نام‌آوران ایرانی
«شیر دره پنجشیر» فراموش شدنی نیست
- بزرگان
- نمایش از جمعه, 18 شهریور 1390 12:49
- بازدید: 5716
برگرفته از تابناک
دره زیبای پنجشیر که نام آن نه تنها برای افغان‌ها بلکه برای بسیاری از جهانیان به واسطه مقاومت‌های بزرگمرد افغانستان احمدشاه شاه مسعود شناخته شده است، آماده برگزاری دهمین سالگرد آن شهید بزرگ می‌شود.
به گزارش «تابناک»، پنجشیر نام دره‌ای در شمال شرق افغانستان است که نام آن با نام شهید «احمد شاه مسعود»، مشهور به شیر دره پنجشیر درآمیخته است.
این دره با کوه‌های سر به فلک کشیده پر از برف، صخره‌های بزرگ، شیب‌های تند و رودخانه خروشان خود، مناظر چشم‌اندازی را پدید آورده که چشم هر بیننده ای را می‌نوازد.
پنجشیر در فاصله 120 کیلومتری کابل و بین دو شاخه جنوبی هندوکش واقع شده است.
رودخانه پنجشیر
رود پنجشیر از سلسله کوه‌های هندوکش سرچشمه می‌گیرد.
این رودخانه از میان دره‌های عمیق عبور کرده و پس از اتصال چند شاخه دیگر مانند «غوربند» و «پریان دریا» به آن و گذراندن مسافتی نزدیک ۴۸ کیلومتر در شرق کابل و در منطقه سروبی به رودخانه کابل می‌پیوندد؛ این رودخانه از رودهای دایمی افغانستان است.
اقوام مستقر در پنجشیر
اکثریت مردم این ولایت «تاجیک» تبار بوده و مردم آن به زبان «فارسی دری» تکلم می‌کنند. همچنین عده‌ای از «هزاره‌ها»، «نورستانی‌ها» و «پشه‌ای‌ها» نیز در این ولایت زندگی می‌کنند.
محصولات و معادن پنجشیر
گندم، جو، حبوبات و ذرت از محصولات عمده این منطقه است که بیشتر در کرانه‌های غربی دره پنجشیر کشت می‌شود و توت، انگور، زردآلو و گردو از فرآورده‌های باغی این دره به شمار می‌روند.
در این ولایت حیواناتی مانند «آهو»، «روباه»، «پلنگ»، «گرگ»، «خرس»، «بز کوهی» و از پرندگان هم «کبک» زیست دارند.
دره پنجشیر معادنی از قبیل آهن، نقره، لاجورد و مس را در دل خود جای داده است که لاجورد پنجشیر شهرت خاصی دارد.
پنجشیر از نظر استراتژیک
گردنه سالنگ، از گردنههای معروف هندوکش در مسیر راه کابل به شمال افغانستان، در شمال غرب دره پنجشیر قرار دارد.
جمعیت آن در حدود 300 هزار نفر است.
دره پنجشیر با حصارهای بلند طبیعی خویش در نزدیکی پایتخت افغانستان، پایگاه مطلوبی برای جنگ‌های چریکی - به خصوص در سال‌های 1978 تا 1992میلادی (نبرد مجاهدان به رهبری احمد شاه مسعود بر ضد روس‌ها) - فراهم کرده بود.
پنجشیر محل استقرار احمدشاه مسعود، این فرمانده مشهور مجاهدان افغانستان بود.
پنجشیر در هنگام اشغال ارتش سرخ
بیست هزار نیروی ارتش سرخ به همراه پنج هزار نیروی دولتی افغان، 9 بار برای کنترل درهٔ استراتژیک پنجشیر، دست به تهاجم زدند که هر بار با تلفات و خسارات هنگفت انسانی و تسلیحاتی شکست می‌خوردند.
چهار تهاجم اولیه به پنجشیر به صورتی کاملا کلاسیک انجام شد؛ به این معنا که پس از بمباران هوایی، ستونی از زره پوشها حمله می‌کردند.
نوع تجهیزات و تاکتیک‌های مورد استفاده روس‌ها در این جنگ‌ها، نشان می‌داد که پنجشیر و شخص احمدشاه مسعود، هدف شماره یک اشغالگران روس در این عملیات‌ها بودند.
