ایران‌بوم

«امروز ملت‌های دنیا سعی می‌کنند موجودی‌های خود را در همه زمینه‌های علمی، معرفتی و فلسفی از طریق زبان‌های خود به دیگر ملت‌ها معرفی کنند، ملت ایران نیز زمانی می‌تواند به این هدف نایل آید که زبان فارسی بتواند در دنیا جایگاه شایسته‌ای برای خود بیابد».

سعیده باقری فرد
کارشناس ارشد روابط فرهنگی و بین‌الملل

«زبان رکن اساسی هویت و منبع قوام و پیوستگی هر ملتی محسوب می‌شود. دولت‌های قدرتمند در دنیای معاصر در تلاشند تا از این پتانسیل وحدت بخش و هویت آفرین جهت تأثیرگذاری و نفوذ فرهنگی خود بر سایر کشورها استفاده کنند. در این راستا سرمایه‌گذاری‌های کلانی از سوی دولت‌های مدعی فرهنگ و تمدن که نگاهی به جهانی شدن جایگاه فرهنگی خود نیز دارند، انجام شده است. کشورهایی نظیر آلمان، فرانسه، انگلیس و ایتالیا از شاخص‌ترین این کشورها هستند که در این مسیرگام های مؤثری برداشته‌اند.

ایران به‌عنوان کشوری که از پشتوانه عظیم تمدنی برخوردار است، نقش‌آفرینی مؤثری در این زمینه می‌تواند داشته باشد و زبان فارسی همواره نقش اصلی و ویژه‌ای در پایداری، حیات و وحدت ملی ایرانیان ایفا کرده و عامل انتقال میراث عمیق فرهنگی و ادبی این سرزمین به سایر ملت‌ها و کشورها بوده است».

در بخشی از این نوشتار با محوریت کشور بلغارستان آمده است: «سابقه روابط رسمی دیپلماتیک میان ایران و بلغارستان به بیش از 120سال یعنی سال 1276 شمسی و 1897 میلادی می‌رسد اما قرابت‌های تاریخی و ریشه‌ای میان دو ملت بیش از این دوران است؛ چراکه گستره سرزمینی حوزه تمدنی ایران در قرون گذشته به سواحل مدیترانه و همسایگی با اروپایی جنوب شرقی و حوزه بالکان می‌رسیده که آثار تمدنی و تاریخی آن تا هم‌اکنون نیز نمایان و مشهود است.

تاریخ‌نگاران بلغاری برای هویت تاریخی و موجودیت ملت بلغار ریشه هند و اروپایی قایلند. ضمن آن‌که سلطه قریب 500 ساله دولت عثمانی و غلبه زبان ترکی- عربی و قرابت های آن با زبان فارسی موجب شده که حدود 500 تا 1000 لغت فارسی عینا در زبان بلغاری یافت شود که مورد استعمال هستند.

تحقیقات باستانی در میان محققان مؤخر بلغاری به ارایه فرضیاتی مبنی بر منشاء ایرانی بودن قوم بلغارها و ریشه‌های ایرانی نژاد بلغارها می‌پردازد، که اخیرا و طی 50 سال گذشته در رسانه‌های عمومی این کشور نیز به آن پرداخته شده است. به این ترتیب بدیهی است که "زبان فارسی" در کشور بلغارستان مورد توجه ویژه قرار گیرد.

تدریس زبان فارسی در بلغارستان پس از جنگ جهانی دوم و در سال 1959 میلادی برابر با 1337 شمسی به‌صورت واحد درسی اختیاری در دانشگاه صوفیه آغاز شد. در سال های تحصیلی ١۳۶۹-١۳۷۰ شمسی و 1992-1991 میلادی زبان و ادبیات فارسی به‌عنوان رشته‌ای فرعی در دانشگاه صوفیه ایجاد و زبان فارسی، دستور زبان، تاریخ ایران، ادبیات کلاسیک و ادبیات معاصر ایران جزو برنامه درسی آن قرار گرفت. در همان سال به‌دلیل علاقه زیاد به این زبان، رشته «زبان و ادبیات فارسی» به‌عنوان رشته دوم رسمیت یافت.

سپس رشته ایران‌شناسی به عنوان رشته دانشگاهی مستقل در بخش شرق‌شناسی دانشکده زبان‌ها و فرهنگ‌های شرقی دانشگاه صوفیه طی سال‌های تحصیلی 72-1371 شمسی برابر با 1994 میلادی تاسیس شد و از آن پس تاکنون دانشگاه صوفیه هر سال اقدام به پذیرش دانشجویانی در این رشته می‌کند.

هم‌اکنون رشته ایران‌شناسی در مقطع کارشناسی با 22 واحد اجباری و 40 واحد اختیاری بخشی از کرسی شرق‌شناسی کلاسیک مرکز زبان‌ها و فرهنگ‌های شرقی دانشگاه "کلمینت آخرید تسکی مقدس" (دانشگاه صوفیا) است. در هر سال تحصیلی دانشگاه دولتی صوفیه به‌طور متوسط 10 تا 15 دانشجو از طریق کنکور در رشته ایران‌شناسی و زبان فارسی می‌پذیرد. به همین تعداد نیز در رشته‌های ترک‌شناسی و عرب‌شناسی، دانشجویان زبان دوم خود را زبان فارسی انتخاب می‌کنند. دوره کامل کرسی ایران‌شناسی 4 سال تا دریافت درجه لیسانس و 5 سال تا دریافت درجه فوق لیسانس است. سلسله مراتب علمی استادان این کرسی مانند دیگر مراکز آموزش عالی در بلغارستان عبارت از استادیاری، استادی، دانشیاری و دکتری (پروفسوری) است.

