ایران‌بوم

شهر زارچ تا سال ۱۳۴۲ خورشیدی جزو نواحی روستایی به‌شمار می‌رفت و از این سال به عنوان منطقه شهری شناخته شد.این شهر از شمال به کوه‌های «دربید» و «انجیر» از شرق به شهر «شاهدیه» و یزد، از جنوب به جاده خضر آباد و از غرب به «اشگذر» محدود است.

«زارچ» بعد از میبد، قدیمی‌ترین آبادی یزد است و تا سال 1340 شمسی معماری این شهر عمدتا معماری رسمی رایج این مرز و بوم بود، ولی اکنون بسیاری از خانه‌های قدیمی نوسازی شده و خانه‌های خشت و گلی جای خود را به خانه‌های آجر و آهن و سیمانی داده است.

«زارچ» بر اثر مجاورت با کویر خشک و پهناور نمک، نهایتا تحت تاثیر آب و هوای خشک صحرایی قرار گرفته است.

منطقه «زارچ» دارای 7رشته قنات بوده است که قنات زارچ، طولانی‌ترین و یکی از کهن‌ترین قنات‌های کشورمان به شمار می‌رود که سابقه‌ای بیش از 3000 سال دارد. یکی از ویژگی‌های قنات زارچ مقطع مربعی آن است که پیشینه حفر آن، به زمان زرتشتیان بر می‌گردد.

قنات زارچ، از روستای فهرج در 60 کیلومتری شهر یزد سرچشمه می‌گیرد و حدود 30 کیلومتر آن نیز از «اکرمیه» تا دروازه قرآن، از زیر شهر یزد می‌گذرد و پس از خروج از یزد و طی چند کیلومتر دیگر، به بخش زارچ می‌رسد.

پس از ورود اسلام به ایران، مسجد جامع، بزرگ‌ترین و معروف‌ترین مسجد تاریخی یزد نیز در حریم قنات زارچ ساخته شد و چند میله چاه این قنات در محدوده این مسجد قرار گرفت تا علاوه بر پر کردن آب انبار وسیع زیر مسجد، نمازگزاران نیز بتوانند از طریق پایاب، برای وضو گرفتن از آب قنات استفاده کنند که این پایاب هنوز هم قابل استفاده است.

تا 40 سال قبل، آبدهی قنات زارچ بیش از 150 لیتر در ثانیه بود، اما به دلیل حفر بی‌رویه چاه‌های عمیق و نیمه عمیق در حریم آبی قنات، آبدهی آن به‌شدت کاهش یافته، به طوری که آبدهی قنات زارچ 28 لیتر در ثانیه است و سال‌هاست در حال دست و پنجه نرم کردن با فاضلاب و خشکسالی است.

همچنین زارچ رابه دلیل وجود بیش از 30 حسینیه و مسجد، شهر حسینیه‏ها می‌نامندو بسیاری از مردم، زارچ را به علت مراسم‎ عاشورایی و شور حسینی در ایام محرم و صفر می‎شناسند.

گزارش از: بهناز عسکری