ایران‌بوم

در 5 اسفند ماه 1281 (هـ .ش) پروفسور سیدمحمود حسابی از پدر و مادری تفرشی در تهران زاده شد. پس از چهار سال به همراه خانواده خود یعنی پدر و مادر و برادر عازم شامات شدند.

در هفت سالگی، تحصیلات ابتدایی خود را در بیروت، با تنگدستی و مرارت‌های دور از وطن، در مدرسة کشیش‌های فرانسوی آغاز کرد و همزمان توسط‌ مادر فداکار، متدین و فاضله خود، خانم گوهرشاد حسابی، تحت آموزش تعلیمات مذهبی و ادبیات فارسی قرار گرفت.

استاد، قرآن کریم را حفظ و به آن اعتقادی ژرف داشت. دیوان حافظ را نیز از بر داشته و به بوستان و گلستان سعدی، شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی، منشآت قائم‌مقام نیز اشراف کامل داشت.

استاد تحصیلات متوسطه را با موفقیت علمی و در هفده سالگی لیسانس ادبیات و در نوزده سالگی لیسانس بیولوژی و پس از آن مدرک مهندسی راه و ساختمان را اخذ کرد.

در آن زمان با نقشه‌کشی و راهسازی به امرارمعاش خانواده کمک می‌کرد.

استاد همچنین همواره در حال تحصیل علم بود و در ادامه کار خود در رشته‌های پزشکی، ریاضیات و ستاره‌شناسی به تحصیلات آکادمیک پرداخت.

شرکت راهسازی که استاد در آن مشغول به کار بود، به پاس قدردانی، ایشان را برای ادامه تحصیل به کشور فرانسه اعزام کرد و بدین ترتیب در سال 1924 (میلادی) به مدرسه عالی برق پاریس وارد شد.

همزمان با تحصیل در رشته معدن در راه‌آهن برقی فرانسه مشغول به کار گردید. سپس به دلیل وجود روحیة علمی به تحصیل و تحقیق در دانشگاه سوربن، در رشته فیزیک پرداخت و در سال 1927 (م)

در بیست و پنج سالگی دانشنامة دکترای فیزیک خود را با ارائه رساله‌ای تحت عنوان «حساسیت سلول‌های فتوالکتریک» با درجه عالی دریافت کرد.

دکتر حسابی برای خدمت به وطن خود به ایران بازگشت و خدمات فراوانی را در جهت آبادانی این مرز و بوم انجام داد که به چند نمونه آن اشاره می‌شود:

* اولین نقشه‌برداری علمی و فنی، رسم اولین نقشه نوین راه‌ ساحلی سراسری میان بنادر خلیج فارس (1306)

* تأسیس مدرسه مهندسی وزارت راه و تدریس در آن و تربیت مهندسین ایرانی برای خدمت به ایران.

* تأسیس دارالمعلمین عالی و تدریس در آن، ساخت اولین رادیو در کشور. ایجاد اولین ایستگاه هواشناسی در ایران. نصب و راه‌اندازی اولین دستگاه رادیولوژی در ایران.

* تعیین ساعت در ایران. تأسیس اولین بیمارستان خصوصی در ایران به نام بیمارستان گوهرشاد (حسابی) به یاد مادر گرامی‌شان که بیمارانی را به رایگان می‌پذیرفتند.

* پیشنهاد و تدوین قانون تأسیس دانشگاه تهران و تأسیس دانشکده فنی (1313 هـ .ش) و ریاست آن دانشکده و تدریس در آن.

* تأسیس دانشکده علوم و ریاست آن و تدریس در گروه فیزیک آن دانشکده تا واپسین روزهای عمر پر مایه خود.

* تأسیس مرکز عدسی‌سازی دیدگانی ـ اپتیک کاربردی در دانشکدة علوم دانشگاه تهران.

* اولین رئیس هیأت‌مدیره و مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران.

* وزیر فرهنگ در دولت دکتر مصدق.

* پایه‌گذاری مدارس عشایری و تأسیس اولین مدرسه عشایری ایران، پایه‌گذاری مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، تأسیس سازمان انرژی اتمی و عضو هیأت دائمی کمیتة بین‌المللی هسته‌ای.

* تدوین قانون استاندارد و تأسیس مؤسسین استاندارد ایران.

* تأسیس اولین رصدخانه نوین در ایران، تأسیس اولین مرکز مدرن تعقیب ماهواره‌ها در شیراز.

* پایه‌گذاری مرکز مخابرات اسدآباد همدان.

* تشکیل و ریاست کمیته پژوهشی فضای ایران و عضو دائمی کمیتة بین‌المللی فضا (1360)

* تأسیس انجمن موسیقی ایران، از مؤسسین و عضو پیوسته فرهنگستان زبان ایران تا آخرین روزهای حیات خود، و بسیاری خدمات ارزنده دیگر، فعالیت در دو نسل کاری و آموزش 7 نسل استاد و دانشجو از خدمات ارزندة پرفسور حسابی به شماره می‌رود.

استاد بر چهار زبان زنده دنیا یعنی فرانسه، انگلیسی، آلمانی و عربی تسلط داشت و در مکالمات به کار می‌برد.

در زمینه تحقیق علمی: 25 مقاله، رساله و کتاب از استاد به چاپ رسیده است. تئوری «بی‌نهایت بودن ذرات» ایشان در میان دانشمندان و فیزیکدان‌های جهان شناخته شده است.

نشان «اوفیسیه دولالژیون دونور» و همچنین نشان «کوماندور دولالژیون دونور» بزرگترین نشان‌های کشور فرانسه به ایشان اهدا گردید.

استاد تنها شاگرد ایرانی پروفسور اینشتین بوده و در طول زندگی با دانشمندان طراز اول جهان نظیر شرودینگر، بورن، فرمی، دیراک، بوهر ... و نیز فلاسفه و ادبایی همچون آندره ژید، برتراندراسل... تبادل نظر داشت.

ایشان از سوی جامعة علمی جهانی به عنوان «مرد اول علمی جهان» 1990 (م) برگزیده و در کنگرة شصت سال فیزیک ایران (1366 هـ .ش) ملقب به «پدر فیزیک ایران» شد.

منابع مورد استفاده

1ـ حسابی، ایرج، استاد عشق، تهران، 1382، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

2ـ بنیاد پرفسور دکتر سیدمحمود حسابی، راه ما، 1379، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

اکرم محسنی، دبیر منطقه 14 تهران

کارشناس ارشد تاریخ و فلسفه آموزش و پرورش