحانه ندارند، چون غذای کافی در طول روز دریافت نمی‌کنند، به مرور زمان لاغر می‌شوند‎.‎

ویژگی‌های یک صبحانه کامل‎ ‎

دکتر مطلق در مورد ویژگی‌های یک صبحانه کامل و مغذی یاد آوری می‌کند: یک صبحانه سالم باید به اندازه کافی مواد فیبری و پروتئین داشته باشد، همچنین می‌توان از حبوبات، تخم‌مرغ آب پز، آب پرتقال، نان گندم، مقداری پنیر و گردو، شیر کم‌چرب و یا حتی گوشت کم‌چرب برای تهیه صبحانه سالم استفاده و در کنار آن یک میان‌وعده کوچک که انرژی روزانه دانش‌آموز را تامین کند، آماده کرد. گاهی با برخی اقدام‌های ساده می‌توان به راحتی بچه‌ها را به خوردن صبحانه تشویق کرد، مثلا طوری برنامه‌ریزی شود که همه اعضای خانواده با هم صبحانه بخورند تا به دلیل صمیمیت خانوادگی که از دور هم بودن ایجاد می‌شود، کودک نیز به خوردن صبحانه عادت کند. می‌توان میز صبحانه را با ظرف‌های شاد و رنگی چید تا کودکان به خوردن صبحانه ترغیب شوند. اگر شام بچه‌ها پرحجم و سنگین باشد و دیر خورده شود، اشتهای آنها برای خوردن صبحانه کم خواهد شد.دکتر مطلق با بیان این مطلب که برخی معتقدند شاغل بودن مادر تاثیر مستقیمی در وضعیت صبحانه خوردن دانش‌آموزان دارد، می‌گوید: این تصور صحیح نیست، چون بسیاری از مادران خانه‌دار که الگوی سالم غذایی ندارند نیز ممکن است به فرزندشان صبحانه ندهند. اگر مادران چه شاغل، چه خانه‌دار برنامه‌ریزی صحیحی برای تامین نیازهای غذایی فرزندانشان داشته باشند، می‌توانند یک صبحانه سالم برای آنان آماده کنند‎.