اولین استاد زبان فارسی در دانشگاه صوفیه، مرحوم جمشید سیار بوده است. او همچنین مؤلف اولین کتاب درسی زبان فارسی (سال 1966میلادی) است که در بلغارستان چاپ شد. کتاب درسی او در بین دانشجویان و کسانی که مایل به آشنا شدن با اشعار سعدی، حافظ و عمر خیام هستند، از توفیق بسیار برخوردار شده و در یک دوره پانزده ساله، سه بار تجدید چاپ شده است. همین امر نشانگرعلاقه بسیار بلغاری‌ها به زبان فارسی است.

دانشجویان ایران‌شناسی در طول سال تحصیلی درباره یکی از چهره‌های ادبیات کهن و معاصر ایران 2 تا 3 پژوهش علمی و ادبی انجام می‌دهند و نیز پایان‌نامه ‌های تحصیلی ایشان اغلب به پژوهش پیرامون زبان و ادبیات فارسی اختصاص می‌یابد.

در سال تحصیلی 2009-2008 میلادی برابر سال تحصیلی 88-1387 شمسی مقطع کارشناسی ارشد رشته ایران‌شناسی با عنوان درس گسترده‌تری به نام "جامعه‌شناسی هند و ایران" راه اندازی شده و به پذیرش دانشجو مبادرت کرده که کماکان ادامه دارد و طی سال‌های اخیر، فارغ التحصیلان آن که با زبان فارسی آشنایی پیدا کرده‌اند، برای ادامه تحصیل به صورت بورسیه در مقطع فوق لیسانس و دکتری زبان فارسی در دانشگاه تهران اشتغال به تحصیل یافته، در حال حاضر نیز دو نفر از دانشجویان بلغاری در رشته ایران‌شناسی دانشگاه تهران در مرحله تکمیل پایان‌نامه هستند.

دکتر "ایوا پانف" - استاد تمام‌وقت در مرکز زبان‌های خارجی و شرق‌شناسی دانشگاه صوفیا که ریاست بخش ایران‌شناسی این مرکز را بر عهده داشته و زبان فارسی و یران‌شناسی تدریس می‌کند - در سالگرد تاسیس این مرکز اعلام کرد، تاکنون نزدیک 200 نفر از این مرکز فارغ‌التحصیل شده و در حال حاضر نیز 40 دانشجو در مقطع کارشناسی و 15 دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد و تعداد چهار نفر دانشجوی دکتری در بخش ایران‌شناسی به تحصیل اشتغال دارند.

فارغ‌التحصیلان این دوره‌ها در قالب نیروهای مفیدی برای دستگاه‌های دولتی و خصوصی در بلغارستان از قبیل وزارت امور خارجه، وزارت کشور، وزارت دادگستری، سازمان‌های گردشگری و مخابرات مشغول به فعالیت‌اند. ایشان پتانسیل‌های بالقوه‌ای هستند که می‌توانند برای گسترش و تعمیق روابط دو کشور مورد بهره‌برداری و توسعه فرهنگی، تجاری و اداری قرار گیرند.

علاوه بر بخش ایران‌شناسی دانشگاه صوفیه، زبان فارسی در رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در سه مقطع مقدماتی، متوسطه و پیشرفته بیش از 30 دانشجو می‌بینند. ضمن آن‌که کلاس‌های دوره‌های آزاد آموزش زبان فارسی نیز در سه مرکز در کشور بلغارستان وجود دارند؛ دانشگاه پلودیف دانشکده زبان‌های خارجی (در شهر پلودیف) با حدود 35 تا 40 زبان‌آموز در دوره‌های مقدماتی، متوسطه و پیشرفته، در شهر اسمولیان (در استان مسلمان نشین اسمولیان) با 25 زبان‌آموز و نیز محل رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در شهر صوفیه با 30 زبان‌آموز، در هر سال و در دو ترم.

تمامی این مراکز با حمایت‌های مادی و معنوی رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در بلغارستان فعالیت کرده و تاکنون گروه‌های زیادی از دانشجویان و استادان بخش ایران‌شناسی برای دوره‌های دانش‌افزایی زبان فارسی و ایرانشناسی و آشنایی بیشتر با فرهنگ و تاریخ ایران با هزینه رایزنی فرهنگی به ایران سفر کرده‌اند. همچنین انجمن دوستداران فرهنگ و زبان فارسی در بلغارستان نیز با هدف بهره‌برداری بهینه از ظرفیت‌های موجود در فضای فرهنگی میان دو کشور و نیز رفع نیازهای دوستداران فرهنگ و ادب فارسی در بلغارستان به همت رایزنی فرهنگی ایران تاسیس شده که به ترجمه و چاپ کتاب‌های ادبی و آموزشی مربوط به زبان و ادبیات فارسی و تاسیس اتاق ایران در دانشگاه صوفیه در این کشور نیز اقدام کرده است.

ازجمله این کتاب‌هاست: "فرهنگ فارسی به بلغاری" که کار آن از سال 2009 میلادی با گروه مولفان: دکترافچه پشوا، دکتر عباس مهدوی، دانشیار رضا مهراز و دکتر هاجر فیوضی، با ویراستاری دانشیار دکتر ایوو پانف آغاز شد و شامل 45000 واژه است. همچنین "فرهنگ لغات بلغاری به فارسی" در دو جلد با 55000 واژه در سال 2014 میلادی (آذر ماه 1393) که جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران را نیز در سال 1393 به‌دست آورد.