ایران‌بوم

این یادنامه به خواستاری و اشراف استاد دکتر مهدی محقّق و به کوشش محمّد طاهری خسروشاهی، از سوی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی و موسّسهٔ مطالعات اسلامی دانشگاه تهران، در هزار شمارگان و1150صفحه، به قیمت 65هزارتومان منتشر شده است.

کتاب اینگونه ماندگار روز دوشنبه چهارم خرداد 1394 در محل انجمن آثار و مفاخر فرهنگی با حضور جمعی از مولفان و چهره های ادبی کشور رونمایی شد.

محمّد طاهری خسروشاهی با اعلام این خبر گفت: این یادنامه، مشتمل بر پنج بخش است:

بخش اوّل:

این بخش از یادنامه، شامل پیشگفتار ریاست محترم انجمن ترویج زبان و ادب فارسی و مقدمهٔ ریاست محترم دانشگاه تبریز و یادداشتی کوتاه از بنده است. در ادامه، روزشمار زندگی و آثار استاد ـ به استناد پرونده پرسنلی، گفتگو با خانواده و مصاحبه با تنی چند از یاران نزدیک و شاگردان قدیمی ایشان ـ تدوین و درج شده است.

بخش دوم:

خواننده با مطالعهٔ این بخش از کتاب که «دربارهٔ استاد» نام گرفته و به قلم جمعی از همکاران قدیمی، دوستان و شاگردان ایشان تألیف شده، با خُلقیّات و طرز سلوک استاد، آشنایی بالنسبه کافی به دست می‌آورد. نحوهٔ تطوّرات روحی و اخلاقی، سیر کمال اجتماعی و آگاهی مستند از وقایع‌ ایّام و دقایق حیات ایشان، در این قسمت از کتاب درج شده است. صاحبان برخی از یادداشت‌ها، چون:زنده‌یادان:دکتر صادق آیینه-وند، دکترحسن احمدی گیوی، دکتر محمدابراهیم باستانی پاریزی، دکتر بهروزثروتیان، دکتر عباسعلی رضایی، دکتر منوچهر مرتضوی اینک در جوار رحمت حق آرمیده‌اند. از دیگر مولفان این بخش می توان به استادانی چون: دکتر حسن انوری، دکتر جلیل تجلیل، استاد جمشیدعلیزاده، دکتر مهدی ماحوزی، دکتر معصومه معدن کن، دکتر محمدعلی موحد و دکتر موسوی بجنوردی اشاره کرد.

بخش سوّم:

پس از رحلت استاد رفیعیان، جمعی از سخن‌سرایان و شاعران، در سوگ ایشان شعرها و مادّه تاریخ‌ها سرودند. تعداد این آثار به قدری زیاد است که می‌توان این اشعار را در قالب یک کتاب اختصاصی منتشر نمود. منتها با توجه به رعایت اختصار، به ارایه چند نمونه اندک در این بخش بسنده شده است. آثار شاعران و سخنورانی چون مفتون امینی، مرحوم عزیز دولت آبادی، مرحوم عابد تبریزی و استاد علی نظمی در این بخش است.

بخش چهارم:

جمعی از محقّقان و استادان، به نشان احترام و ارج والای استاد فقید، مقالات و پژوهش‌های ارزشمند خود را، برای انتشار در این یادنامه، در اختیار اینجانب گذاردند. در این بخش که مقالات اهدایی نام دارد، تحقیقات ارزمندِ جمعی از بزرگان دانش و ادب ایران زمین، در یکی از موضوعات گستردهٔ ادبی، تاریخی و حقوقی، درج شده است. از صاحبان مقالات این بخش می توان: دکتر ژاله آموزگار، دکتر ابراهیمی دینانی، دکتر نوش آفرین انصاری، دکتر بهاءالدین خرمشاهی، دکتر اصغر دادبه، دکتر محمدرضا راشدمحصل، دکتر محمدحسین ساکت، دکتر علی اشرف صادقی، مرحوم دکتر رشیدعیوضی، دکتر عباس ماهیار، دکتر توفیق سبحانی و دکتر یاحقی را نام برد.

بخش پنجم:

حیات پرفراز و نشیب و زندگانی پرتلاطم استاد رفیعیان که اغلب در مبارزه علیه استبداد و بی‌عدالتی سپری شد، کارنامهٔ پربارحیاتِ او را مشحون از اسناد و آثاری ساخته که گواهی روشن بر روحیّهٔ آزادی‌خواه اوست. به منظور ارائه گوشه‌ای از این زندگی پربار، در آخرین صفحات کتاب، نمونه‌هایی از اسنادی که حائزاهمیت تاریخی بودند، قرار داده شده است.فهرست کامل مطالب کتاب به شرح ذیل است:

فهرست

آغاز سخن / مهدی محقّق / رئیس انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران 13
مقدمه/ محمّدرضا پورمحمّدی / رئیس دانشگاه تبریز 17
یادداشتی دربارهٔ یادنامه / محمّد طاهری‌خسروشاهی 21
روزشمار زندگی و آثار استاد 25

