ایران‌بوم

منطقه سیاهکوه در مجاورت یکی از وسیعترین عرصه‌های بیابانی کشور قرار گرفته است و علاوه بر آن اکوسیستم‌های متنوعی مانند کویر، بیابان، استپ و نمکزار در این عرصه دیده می‌شود.

بخشی از منطقه حفاظت شده سیاهکوه با مساحت 78هزار و 330 هکتار در 12 بهمن 86 به‌پارک ملی ارتقای سطح یافت.

مرتفع‌ترین نقطه پارک، قله سیاهکوه (کافرکوه) با بلندی 2050 متر است که به همراه ارتفاعات به هم پیوسته مجاور آن از بهترین زیستگاه‌های کل و بز استان به‌شمار می‌آید.

مهمترین مسیر دسترسی به پارک، جاده آسفالته اردکان – چوپانان پیش از سه راهی اردکان – چوپانان – حاجی آباد است.

عمده‌ترین تعارض در پارک ملی سیاهکوه معدن و چرای دام است که به‌صورت محدود در ارتفاعات قام وزیر و اطراف سیاهکوه دیده می‌شود.

چشمه قاسم وزیر، چشمه‌یارعلی، چاه ریز آب خرما، قناتوک و آب انبار لای معدن از مهمترین منابع آب پارک ملی هستند.

سنگاب‌های ارتفاعات سیاهکوه و در تامین نیاز آبی گونه‌های کوهزی به‌ویژه کل و بز نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند.

از جمله جانوران منطقه می‌توان از کل و بز (پازن)، قوچ و میش، جبیر، پلنگ، شماره روباه، کارال، تشی، خرگوش و انواع جوندگان نام برد. زیستگاه‌های کل و بز در ارتفاعات سیاهکوه و زیستگاه‌های قوچ و میش در ارتفاعات و دامنه‌های قاسم وزیر و یارعلی از مطلوبیت خوبی برخوردار هستند.تاکنون 34 گونه پرنده در پارک ملی سیاهکوه شناسایی شده است، کبک، تیهو، هوبره، زاغ‌بور، سارگپه پا بلند، با قرقره شکم سیاه، باقرقره گندمی، زنبور خوار معمولی و انواعی از گنجشک سانان از جمله پرندگان پارک ملی هستند.

هوبره از پرندگان مهاجری است که در دشت‌های اطراف سیاهکوه، یارعلی و قاسمی وزیر در زمستان دیده می‌شود و پرندگان مهاجری از راسته شاهین سانان و پرندگان کنار آبزی نیز در منطقه دیده شده‌اند.

11گونه پرنده پارک واجد ارزش‌های حفاظتی هستند، که بین آنها عقاب شاهی، بالابان، شاهین، بحری و هوبره حسب مقررات جمهوری اسلامی ایران در معرض خطر انقراض قرار دارند و از اهمیت‌ بالایی برخوردار هستند.

شرایط طبیعی حاکم بر پارک و دست نخوردگی زیستگاه‌ها موجب ایجاد شرایط مطلوب برای ادامه حیات خزندگان ارزشمند بیابانی شده است. بزمجه بیابانی، سوسمار خاردم ایرانی، جکوی‌تی، آگامای سروزغی خاکستری، آگامای چابک، مار شاخدار، شترمار شیرازی و لاک پشت مهمیزدار و جکوی دم پخ کایزرلینگ از جمله خزندگان شناسایی شده در پارک ملی سیاهکوه محسوب می‌شوند.

* گنجینه‌ای از حیات وحش

اکبری، معاون محیط طبیعی اداره کل محیط زیست استان یزد در گفتگو با اطلاعات گفت: پارک ملی سیاهکوه که گنجینه‌ای از حیات وحش ایران است، از بکرترین پارک‌های ملی کشور به‌شمار می‌رود و با وجود ده‌ها گونه نادر جانوری و گیاهی از جمله ناشناخته‌ترین مناطق حیات وحش دنیا است.

او با اشاره به این که پارک ملی سیاهکوه یکی از بلامعارض‌ترین مناطق تحت مدیریت سازمان محیط زیست در حوزه استان یزد است، افزود: این منطقه از نظر تراکم پوشش گیاهی شرایط مطلوبی برای زیست جانوران حاشیه کویر دارد ضمن اینکه به‌علت بعد مسافت تا اماکن مسکونی و نبود تعدد راه‌های ارتباطی، از دستبرد شکارچیان و اشکال مختلف توسعه مصون مانده است به‌طوریکه وجود حداقل تعارضات انسانی از مهمترین امتیازات بارز و برجسته منطقه سیاهکوه است که دستیابی به اهداف حفاظتی و اجرای برنامه‌های مدیریتی را آسانتر می‌کند.اکبری گفت: یکپارچکی زیستگاه‌ها و ناچیز بودن تعارضات انسان ساخت در منطقه حفاظت شده پارک‌ ملی سیاهکوه، این منطقه را از نظر حفظ، نگهداری و احیای جمعیت‌ گونه‌های حیات وحش ممتاز کرده است به گونه‌ای که ارتفاعات سیاهکوه از مطلوبترین زیستگاه‌های کل و بز استان یزد است و اشکال تپه ماهوری و وجود دره‌های متعدد نیز جمعیت‌های مناسبی از قوچ و میش را در خود جای داده است.