ناگفته نماند که سهم بیشتر این عملیات‌ها بر عهده واحدهای چتربازی بود که در عمق جبهه، بر خط‌الرأس بلندیها، روستاها و نقاط عبور، پیاده می‌شدند و سپس واحدهای زرهی جای آنها را می‌گرفتند.
استراتژی مسعود در این نبردها، عقب‌نشینی به دره‌های مجاور و پراکنده ساختن نیروهای ارتش سرخ شوروی و سپس بازپس‌گیری مواضع از دست رفته بود.
با وجودی که حملات به پنجشیر از شدیدترین عملیات‌های رزمی ارتش شوروی و افغانستان به شمار می‌رفت، آنها هرگز قادر به کنترل درهٔ پنجشیر نشدند.
پنجشیر دو بار به دلیل حملات گسترده ارتش سرخ از سکنه خالی و مردم به ولایت‌های همجوار و کشورهای خارجی مانند پاکستان و ایران مهاجر شدند.
مقاومت سرسختانه شهید مسعود علیه نیروهای شوروی در زادگاهش، او را به «شیر پنجشیر» معروف کرد.
او پس از چهارده سال مقاومت در برابر ارتش سرخ شوروی و حکومت تحت حمایتش در افغانستان، نقش مهمی در به قدرت رسیدن مجاهدان در سال 1992 میلادی در کابل داشت.
همچنین در فاصله سال‌های 92 تا 96 میلادی، شهید احمدشاه مسعود، وزارت دفاع و فرماندهی نیروهای دولتی در برابر حملات گروه‌های مخالف، به ویژه «گلبدین حکمتیار» را بر عهده داشت.
پس از تسلط یافتن طالبان بر کابل در سال 1996، مسعود از پایگاه سنتی خود در دره پنجشیر، به مقاومت علیه طالبان به ویژه در مناطق شمالی کابل ادامه داد.
طالبان به تدریج بر بیشتر نقاط افغانستان، به جز مناطقی که در فرماندهی احمدشاه مسعود بود، تسلط یافتند.
بنا بر این گزارش، دو روز پیش از حملات یازدهم سپتامبر به برج‌های ساختمان تجارت جهانی در نیویورک، احمد شاه مسعود بر اثر یک حمله ناجوانمردانه و انتحاری به شهادت رسید و درست چند هفته پس از این دو حادثه، نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا، به بهانه همکاری نابودی تروریسم به افغانستان حمله و دولت طالبان را سرنگون کردند.
امروز دره پنجشیر در کنار اهمیت نظامی که دارد، به عنوان یکی از زیباترین نقاط افغانستان مطرح بوده و بسیاری از توریست‌ها از این دره زیبا و آرامگاه احمدشاه مسعود دیدن می‌کنند.
و گفتنی است که بسیاری از مردم برای زیارت آرامگاه مسعود در زادگاه وی ـ روستای «جنگلک» ـ از طریق یک جاده 47 کیلومتری که به تازگی راه‌اندازی شده، به پنجشیر سفر می‌کنند.
مسعود و مبارزات وی
مسعود همزمان با آغاز تحصیلات در دانشگاه کابل، با مهندس «حبیب الرحمان» از پیشگامان «نهضت اسلامی افغانستان» آشنا شد و این آشنایی، راه زندگی مسعود را تغییر داد.
او به همراه دوستان خود علیه دولت «داود خان» که با شوروی سابق رابطه نزدیکی داشت، کودتا کردند.
وظیفه مسعود و یاران او، شورش در دره پنجشیر بود و گروه دیگری نیز می‌خواستند در کابل، اقدام مشابهی انجام دهند.
بنابراین، مسعود به همراه 37 تن از یاران خود، موفق شدند تا مهمترین مرکز دولتی در مرکز دره پنجشیر را به تصرف خود درآورند.
پس از تسخیر این مرکز، مسعود و یاران او منتظر شنیدن خبر سقوط دولت افغانستان از رادیو بودند، ولی دولت که بموقع از کودتا آگاه شده بود، آن را خنثی و دستگیرشدگان را اعدام کرد.
به دنبال این خبر، مسعود از پنجشیر بیرون رفت و به علت این که تحت تعقیب بود، مجبور شد به پاکستان برود.
