ایران‌بوم

*شیوه‌های تولید صدای نی :صدای نی را به دو شیوه می‌توان ایجاد نمود، یکی به وسیله لب که نوازنده با استفاده از لبهای خود هوا را به گونه‌ای به لبه نی می‌دمد که صدای نی تولید می‌شود. و دیگری به وسیله دندان که این روش مختص ایرانیان است. از قدمت این روش اطلاعی در دست نیست، ولی آنچه مسلم است، این شیوه در بین نوازندگان قدیم اصفهان از جمله سلیمان اصفهانی، ابراهیم آقاباشی و نایب اسدا... مرسوم بوده و امروزه در تمام مملکت رایج است. لازم به ذکر است که صداهای نی در روش اخیر بسیار مطلوب‌تر از روش اول است.

*وضعیت بدن و حالت چهره:نوازنده نی باید بر روی صندلی به حالت آرام بنشیند و خم نگردد تا حجم ریه‌ها کاهش نیابد. همچنین از حرکات اضافی خودداری نماید. برای پرهیز از تغییر شکل صورت در هنگام نواختن نی و حذف حرکات زائد توصیه می‌شود که نوازنده روبروی آینه به تمرین نوازندگی بپردازد تا صورتش حالت غیر طبیعی به خود نگیرد.

*نحوه تولید صدا :در صورتی که نوازنده از سری برای نوازندگی استفاده نکند، صدایی که از جنس خود نی حاصل می‌شود طبیعی‌تر است.

*نحوه ایجاد صدای زیر، غیث و بم نرم: لبه نی به صورت کامل بین دو دندان پیشین فک بالا قرار می‌گیرد، به صورتی که لبه نی با لثه تماس دارد و حالت زبان کمی مقعر و شل است. زبان روی لبه نی قرار می‌گیرد به صورتی که مقدار کمی از دهانه نی را می‌پوشاند.

*نحوه ایجاد صدای بم :لبه نی بین دو دندان پیشین فک بالا قرار می‌گیرد، ولی با لثه در تماس نیست، بلکه لبه نی در حدود نصف ارتفاع دندان قرار دارد. حالت زبان کمی محدب و سفت است، به گونه‌ای که نی را نگاه داشته و از بالاتر رفتن لبه نی (به کمک لب) ممانعت می‌کند. همچنین اگر نی را طرف چپ قرار می‌دهند، انتهای نی باید کمی متمایل به سمت راست باشد تا سر نی بین دو دندان تکیه کند در این حالت نوک زبان درست روی لبه نی قرار می‌گیرد ولی دهانه نی را نمی‌پوشاند.

*متوازن بودن صدای بم و زیر: اصولاً شدت صدای بم زیادتر از صدای زیر است، ولی این اختلاف نباید از حد مطلوب تجاوز کند. لطیف در آوردن صدای غیث ـ به این مفهوم که در صدای غیث هر چه نت ها بالاتر می‌روند، نوازنده باید از شدت دمیدن در نی بکاهد تا شفافیت صدا حفظ شود.

*وضعیت دو دست:در صورتی که نوازنده، نی را طرف چپ قرار می‌دهد، باید دست راست بالا و دست چپ پایین قرارگیرد (و بالعکس) بدین ترتیب سر نی به دندان به راحتی تکیه می‌کند.

*نقش لب:اگر نی سمت چپ قرار می‌گیرد، سمت چپ لب‌ها روی لبه نی را می‌پوشاند و سمت راست لب ها باز است (و بالعکس). نباید فاصله لب ها زیاد باشد و هر چقدر لب ها به اختیار باشند، صدای ساز مطلوب‌تر خواهد بود.

با استفاده از حرکات لب ها (باز و بسته شدن لب ها) به صورت متناوب، ویبراسیون ایجاد می‌شود. همچنین برای سرش به نت بعد یا قبل باید از کشیدن یا جمع کردن لب ها (منبسط و منقبض کردن لب ها) استفاده نمود و نیز برای ایجاد نت ژوست، لب ها نقش اساسی دارد. ویبراسیون لب باید به صورت ویبراتورهای درشت باشد، متناسب با حال و هوای موسیقی ایرانی، نه ویبراتورهای سریع که در موسیقی غربی کاربرد دارد.

***

آنچه خواندید، بخشی از مقاله استاد حسن کسایی،نوازنده شهیر نی، در همایش نی نوازان بود. استاد کسایی که در حدود دو ماه بود که در کما به سر می برد، سرانجام روز پنجشنبه هه خرداد، در هه سالگی در اصفهان درگذشت. او متولد سوم مهرماه سال هههه بود و آموزش موسیقی را نزد تاج اصفهانی آغاز کرد و ابتدا به آموختن آواز مشغول شد. وی در سال هههه با ساز نی آشنا شد و این ساز را به عنوان ساز اصلی‌اش انتخاب کرد و منشأ خدمات و اثرات هنری بسیاری در حوزه موسیقی کشور شد.

استاد کسایی در سال هههه به عنوان چهره ماندگار موسیقی مورد تقدیر قرار گرفت. از کارهای اخیر او می‌توان به آلبوم «دختر گل‌فروش» و «گفت‌وگوی نی و تار» اشاره کرد. یاد و نامش در نیستان هستی تا همیشه در ترنّم باد....