ایران‌بوم

با وجودی که امسال سراسر ایران با کمبود بارندگی و آب روبه‌رو بود، افزایش رطوبت در اطراف آرام‌گاه کوروش و پاسارگاد به حدی رسید که بوی نم و رطوبت شدید به راحتی قابل استشمام بود. افزایش رطوبت در منطقه از یک سو و بالا آمدن سطح آب‌های زیرزمینی از سوی دیگر، باعث شد تا سنگ‌های بخش جنوب غربی آرام‌گاه کوروش که هزاران سال توانسته بودند خود را با محیط تقریباً خشک پیرامون‌شان هماهنگ کنند، رگه‌رگه شوند و در بخش‌‌هایی، گل‌سنگ‌های جدید شروع به رشد کنند.

هر چند مسؤولان پس از اولین واکنش‌ها توسط رسانه‌های خبری، یا سکوت کردند و یا تکذیب، اما شهردار پاسارگارد در اوایل تابستان نه تنها این خبر را تأیید کرد، بلکه گفت: افزایش رطوبت در اطراف آرام‌گاه کوروش و پاسارگاد تا حدی است که هیچ یک از ساکنان این منطقه تا کنون چنین افزایش رطوبتی را به خاطر نمی‌آورد و بوی نم و رطوبت شدید از سوی تنگِ بلاغی به سوی دشت روان است.

امیرتیمور خسروی، با اشاره به این‌که پاسارگاد همواره به داشتن آب و هوایی پاکیزه و دل‌انگیز شهرت داشته است، گفت: این در حالی است که اکنون به خاطر رطوبت بیش از اندازه، هوای پاسارگاد به شدت شرجی شده است.
سخنان خسروی از آن جهت جالب توجه است که تمام مسؤولان رسمی سازمان میراث فرهنگی تا قبل از سخنان وی، مطالب چاپ‌شده در رسانه‌ها را به استناد کم‌آبی و کامل نشدن آبگیری سد سیوند - و بدون توجه به آن که میزان تبخیر، بیش‌تر به سطح آب بستگی دارد و نه عمق آن - کذب می‌دانستند، اما شهردار پاسارگاد حجت را بر همه تمام کرد و یکی از دلایل افزایش نم و رطوبت در منطقه را آبگیری سد سیوند عنوان کرد.
به گفته‌ی وی، آب‌های زیرزمینی و صفه‌های دشت پاسارگاد از آب پر شده و در بخشی از نقاط شاهد آمدن آب به سطح زمین هستیم. هم‌چنین به گفته‌ی خسروی، گزارش‌های - تنها دستگاه کارگذاشته‌ی -رطوبت‌سنج در منطقه نیز از افزایش میزان رطوبت خبر می‌دهد... دستگاهی که پس از اعتراض‌های چندین‌باره‌ی سازمان‌های مردمی و در حالی که قول کار گذاشتن شمار بیشتر و مجهزتری از آنها داده شده بود در فاصله‌ی دوری از آرام‌گاه – در روستای پاسارگاد - نصب شده است.
در این‌باره، واکنش بنیاد پژوهشی پارسه- پاسارگاد به عنوان صلاحیت‌دارترین بخش از بدنه‌ی بزرگ و غالباً کم‌کار سازمان میراث فرهنگی که اصولاً برای دیده‌بانی در همین زمینه شکل گرفته است، مانند همیشه «یکی به نعل و یکی به تخته زدن» بوده است. در امردادماه، مدیر آن بنیاد درباره‌ی تأثیر رطوبت در آرام‌گاه کوروش به میراث‌خبر گفت: «رطوبت در آرام‌گاه کوروش از گذشته بوده است و در حال حاضر به علت سازگار شدن سنگ‌ها با رطوبت موجود، هرگونه رفع رطوبتی نیاز به کنترل سنجش رطوبت در منطقه دارد. به همین منظور طرحی به پژوهش‌گاه ارایه و در آن رطوبت کف آرام‌گاه با استفاده از دستگاه‌های پیشرفته و متخصصان داخلی و خارجی مونیتور می‌شود. قرار است برای کنترل میزان رطوبت کف آرام‌گاه کوروش و پاسارگاد، دستگاه‌های سنجش رطوبت در محل نصب شود. این دستگاه‌ها قیمت ارزانی ندارند و تنها وجود آن‌ها هم کافی نیست، بلکه باید در کنار این دستگاه‌ها یک سری پژوهش‌های علمی و بین‌المللی نیز انجام گیرد». اما آرام‌گاهِ یکی از شریف‌ترین فرمان‌روایان تاریخ هم قیمت ارزانی ندارد...