مسعود از سال 1354 تا 1358 در شهر «پیشاور» پنهانی زندگی می کرد تا این که در نخستین مرحله خیزش مردم علیه رژیم کمونیستی در سال 1358 رهبری قیام در دره پنجشیر را به عهده گرفت و از آن تاریخ به بعد، نام مسعود با دره پنجشیر گره خورد و به شیر پنجشیر معروف شد.
احمد شاه مسعود طی ده سال جنگ در دره پنجشیر، هفت بار با لشکرکشی نیروهای تا دندان مسلح ارتش سرخ روبه‌رو شد.
در همه این تهاجمات، مسعود و یاران او سرسختانه از دره پنجشیر دفاع و این دره را به دژ تسخیر ناپذیری مبدل کردند.
مسعود با طرح ریزی جنگ‌های چریکی متناسب با اوضاع و شرایط افغانستان، نام خود را در قطار بزرگترین رهبران جنگ چریکی جهان به ثبت رساند.
تشکیل گردانها و قرارگاه‌های متحرک از ابتکارات مسعود بود که در افغانستان سابقه نداشت.
رژیم کمونیستی افغانستان به رهبری دکتر «نجیب الله» که از اختلافات داخلی رنج می‌برد، با سقوط شهر «مزار شریف» به دست ژنرال «عبدالرشید دوستم» در سال 1370خورشیدی در آستانه سقوط قرار گرفت.
بلافاصله پیش از سقوط مزار به دست دوستم که با برخی از نیروهای جهادی هماهنگ شده بود، مسعود به همراه دوستم و «عبدالعلی مزاری» رهبر حزب وحدت اسلامی در شهر «جبل السراج» ولایت پروان گرد آمدند و اتحادی را با نام «شورای عالی جهادی افغانستان» که بعدها به «ائتلاف شمال» معروف شد، بنیاد گذاشتند.
در این ائتلاف، مسعود به عنوان رئیس، مزاری به عنوان معاون و ژنرال دوستم به عنوان مسئول نظامی در ولایت‌های شمالی برگزیده شدند.
سرانجام دکتر نجیب‌الله، آخرین رئیس دولت کمونیستی افغانستان، در 25 اسفند 1370با پیشروی نیروهای جهادی از قدرت کنار رفت و پایتخت افغانستان در سحرگاه پنجم اردیبهشت 1371 به دست مجاهدان افتاد.
پس از تصرف کابل، جنگ‌های خانمانسوز افغانستان به راه افتاد و بر اثر این جنگ‌ها، میلیون‌ها افغان کشته، مجروح و آواره شدند.
چهار سال پس از این رخداد، در پاییز 1375 پیشروی طالبان بسیار سریع و برقآسا صورت گرفت و در عرض کمتر از یک ماه، چندین ولایت و پایتخت افغانستان به دست طالبان افتاد.
این پیشروی خیره کننده تمامی نیروهای جهادی، از جمله احمد شاه مسعود را به ترس افکند. مسعود، دوستم، خلیلی با کنار گذاشتن اختلافات خود، در شهر «خنجان» گرد هم آمدند و ائتلاف جدیدی را به نام «شورای عالی دفاع از افغانستان» پدید آوردند.
خلاصه آن که پیشروی طالبان در افغانستان ادامه پیدا کرد و با سقوط «بامیان»، همه رهبران جهادی به استثنای احمد شاه مسعود به خارج از افغانستان رفتند و تنها جبهه شمال با محوریت مسعود در افغانستان باقی ماند.
احمد شاه مسعود در دوران مبارزه خود به خلاف دیگر رهبران جهادی ـ که بیشتر اوقات را در بیرون از افغانستان بوددند ـ هیچ گاه افغانستان را در این سال‌ها ترک نکرد و از قول او نقل کرده‌اند که گفته است: «اگر به اندازه همین کلاه من در افغانستان برایم جا باقی بماند، خاکم را ترک نخواهم کرد و به مبارزه ادامه خواهم داد».
احمد شاه مسعود، پس از سال‌ها مقاومت در برابر اشغال افغانستان به دست ارتش شوروی و نبرد با گروه طالبان، دو روز پیش از حملات یازدهم سپتامبر، در نتیجه حمله انتحاری دو مرد عرب وابسته به گروه تروریستی «القاعده» به شهادت رسید.
