ایران‌بوم

یکی از حماسه‌های جاویدان،‌ اجرای عملیات حماسی و عظیم بیت‌‌المقدس در جریان دفاع مقدس است که طی 34 روز نبرد سنگین در روز سوم خرداد سال 1361 منجر به آزادسازی خرمشهر همیشه جاوید و پایان اسارت 578 روزه آن از چنگال صدامیان شد.

فتح خرمشهر در تاریخ جنگ ایران و عراق از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

خبرآزادی خرمشهر آن چنان شگفت‌آور بود که در سراسر میهن اسلامی، مردم را به وجد آورد. تا آنجا که رهبر انقلاب در این‌باره می‌فرمایند: «فتح‌ خرمشهر فتح خاک نیست، فتح ارزشهای اسلامی است. خرمشهر شهر لاله‌های خونین است. خرمشهر را خدا آزاد کرد.»

اما خرمشهر چگونه اشغال شد؟

خرمشهر و ویژگی‌های آن در سال 1227 هـ.ق (1812م) حاج یوسف پدر جابرخان (رئیس خاندان کعب) خرمشهر را به صورت قریه کوچکی بنا نهاد که به مرور زمان در کنار رودهای کارون و اروندرود، به بندری معتبر تبدیل شد. فاصله آن تا بصره 24 کیلومتر ، تا آبادان 10، اهواز 120 و تا ساحل خلیج‌فارس 96 کیلومتر است.

در سال 1318 هـ.ش، اولین اسکله‌تجاری بزرگ افتتاح و در جریان جنگ جهانی دوم هم شش اسکله به آن اضافه شد. اکنون طول اسکله بندرخرمشهر به 1500 متر و تعداد ایستگاه‌های پهلوگیری به 9 اسکله رسیده است . بندرخرمشهر به دلیل موقعیت ممتاز جغرافیایی و ارتباط با دریای آزاد ، ثروت عظیمی در خود نهفته دارد.

قبل از جنگ، اساس اقتصاد خرمشهر بر کشاورزی، دامداری، ماهیگیری، صنایع‌دستی و بازرگانی استوار بود. خرما عمده‌ترین محصول کشاورزی با تولید سالانه بالغ بر 55 هزار تن است که حدود 40 درصد آن صادر می‌شود.

تاریخچه اشغال خرمشهر

خرمشهر از هنگام تأسیس (1227ق./1812م) تاکنون چهار بار توسط بیگانگان اشغال شده است. نخستین بار در سال 1254 ق.

(1837 م) درحالی که قوای «محمدشاه» هرات را به سبب خودداری حاکم آن از پرداخت مالیات محاصره کرده بود، علی‌رضا پاشا (حاکم بغداد) به تحریک انگلیسی‌ها خرمشهر را اشغال و شرط خروج خود را ترک محاصره هرات اعلام کرد . محمدشاه هم ناچار هرات را رها کرد. با عقب‌نشینی نیروهای ایرانی از هرات، نیروهای بغداد هم خرمشهر را تخلیه کردند.

حدود 20 سال بعد

( 1273ق./1586م) هم که نیروهای ایران برای اثبات این که هرات جزئی از قلمرو ایران است، بار دیگر وارد این منطقه شدند. انگلستان هم با گسیل قوای خود به جنوب ایران، خرمشهر را اشغال و تا اهواز پیشروی کرد. در پی آن عهدنامه پاریس در مارس 1587 م میان ایران و انگلستان منعقد شد که درآن بر خروج نیروهای ایران از هرات و نیروهای انگلستان از خرمشهر توافق شده بود. این عهدنامه در واقع به ابقای بخشی از خاک ایران (خرمشهر) در برابر واگذاری بخش دیگر آن (هرات) حکم کرده بود.

در جریان جنگ دوم جهانی هم قوای انگلستان با این بهانه که حضور شماری کارشناس آلمانی در ایران، تهدیدی علیه منافع آنها و مغایر با سیاست بی‌طرفی ایران است، در بامداد سوم شهریور 1320 ش. با هجوم به خرمشهر آن را اشغال کرد.