درباره استاد

آئینه‌وند، صادق / نیکنام نکته‌پرداز 33
احمدی گیوی، حسن / لغت‌نامهٔ دهخدا دوباره می‌گرید! 37
اشرفی، مرتضی / آمیزهٔ علم و اخلاق 43
اکبری، حسن / در تحلیل افکار و آثار استاد 47
امامی، باقر / قلّهٔ ایمان و عمل 55
امامی، صابر / عالَم معنی بماند جاودان 59
امراه‌پور، محمدناصر/ سروِ رفیعِ ‌معرفت 73
انوری، حسن/ آوای نرم و مخملی 77
باستانی پاریزی، محمّدابراهیم/ خاطراتی از لغت‌نامهٔ دهخدا 79
پیمان، سیّدمسعود/ خاطره‌ای از بازسازی خانهٔ سردار ملّی ایران 91
تجلیل، جلیل/ چهرهٔ شاخص انسانیّت و خدمتگزاری 97
ترابگر، اکبر/ محفل‌آرایِ شیرین سخن 101
تقی‌زاده تبریزی، علی/ در کوچه‌سارِ سخنوری 109
ثروتیان، بهروز/ از دیار خوبان 117
جبّارزاده، اسماعیل/ کیمیای دانش و عشق 129
جعفری مرندی، ابوالفضل/ جانم فدای آن که دلش با زبان یکی است 133
جلالی دیزجی، علی/ استاد اثرگذار 137
جلیلی،علی/ مونس جان یاران 145
جمالی، بیت‌اله/ خاطرات یک دوست 157
جُمیری، محمّدرضا/ گلبانگ عزّت و سربلندی 161
حسین‌پور فیض، محمّدعلی/ مبارزی خردمند 165
خاماچی، بهروز/ کلاس انسان‌پروری 171
دلدار بناب، میرحسین/ آن بحرمعرفت 177
دوستی، حسین/ بر بلندایِ آزادگی 181
دهقان، هاشم/ از شاگردان عصر فروزانفری 193
رحمانپور، محمّدقاسم/ منزلت استاد در میان مردم 201
رضایی، عباسعلی/ مرگ طلایی پهلوان 213
رضوی اقدم، احمد/ نقش استاد در تأسیس رشته حقوق در دانشگاه آزاد 215
سبحان‌اللّهی، محمّدعلی/ چراغ‌افروز علم و خدمت 221
سبکدل، محمّدتقی/ گنجینهٔ ذوق و ادب 229
شرابیانلو، جلیل/ از رهروان راه‌رستگاری 235
شرق، حسین/ فرزند غیور آذربایجان 241
شهرتی‌فر، رحیم/ استادی عقل‌گرا و مؤمن 245
شهیدی، سیّدجعفر/ خدمتگزار شایستهٔ ادبیات و جامعه 249
طباطبایی عدل، سیدمرتضی/ گوهر نایاب 251
طوسی، فریدون/ بحر معرفت 261
علیزاده، جمشید/ نازِ عشق 269
علیزاده، ناصر/ پیر تجربه‌های ناسروده 275
علی‌محمّدی، ابوالفضل/ شارح اصول مروّت 277
فرهنگی، علی‌اکبر/ مُدیرِ مُدبّرِ دوراندیش 283
فیضی، کریم/ مردی که پشتوانه بود 287
قاضی جهانی، بهرام/ در فراق استاد علم و آداب 293
قره‌بگلو، سعیدالله/ دانا مردی با کرامات انسانی و خصال فرشتگی 299
ماحوزی، مهدی/ بزرگمردی از سرزمین آذرآبادگان 337
مبیّن، محمّدحسین/ از قعر بحر معرفت تا ذروهٔ کمال و انسانیّت 343
محدّث صدیق، احمد/ عظمت کیهان، شأن و منزلت انسان و مقام دکتر رفیعیان 347
مختاری، سیامک/ رفیع طاعت حق و خدمت به خلق 353
مدرّس، جعفر/ مرگ چنین خواجه نه کاری است خُرد 371
مرتضوی، منوچهر/ یادگار سواران رفته 375
معدن‌کن، معصومه/ پیکرهٔ اخلاق و آدمیّت 377
موحّد، محمّدعلی/ افسانهٔ عمر 385
موسوی‌بجنوردی، کاظم/ رند عالم‌سوز مرندی 389
نوالی، محمود/ شخصیّتی باصلابت و آراسته به مکارم اخلاقی 395

