ایران‌بوم

روز دوم آبانماه 1192 (24 اکتبر 1813)، با وجود 10 سال پایداری و جان‌فشانی ایرانیان، بر اثر خیانت فرانسویان و سپس انگلیسیها در اتحاد با ایران، قرارداد گلستان به ملت و دولت ایران تحمیل شد. بر اثر این قرارداد شوم، بخش بزرگی از سرزمین قفقاز از ایران جدا شد و به زیر یوغ استعمار روس درآمد.

راستی را که به درستی همهٔ ایرانیان سرزمین قفقاز را «مرز خون» می‌نامند. در این نبرد، همهٔ مردم ایران از سرتاسر فلات پهناور شرکت داشتند.

با پخش خبر شکست ارتش ولیعهد در نبرد اسلاندوز که بر اثر توطئهٔ انگلیسیها در راستای «جاده صاف‌کردن» برای پیروزی روسیان بود، از هر سوی ایران، مردم عازم جبهه‌های نبرد شدند. در این میان:
[محمد میرزا] با 18 هزار سوار و پیاده، عازم جبه‌های جنگ شد. در بین راه قزوین، اردوی 12 هزار نفری اسماعیل خان شامبیاتی و دوالفقارخان دامغانی، به او پیوستند.
علیمردانخان افغان، محمدتقی میرزا و امیرخان هزارهای و یوسف خان سپهدار هم با 12 هزار نفر که عمدتا بختیاری بودند، به این اردو ملحق شدند. (روایت ایرانی جنگهای ایران و روس – حسین آبادیان – مرکز اسناد تاریخ دیپلماسی – چاپ نخست – تهران 1373 – رویه 97)

با تحمیل قرارداد گلستان به ایران، ولایت‌های قراباغ و گنجه و اولکای خوانین‌نشین شکی و شیروان و قبه و دربند و بادکوبه و هر کجا از ولایت تالش که در اشغال روسیان بود، تمامی داغستان و گرجستان و محال شوره‌گل و آچوق‌باشی و گروزیه و منگریل و آبخاز و «تمامی اولکا و اراضی که در میانه قفقاز و سرحدات معینه‌الحالیه بود و نیز آنچه از اراضی و اهالی قفقاز الی کنار دریای خزر متصل است، مخصوص متعلق به ممالک ایمپریه روسیه می‌دانند».

بر اثر این قرارداد شوم و قرارداد ترکمانچای (اول اسفندماه 1206/ 21 فوریه 1828)، سرزمین‌های زیر از ایران جدا شدند:

پهنهٔ سرزمینهای جدا شده از ایران، در اثر قراردادهای گلستان و ترکمانچای

الف ـ در منطقهٔ کنونی قفقاز که پس از فروپاشی اتحاد شوروی در سال1370 خورشیدی، به صورت جمهوری‌های مستقل سر برآوردند:

                 (جمهوری آذربایجان) اران            86600
                  جمهوری ارمنستان                           29800
                  جمهوری گرجستان                         69700

                  جمع                                         186100

ب ـ سرزمین‌هایی که به صورت واحدهای جدا، بخشی از جمهوری فدراتیو روسیه می‌باشند:

                 داغستان                                                             50300
                 اوستی شمال                                                    8000
                 چچنستان                                                        15700
                 اینگوشستان                                                  3600
                 کاباردین (قاباردین) ـ بالکارستان                          12500
                 کراچای ـ چرکستان                                   14100
                 آدیفه                                                           7600

                جمع                                                  99300

جمع کل قفقاز 285400

بخشهای کوچک دیگری نیز دستخوش تغییراتی شده‌اند که در این‌محاسبه منظور نشده‌اند.
ایالت خودمختار کوراباغ (قره باغ) کوهستانی و ایالت خودمختار نخجوان، در درون خاک جمهوری آذربایجان و ایالتهای خودمختار اوستی (اوسطی) جنوبی، آبخازستان و (آوشارستان ، افشارستان) ، در درون خاک جمهوری گرجستان قرار دارند.