به این ترتیب انگلستان علاوه بر حفظ امنیت مواضع خود درمنطقه و خصوصاً میدان‌های نفتی ایران و عراق، ارتباط متفقین را از طریق خلیج‌فارس با جبهه روسیه برقرار کرد. مدتی پس از اتمام جنگ، نیروهای بیگانه خرمشهر را ترک کردند.پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، خرمشهر برای بار چهارم (سال 1359 ش) اشغال شد. اما این بار اشغال آن به سادگی صورت نپذیرفت، زیرا مقابل یورش دشمن مجهز به انواع سلاح‌های سنگین و نیمه سنگین، جوانانی با حداقل تجهیزات به دفاع برخاسته بودند که نه فقط برای دفع تجاوزگر از میهن خود، بلکه برای اعتلا و حفظ اعتبار و اقتدار اسلام و انقلاب اسلامی می‌جنگیدند.

آنان چه در دوران مقاومت و چه در دوران آزادسازی خرمشهر، چنان حماسه آفریدند که شاید با این مشخصات، مانند آن در پیشینه این مرز و بوم یافت نشود.

عراق با استفاده از اطلاعات عناصر بعثی خود در دبیرستانی‌ در خرمشهر مطمئن شد که نیروی نظامی چندانی در خرمشهر وجود ندارد و نیروهای شهربانی هم توان مقابله با آنها را ندارند.

به همین منظور گردان هشتم نیروی مخصوص خود را مأمور تصرف چند روزه خرمشهر کرد! تصور دشمن این بود که می‌تواند به راحتی خرمشهر را تسخیر کند!

هر چند یکی از دلایل طولانی شدن تصرف خرمشهر اشتباهی بود که ارتش عراق انجام داد و از محور طولی (در امتداد خیابان چهل‌ متری از پل صراط تا ساختمان فرمانداری) وارد شهر شد و این باعث طولانی شدن و فرسایشی شدن جنگ شد، ولی نباید از جانفشانی حدود 400 شهید در مقاومت ماندگار خونین شهر به راحتی گذشت که اگر نبود خیانت‌های خودفروشان از جمله تخلیه تسلیحات پادگان قبل از حمله مستقیم ارتش عراق یا عدم ارسال تجهیزات و پشتیبانی از طرف نیروهای مدافع مطمئناً خرمشهر خونین شهر نام نمی‌گرفت. آنها آمده بودند تا بمانند، ولی آن‌ها رفتند و بهروز مرادی‌ها ماندند تا بر تابلو ورودی شهر بنویسند:

«به خرمشهر خوش آمدید، جمعیت 36 نفر میلیون نفر»

روز شمار سقوط

21/ خرداد / 1359: در یکی از درگیری‌هایی که در منطقه مرزی جوگه ـ حدفاصل پاسگاه‌های مؤمنی و خین ـ رخ داد دو تن از اعضای سپاه پاسداران خرمشهر به نام‌های عباس فرحان اسدی و موسی بختور به شهادت رسیدند.

تیرماه 1359 : افزایش تعداد سنگرها، تقویت نیرو و تجهیزات عراق در مرزهای خرمشهر

1 تا 25 / شهریور/1359 : تحرک و تجاوز زمینی و هوایی و فعالیت‌های مهندسی ارتش عراق شدت یافت.

26/شهریور/ 1359: رئیس جمهوری عراق (صدام حسین) در نطقی در مجلس این کشور با ملغی اعلام کردن قرارداد 1975 الجزایر و تأکید بر تغییر وضع روابط قانونی در اروندرود (شط العرب) به وضع قبل از مارس 1975، گفت: باید تمامی حقوق تصرف شده، به حاکمیت کامل عراق بازگردد. در پی این اظهارات، تجاوزات عراق در نوار مرزی منطقه خرمشهر شدت یافت و شناورهای این کشور بر تحرک خود افزودند.

لشکر 5 و تیپ‌های نیروی مخصوص هم راهی نوار مرزی شدند و در مواضع از قبل آماده شده استقرار یافتند.

28/شهریور/ 1359: با تیراندازی نیروهای عراقی به پاسگاه خین درگیری آغاز شد که تا ساعت 20 همین روز ادامه یافت.

29/شهریور/ 1359: یک قایق ایرانی به بهانه نداشتن پرچم عراق، غرق شد و ترمینال نظامی بندر خرمشهر هم هدف گلوله قرار گرفت.

30/ شهریور/ 1359:درگیری از ساعت 10 صبح هنگام راهپیمایی مردم برای بزرگداشت شهدای روز گذشته و محکوم کردن دولت بعث عراق، شروع شد که در طول اروندرود و پاسگاه‌های ساحلی ادامه یافت.

31/شهریور/ 1359: قسمت غربی شهر شامل کوی طالقانی، راه‌آهن و مولوی هدف آتش انبوه خمپاره‌ها و توپ‌های دشمن قرار گرفتند.