وی یادآور شد: جبیر از دیگر گونه‌های برجسته پارک ملی سیاهکوه به‌شمار می‌رود که دامنه انتشار این‌گونه در عرصه‌های دشتی شرق پارک ملی و امتداد آن در منطقه حفاظت شده سیاهکوه گسترده شده و جمعیت این گونه روند روبه رشدی به‌خود گرفته است.

* زیستگاه یوزپلنگ ایرانی

وی منطقه حفاظت شده سیاهکوه رایکی از سه سایت اصلی زیست یوزپلنگ ایرانی معرفی کرد و افزود: در کنار منطقه دره انجیر خرانق 60 درصد جمعیت یوز ایرانی را در خود جای داده است.

اکبری گفت: امنیت حاکم بر منطقه ظرف چند سال گذشته و احیای جمعیت علفخواران، موجب گرایش مجدد گونه‌هایی مانند یوزپلنگ به عرصه‌های دشتی و تپه ماهوری شده است.

به گفته وی به‌طور کلی به منطقه حفاظت شده و پارک ملی سیاهکوه 19 گونه جانور شناسایی شده است که از این تعداد هشت گونه به عنوان اولویت‌های حفاظتی مطرح شده‌اند اما بین‌آنها یوزپلنگ، کاراکال و شاه روباه اهمیت بیشتری دارند.او اعلام کرد: براساس تحلیل آمار ایستگاه‌های کلیماتولوژی اطراف پارک ملی، متوسط بارندگی سالانه منطقه 48 میلی‌متر برآورد شده است که حداکثر بارندگی در فصل زمستان و در دیماه و حداقل در فصل تابستان به وقوع پیوسته است.

وی افزود: تغییرات دمایی شبانه روز نیز در این منطقه شدید است و زمستان‌های سرد و خشک و تابستان‌های بسیارگرم و خشک از دیگر ویژگی‌های اقلیمی منطقه به‌شمار می‌آید.او گفت: با توجه به اقلیم و موقعیت جغرافیایی منطقه، هیچ‌گونه رودخانه دائمی در این پارک ملی وجود ندارد و فقط در زمان بارندگی‌های شدید، رودخانه‌های فصلی و موقتی منطقه آبدار می‌شوند.

اکبری با اشاره به این که مهمترین منابع تامین‌کننده نیاز آبی حیات وحش شامل چشمه‌ها و سنگاب‌ها است، افزود: در یک نگاه کلی کمبود منابع آب در پارک ملی سیاهکوه مشهود است اما از جمله منابع آب این منطقه می‌توان به چشمه قاسم وزیر، چشمه یارعلی، چشمه خلق، دوگنبد، چاه ریزآب خرما، سبز چاه، قناتوک، ریزآب صالحی، ریز آب معراجی و چشمه تیهو اشاره کرد.

* ساخت آب انبار در سیاهکوه

معاون محیط طبیعی اداره کل محیط زیست استان یزد همچنین گفت: برای رفع مشکل‌ کم آبی در سال‌های اخیر تعدادی آب انبار توسط اداره کل محیط زیست استان یزد در منطقه ساخته شده که در خشکسالی‌ها نقش بسیار مهمی در ماندگاری حیات وحش در منطقه ایفا کرده‌اند که از جمله این آب انبارها می‌توان به آب انبار لای معدن، ریز آب خرما، چهل تغار، قاسم وزیر و آب انبار حوض ابریشم اشاره کرد.

اکبری گفت: پارک ملی سیاهکوه در ناحیه رویشی ایران واقع است و حضور و انتشار نباتات و گونه‌های مختلف گیاهی در جای جای منطقه، وجود دو زیر ناحیه رویشی استپی را تایید می‌کند. وی در مورد پوشش گیاهی این منطقه افزود: به‌طور کلی تاکنون 47 گونه گیاهی در پارک ملی سیاهکوه شناسایی شده است که چهار گونه کلاه‌میرحسن دم عقربی، شور یزدی، آویشن شیرازی و گل زوفا دارای ارزش حفاظتی است و دو گونه نیز از نظر ارز‌ش‌های اکولوژیک حائز اهمیت است.

او گفت: رویشگاه‌های طبیعی منطقه شامل انواعی از تیپ‌های گیاهی است که از آن جمله می‌توان به تیپ درمنه، قیچ، تیپ قیچ، تیپ پرند، تیپ رمس، قیچ، تیپ جفنه، درمنه، تیپ گز، تیپ تاغ، تیپ کسیدان و تیپ بادام کوهی اشاره کرد.

به گفته وی از مهمترین اقدام‌های محیط زیست در جهت حفظ و بهبود وضع طبیعی و زیستی عرصه می‌توان به اقدام‌های کنترلی برای کاهش اثرات خشکسالی (ساخت آب انبار، توزیع علوفه، آبرسانی مداوم به آب انبارها، ترمیم و مرمت معدود چشمه‌های منطقه و...) اشاره کرد.

اکبری در پایان گفت: امید می‌رود حذف معدود تعارضات انسانی زمینه مدیریت پارک ملی را بهتر از گذشته هموار سازد. بویژه اینکه موقعیت پارک و نبود عرصه در مسیر توسعه‌ آتی؛ طبیعت دوستان را در مدیریت و حفاظت آینده منطقه امیدوارتر کرده است.

گزارش: بهناز عسکری