سد سیوند

سد سیوند اوایل سال گذشته و با حضور معاون آب وزارت نیرو و وزیر تعاون آبگیری شد. آبگیری سیوند در حالی آغاز شد که بارها کارشناسان در خصوص آسیب رطوبت ناشی از دریاچه‌ی سد بر روی آرام‌گاه کوروش هشدار داده بودند. اما مسؤولان این سازمان با وجود پوشش‌های قانونی که برای‌شان وجود داشت و به پشتوانه‌ی آن‌ها و هم‌چنین حمایت گسترده‌ی افکار عمومی می‌توانستند در برابر آبگیری سد سیوند ایستادگی کنند، با مسؤولان وزارت‌خانه‌ی نیرو هم‌گام شدند و سعی کردند سخنان آن گروه از کارشناسان خود را فراموش کنند که درباره‌ی ناتمام و ناکافی بودن کاوش‌های نجات‌بخشی در تنگ تاریخی بلاغی سخن گفته، و هشدار داده بودند که با شروع آبگیری، بخشی از تاریخ و هویت گذشته‌مان را برای همیشه از دست خواهیم داد. این تنگه،‌ تنها راه ارتباطی میان دو محوطه‌ی مهم تاریخی، یعنی پاسارگاد و تخت‌جمشید بود که هر دو به ثبت جهانی رسیده‌اند و طبیعی بود که به خاطر حریمِ منظر بودن، آن هم به ثبت جهانی می‌رسید، کما این که خود تنگه، موزه‌ای از استقرارهای موقت و دائم پیشاتاریخی و تاریخی به‌شمار می‌رفت و حتا تا پیش از این رویداد هم برای برخی ایل‌های کوچ‌رو بزرگِ منطقه، ویژگی‌های چندهزارساله‌ی تاریخی را حفظ کرده و جایی برای استقرار سالانه‌شان بود.
علاوه بر آن، آن بخش از آب رود پُلوار که برایش به‌بهانه‌ی بردن به دشت‌های پایین‌دست نقشه کشیده شده است، یعنی آب سیلاب‌ها (چرا که آبِ رود، حق‌آبه‌ی تاریخی مردمان همان منطقه است)، سهم دریاچه‌ی بی‌پشتیبان ولی ارزش‌مند بختگان است که امروزه – در بی‌توجهی کامل سازمان حفاظت از محیط زیست - کاملاً خشک شده است.

پس از آبگیری سد سیوند بیش از 4350 نفر از سازمان میراث فرهنگی کشور شکایت کردند، تا یکی از بزرگ‌ترین پرونده‌های کشور در دادگاه به جریان بیفتد هر چند بر پایه‌ی گفته‌ی دکتر دادخواه، وکیل این پرونده از هنگامی که دادسرای پاسارگاد اعلام عدم صلاحیت کرد و او – به همراه سه‌ وکیل دیگر، از جمله بانو شیرین عبادی - ناگزیر شد سه سال قبل پرونده را در تهران، در شعبه‌ی نهم بازپرسی کارکنان دولت طرح بکند، تاکنون از او دعوتی به عمل نیامده است...
دادخواه در سخنانی در کانون وکلای ایران، درباره‌ی سخنان شهردار پاسارگاد اظهار کرد: «موضوعی که می‌گویم به راحتی دریافت خواهید داشت که برابر ماده‌ی 1287 دو گونه سند رسمی داریم، نخست آن‌چه که در دفاتر اسناد رسمی انجام می‌شود، دو دیگر آن‌که مقامات در حد صلاحیت خودشان نسبت به موارد اعلام نظر بکنند. لذا هنگامی که شهردار مبادرت به اعلام این موضوع می‌کند این یک سند رسمی است و جای تردید و انکار ندارد».

این رخ‌دادها همه در حالی بود که بنا به قول یکی از مدیران ارشد سازمان میراث فرهنگی، قرار بود در صورت بروز نم و رطوبت در پیرامون آرام‌گاه کوروش، آبگیری متوقف شود. اما نه تنها آبگیری متوقف نشده است بلکه هیچ اقدام مؤثر دیگری تا کنون صورت نگرفته است. آن مقام هم مدت‌هاست که به خواست خودش از سازمان کناره‌گیری کرده است تا در غیاب او، مدیران سازمان بدون کم‌ترین نوآوری‌ در پاسخ دادن به اعتراض‌ها، تنها به تکذیب رویدادها اکتفا کنند...

بستر سنگی بخش شمالی آرام‌گاه که آفتاب کمتری می بیند، از خز و گل‌سنگ پر شده است و بنا به گفته‌ی کارشناسان بیرون از سازمان، در صورت بروز گل‌سنگ‌های جدید در بدنه‌ی آرام‌گاه، پاک‌سازی آن‌ها بسیار مشکل خواهد بود. گل‌سنگ، عمری طولانی دارد و و ریشه‌ی آن درون سنگ نفوذ می‌کند. علت پیدایش این عارضه که بناهای سنگی فراوانی در سراسر دنیا با آن دست به گریبان هستند وجود رطوبت و نبود آفتاب است.

سد سیوند

زمان در گذر است و با شروع فصل باران و برف، آب‌گیری سد سیوند شتاب بیش‌تری خواهد گرفت هرچند هنوز - همانند بسیاری از سدها در کشور - آبراهه‌هایی وجود ندارد تا آب‌های شادروان «دریاچه‌ی بختگان» را به زمین‌هایی که سال‌هاست شور شده‌اند، برساند...