1 / مهر/ 1359: پیشروی نیروهای زرهی عراق به طرف جاده خرمشهر ـ اهواز در محور شمال سیل‌بند عرایض و اشغال پاسگاه شلمچه و حضور در محور جاده شلمچه.

2/مهر/1359: شکسته شدن مقاومت نیروهای ایرانی در شمال سیل بند عرایض و پیشروی کماندوهای عراقی در موازات جاده شلمچه به پل نو و نیروهای زرهی به طرف جاده خرمشهر ـ اهواز از سمت شمال سیل بند عرایض.

3/مهر/ 59 : هجوم عراقی‌ها از سه محور شمالی (جاده اهواز)، شمال غربی (حدفاصل جاده اهواز = جاده شلمچه) و غربی (جاده شلمچه).

4/مهر/59: هجوم عراق از دو محور شمالی تا نزدیک پادگان دژ و از محور غرب تا پشت صد دستگاه و عقب‌نشینی بر اثر مقاومت مدافعان.

5/مهر/ 59: تلاش مجدد برای اشغال خرمشهر آغاز شد که این هم به شکست انجامید.

6/مهر/59: لشگر 3 زرهی عراق محور عملیاتی خرمشهر و آبادان را تحویل گرفت و تیپ 33 نیروی مخصوص ، مأمور اشغال خرمشهر شد.

7/مهر/59: پس از اجرای آتش سنگین و انبوه روی محورهای پل نو و پلیس راه، حمله عراق از هر دو محور آغاز شد که با مقاومت پاسداران تا سیل‌بند و انبارهای عمومی عقب رانده شدند.

8 و 9/ مهر/ 59 : پس از اجرای آتش سنگین توپخانه و بمباران شهر، حمله دیگری از سمت شمال و غرب به طرف شهر آغاز شد که با مقاومت مدافعان و عملیات شهادت‌طلبانه 5 تن از رزمندگان و رشادت‌های پاسداران در محوطه بندر، دشمن ناچار شد با تحمل شماری کشته و زخمی تا پاسگاه خین عقب‌نشینی کند.

10/مهر/59: پس از درگیری‌های سنگین، رزمندگان کمین کرده و تانک‌های عراقی در محوطه بندر که تا عصر طول کشید، رزمندگان در حالی که سلاح چندانی در اختیار نداشتند با عبور از زیر اسکله‌ها به سوی مسجد جامع روانه شدند. در این هنگام مدافعانی که در محور کشتارگاه مستقر بودند با نبردهای پیاپی، دشمن را تا پل نو عقب راندند.

11/ مهر/59: در حالی که دشمن از اروندرود تا شمال پادگان دژ مستقر شده بود، برای اشغال خرمشهر سخت کوشید که بر اثر مقاومت دلیرانه مدافعان به هدف خود نرسید.

12/ مهر/59: اضافه شدن تعدادی از واحدهای عراقی به نقاط دیگری.

13/مهر/59: نیروهای مهاجم از سه محور بندری جاده شلمچه و پلیس راه حمله دیگری را آغاز کردند که در محور بندر با تحمل تلفات فراوان تا ساختمان هماهنگی بندر (سی‌بی‌اس) پیش آمدند. در محور جاده شلمچه، نیروی مهاجم با مقابله مدافعان به عقب رانده شدند. در محور پلیس راه تجاوزگران به نزدیکی پادگان دژ رسیدند.

14/مهر/59: عصر این روز نیروهای خودی متشکل از شماری پاسدار و ارتشی به ساختمان هماهنگی بندر یورش بردند و عراقی‌ها را از این منطقه عقب راندند سپس در نیمه شب با حمله به مقر فرماندهی دشمن در پل نو، طی شبیخونی، تعدادی از تانک‌ها، نفرات و تجهیزات عراقی را منهدم کردند.

15/مهر/59 : مجدداً عراقیها از دو سمت بندر و جاده شلمچه وارد عمل شدند که در محور بندر در یک درگیری سنگین توانستند به ساختمان هماهنگی بندر برسند و آنجا را اشغال کنند و در محور جاده شلمچه هم حدود 200 متر جلوتر آمدند.

16/مهر/59: دشمن در این روز تا مسجدی که در نزدیکی بندر قرار دارد، پیش آمد. همچنین در این روز یک گروهان عراقی به سوی کارون رفت تا روی آن، پل احداث کند.

ادامه دارد