اشعار

آذرطلعت، امیرعلی/ مادّه تاریخ فوت استاد 401
احمدی‌گیوی، حسن/ پیام ارادت 403
امینی (مفتون)، یدالله/ هدیهٔ شوق 407
ثروتیان، بهروز/ باغ سبز خاطره‌ها... 415
جعفری، بیت‌الله/ زمزم جان 417
خرّمشاهی، بهاء‌الدین/ رفتار پیمبرانه 421
دولت‌آبادی، عزیز/ کلبهٔ فقر 423
عابد تبریزی، محمّد/ رفیعیان؛ معنی اخلاص 427
عالم‌ پوررجبی، مسعود/ آشنای دیرین 431
علی‌نیا، صمد/ مرد امتحان 433
فانی تبریزی، عباس/ سرو آزاد 437
ملک‌قاسمی، منوچهر/ رفیع رفت ز عالم 439
نظمی تبریزی، علی/ تاریخ وفات دکتر اسماعیل‌رفیعیان 441
نقیب، سیدمحمّدمسعود/ قطعه‌ای موشّح به نام استاد 443

مقالات اهدایی

آموزگار، ژاله/ اشاره به نیروهای فراسویی در استوانهٔ کوروش 451
ابراهیمی دینانی، غلامحسین/ نصیب مقرّبان از معرفت اسما 465
اکبری حامد، عباسعلی/ مثنوی عرفانی دقایق‌الطریق احمد رومی 481
انصاری، نوش‌آفرین/ آفرین بر بانوان 495
انوری، حسن/ نگاهی به گلستان سعدی 503
بیات، کاوه/ حاجی اسماعیل‌خان سرابی در اندیشهٔ پادشاهی 513
پدرام، نرگس/ سندی از گنجینه دکتر اصغر مهدوی دربارهٔ اعلان فروش کتب 525
جلالی، سعید/ راز ماندگاری کتابخانه ملّی تبریز 535
حقّانی، موسی/ تبریز؛ کانون پرالتهاب مشروطیّت 541
خرّمشاهی، بهاء‌الدّین/ حقّ سعدی به گردن حافظ 557
دادبه، اصغر/ حافظ، زبان گویای فرهنگ ایران 609
درگاهی، محمود/ روش‌های راه یافتن به دنیای حافظ 623
ذبیح‌نیا عمران، آسیه / بزرگمهر؛ اسطورهٔ دانایی ایران و پندنامهٔ او 633
رئیس‌نیا، رحیم/ داستان‌نویسی در قفقاز و جمهوری آذربایجان 649
راشد محصّل، محمّدرضا/ شرح رسالهٔ آوازِ پرِ جبرئیل 665
زمانی، کریم/ شرح غزلی از دیوان شمس 689
ساکت، محمّدحسین/ پایگاه استاد در پیشینهٔ فرهنگ اسلامی 701
سعیدی، علی‌اصغر/ بررسی سفرنامهٔ جهانگرد فرانسوی دربارهٔ ایران 715
شایسته، رسول/ بررسی واژه‌ای در گلستان 733
کوشش، رحیم/ توازن موسیقایی غزل‌های سعدی 739
صادقی، علی‌اشرف/ نسخهٔ تازه‌ای از ورزنامه 759
صدری‌نیا، باقر/ غنی‌زادهٔ سلماسی، پیشگام روزنامه‌نگاری آذربایجان 763
صفی‌پور، علی‌اکبر/ واکنش سلطان عثمانی در قبال الحاق گرجستان به روسیه 775
طاهری خسروشاهی، محمّد/ واکنش شاعران معاصر به سیاست‌های استعماری انگلستان 791
عرفانیان، مسعود/ وابستگی فرقهٔ دموکرات آذربایجان 833
علوی، سیّدمحمّد‌تقی/ نگاهی به نسخهٔ خطّی تذکرهٔ بیان‌المحمود 861
عیوضی، رشید/ سادهٔ بسیار نقش 875
ماهیار، عباس/ بررسی مفهوم «طالع» در شعر فارسی 885
مجتهد شبستری، علی‌اشرف؛ وحدتی، سحر/ نگاهی به زندگی و شعر حیران خانم دنبلی 897
محمّدی، جلال/ نگاه شهریار به قفقاز 917
محقّق‌داماد، سیّدمصطفی/ صدرالمتألّهین شیرازی و فردوسی 937
مشتاق مهر، رحمان/ لغزشگاه‌های ویراستاری چاپ مجدّد آثار ادبی 953
معدن کن، معصومه/ سخنی دربارهٔ سعدی 1001
مهدی‌پور، محمّد/ بررسی تطبیقی منظومهٔ شاهدنامه و شاهنامه فردوسی 1015
میرانصاری، علی/ میرزا آقای تبریزی؛ نخستین نمایشنامه‌نویس ایرانی 1037
نوربخش، یونس/ فرهنگ استبدادی 1043
نیکبخت، رحیم/ مرجعیّت و هویت ملّی 1063
هاشم‌پور سبحانی، توفیق/ ارج علم و مقام شامخ معلّم 1081
یاحقّی، محمّدجعفر/ با بسیار عجایب و نوادر 1091
یثربی، سیّدیحیی/ زبان قرآن 1101
اسناد و تصاویر