نام‌آوران ایرانی
همنشینی با بزرگان - ژاله آموزگار
- بزرگان
- نمایش از چهارشنبه, 24 آذر 1400 10:31
برگرفته از روزنامه ایران
همنشینی با بزرگان نعمت بزرگی است و من سپاسگزار آفریدگارم که بخت این را داشته‌ام که در دوران زندگی و طی خدمات دانشگاهی‌ام از هم‌صحبتی و همنشینی دانشمندان سده‌ای که در آن زیسته‌ام برخوردار باشم. بدرالزمان قریب، همکار دانشمند و دوست قدیمی من یکی از این بزرگان بود که ما در گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، بیش از سی سال در کنار هم بودیم و من برای چندمین بار از او و شخصیت علمی‌اش یاد می‌کنم.
خوشبختانه دکتر بدری قریب از کسانی بود که در طی عمر پربار خود بارها مورد تقدیر و تکریم قرار گرفت؛ یعنی گوهرشناسان صبر نکردند که او درگذرد و سپس درباره‌اش قلم‌فرسایی کنند، بلکه در دوران زندگی‌اش مجالس بزرگداشت متعددی برای او برگزار شد و من همیشه سخنران این بزرگداشت‌ها بودم و برپاکنندگان و شرکت‌کنندگان در این مجالس، به هر مناسبتی، خدمات ارزنده و ماندگار ایشان را صمیمانه ستوده‌اند.
پس بجاست که ممنون مردمان حق‌‌شناس این سرزمین باشیم که بی‌ریا و بی‌توقع شخصیت‌هایی را که به معنی واقعی خدمتگزار فرهنگ بزرگ ایران بوده‌اند همیشه مورد لطف قرار داده‌اند. گفته‌ها و نوشته‌های پیشین من درباره بدری قریب در دوران حیات ایشان بود و جای دریغ است که این بار در نبودنشان از ایشان سخن می‌گویم، ولی من بر این باورم که دانشمندانی که اثرهای ماندگاری به جای می‌گذارند همراه با آثارشان همیشه زنده‌اند و من از بزرگی یاد می‌کنم که با پژوهش‌ها و نوشته‌هایش همیشه با ماست. این بار مناسبت دیگری نیز هست و آن گشایش موزه‌ای به نام ایشان در فرهنگستان زبان و ادب فارسی است که کتاب‌های کم‌نظیر کتابخانه ایشان و یادبودها و نشان‌ها و جایزه‌هایشان در آن جای داده شده است. چه اقدام بجا و چه رویداد فرخنده‌ای! چون از این پس هر بار که به سالن موزه دکتر بدری قریب وارد شویم او را همچنان کنار خود خواهیم داشت، با آثارش با او سخن خواهیم گفت و همراه با او یادگاری‌هایش را تماشا خواهیم کرد و بر قالیچه‌ای که به همت بنیاد موقوفات افشار نام او را در تار و پود خود دارد دست خواهیم کشید.
با اینکه غالب ما با زندگی علمی این بانوی دانشمند آشنا هستیم ولی ذکر شرح کوتاهی از زندگی‌نامه او حافظه ما را در این مورد روشن‌تر خواهد کرد. او زاده تهران، در اول شهریور 1308 است و دانش‌آموخته دبیرستان ژاندارک و نوربخش. او با وجود داشتن قریحه شاعری در آغاز مایل به تحصیل در رشته پزشکی بود. به‌دلیل بیماری چشم، وقفه‌ای در ادامه تحصیلاتش پیش آمد و زمانی که دوباره راه دانش آموختن را در پیش گرفت از دانشکده ادبیات سر درآورد و در محضر استادان بزرگ آن روزگاران دانشکده ادبیات دانشگاه تهران دانش آموخت. لیسانس خود را با درجه عالی گرفت و یک سالی هم در دوره دکتری تحصیل کرد، ولی سپس عازم امریکا شد و در دانشگاه پنسیلوانیا، با راهنمایی «مارک درسدن»، وارد دنیای زبان سُغدی شد. برای تبحر در این زبان می‌باید با دیگر زبان‌های ایران باستان و سانسکریت آشنایی عمیق‌تری پیدا کند و برای بهتر آموختن آنها نیازمند یادگیری زبان‌شناسی بود. همه این دانش‌ها را در محضر متخصصان و استادان برجسته ایران‌شناسی همچون «جرج کامرون» و «نورمن براون»، «والتر هنینگ» و دیگران آموخت و در سال 1344/1965، از رساله دکتری خود با عنوان «تحلیل نظام فعل در زبان سُغدی»، با راهنمایی «مارک درسدن» دفاع کرد. در همان سال به ایران بازگشت و در دانشگاه شیراز خدمات دانشگاهی خود را آغاز کرد.
دکتر بدری قریب در سال 1350 از دانشگاه شیراز به دانشگاه تهران و به گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی منتقل شد و تا سال 1382 که به افتخار بازنشستگی نائل شد صادقانه و با علاقه‌مندی به تدریس زبان‌های باستانی پرداخت و بخصوص پایه درس زبان سُغدی را گذاشت. در آن زمان مفهوم روشنی از این زبان در ذهن‌ها نبود و اکنون، پس از گذشت سالیان، به پایمردی و به ابتکار این بانوی بزرگوار و دست‌پروده‌هایش که همکاران دانشمند بعدی این بخش از مطالعات ایران باستان شدند، این دانش چنان پای گرفته است که در حال حاضر در دانشکده‌های مختلف ایران تدریس می‌شود و متخصصان معتبر و متعددی در این زمینه فعالیت می‌کنند. فعالیت‌های علمی ایشان تنها تدریس نبود. مقالات متعددی به زبان‌های فارسی و انگلیسی از ایشان به جای مانده است که در هر کدام از آنها نکته تازه‌ای مطرح گردیده است. یکی از آثار ایشان، ترجمه کتاب «زبان‌های خاموش» است که با همکاری دکتر یدالله ثمره منتشر شد و جایزه کتاب سال بدان تعلق گرفت. کتاب دیگر ایشان «روایتی از تولد بودا، متن سُغدی وسنتره‌جاتکه» است. اما اثر مهم و ماندگار ایشان کتاب فرهنگ سُغدی (سُغدی، فارسی و انگلیسی) است که چاپ اول آن در سال 1374/1995 در انتشارات فرهنگان به انجام رسید و کتاب سال جمهوری اسلامی در سال 1375 شد.
چاپ این اثر ارزنده، ماندگار و جهانی دکتر بدری قریب، همه پژوهشگران و علاقه‌مندان فرهنگ کهن ایران را غرق افتخار کرد. چون نمادی از درخشش فرهنگ ریشه‌دار این سرزمین بود که به دست بانویی دانشمند از ایران به جلوه درآمد.
***
بدرالزمان قریب گرکانی (۱ شهریور ۱۳۰۸ – ۷ امرداد ۱۳۹۹) زبان‌شناس ایرانی است. او از اعضای پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، چهره ماندگار و مشاور رئیس این فرهنگستان بود.
