گردشگری
حافظیه
- گردشگری
- نمایش از جمعه, 12 اسفند 1390 21:22
- بازدید: 4552
برگرفته از روزنامه اطلاعات
حافظیه نام مجموعه آرامگاهی موجود در شمال شهر شیراز و در جنوب دروازه قرآن است. این مجموعه به دلیل جای‌دادن آرامگاه حافظ شیرازی در خود به این نام مشهور شده‌است. مساحت حافظیه دو هکتار است و از دو صحن شمالی و جنوبی تشکیل یافته که توسط تالاری از یکدیگر جدا شده‌اند. این مجموعه چهار درب ورودی و خروجی دارد.
تالار حافظیه که از آثار دوره زندیان است، ۵۶ متر طول و ۸ متر عرض دارد و از ۲۰ ستون سنگی، هر کدام به ارتفاع ۵ متر تشکیل شده‌است. این تالار پیشتر شامل ۴ ستون و ۴ اتاق بود که بعدها اتاقها از محدوده آن حذف گردید. شیوه معماری این تالار مربوط به دوره‌های هخامنشی و زندیه است.
تاریخچه
در سال ۸۵۶ ق ـ حدود ۶۵ سال پس از وفات خواجه حافظ ـ محمد یغمایی، وزیر میرزا ابوالقاسم گورکانی (حاکم فارس) برای اولین بار عمارتی گنبدی شکل بر فراز مقبره حافظ بنا کرد و در جلو این عمارت، حوض بزرگی ساخت که از آب رکن آباد پر می‌شد. این بنا در زمان حکومت شاه عباس صفوی مورد بازسازی شد و همچنین به دستور نادرشاه بار دیگر مرمت گردید تا اینکه کریم‌خان زند (۱۱۸۷ق) بارگاهی به سبک بناهای خود ساخت و بر تربت حافظ، سنگی مرمرین نهاد که امروز نیز باقی است و حاجی آقاسی بیک افشار آذربایجانی دو غزل حافظ را به شیوه نستعلیق بر آن نگاشته است که مطلع‌شان چنین است:
مژده وصل تو کو، کز سر جان برخیزم
طایر قدسم و از دام جهان برخیزم
و
ای دل غلام شاه جهان باش و شاه باش
پیوسته در حمایت لطف اله باش
خان زند تالاری نیز با چهار ستون سنگی یکپارچه بلند ساخت که از طرف شمال و جنوب گشاده بود و در دو سوی آن، دو اتاق بنا کرد؛ به گونه‌ای که مقبره حافظ در پشت این بنا قرار می‌گرفت و در جلو آن باغ بزرگی را احداث نمود. پس از او در سال ۱۲۷۳ق طهماسب میرزا (مؤیدالدوله) حکمران فارس، آرامگاه حافظ را بار دیگر تعمیر و مرمت کرد و در سال ۱۲۹۵ق/ ۱۸۷۸م معتمدالدوله فرهاد میرزا در گرداگرد مقبره، معجری چوبی ساخت. در سال ۱۳۱۷ق اردشیر یزدی، بار دیگر بارگاه را مرمت کرد و بر فرازش، معجری بنا کرد؛ اما بعدها آن را ویران ساختند.
این بنا تا سال ۱۳۱۹ق همچنان ویران باقی ماند و در این سال شعاع‌السلطنه حاکم فارس، به یاری علی اکبر مزین‌الدوله نقاشباشی، معجری آهنین بر فراز آرامگاه حافظ ساخت و کتیبه‌ای بر آن قرار داد.
ساخت بنای جدید: در سال ۱۳۱۴ش علی ریاضی (رئیس فرهنگ فارس) با همیاری علی اصغر حکمت و نظارت علی سامی، با طراحی آندره گدار فرانسوی و با الهام گیری از عناصر معماری عهد کریم خان زند، به بازسازی بنای حافظیه اقدام نمودند. در سال ۱۳۸۶ اولین مرمت جدی و بازسازی، تمیزکردن سطح مسی روی گنبد، مرمت بخشهای خراب ساختمانهای اطراف و همچنین متصل کردن مقبره‌ها و باغهای اطراف به مجموعه انجام شد.
نمادشناسی
ایوان از دو ردیف پلکان تشکیل شده که هر ردیف شامل ۹ پله است که عدد آسمان‌ها محسوب شمرده می‌شود. بخش شمالی آرامگاه شامل ۸ درب ورودی و خروجی است. همچنین آرامگاه نیز از ۸ ستون سنگی تشکیل یافته‌است. عدد ۸ نماد سده هشتم (سده‌ای که حافظ در آن می‌زیسته) و هشت درب بهشت است. نمای بیرونی گنبد آرامگاه، نماد آسمان بوده و به شکل کلاه درویشان ترک است. گنبد از درون با رنگهای مختلف عرفانی آراسته شده‌است؛ آبی فیروزه‌ای (نماد بهشت)، سرخ ارغوانی (نماد شراب ازلی)، سیاه و سفید (نماد شب و روز) و قهوه‌ای سوخته (نماد خاک) است.
معماری حافظیه
در حال حاضر مجموعه حافظیه به چهار محوطه تقسیم شده است. محوطه شمالی: در این محوطه آرامگاه حافظ و درختهای نارنج و دو حوض مستطیل بزرگ شرقی و غربی قرار دارد. حافظ شناسی (مساحت ۳۳۰ مترمربع)، کتابخانه(مساحت ۴۴۰ مترمربع) و فروشگاه محصولات فرهنگی نیز در این ناحیه قرار گرفته‌است.
سنگ مزار: سنگ مزار حافظ به ارتفاع یک متر از سطح زمین قرار گرفته و به وسیله پنج ردیف پلکان مدور احاطه شده‌است. بر فراز آن، گنبدی مسی به شکل کلاه دراویش بر روی هشت ستون به ارتفاع ده متر، بنا شده و از درون با کاشیهای هفت رنگ معرق کاشیکاری شده است. همچنین در سقف آرامگاه هشت بیت از این غزل بر روی سنگهای یکپارچه با خط ثلث نگاشته شده‌است:
حجاب چهره جان می‌شود غبار تنم
خوشا دمی که از آن چهره پرده برفکنم
بر دیوارهای حیاط شمالی این بخش، غزلیاتی از حافظ بر روی کاشی و سنگ مرمر به خط امیرالکتاب حاج میرزا عبدالحمید ملک الکلامی کردستانی نگاشته شده‌است.
دیوار شمالی غزلی با مطلع:
سحرم هاتف میخانه به دولت خواهی
گفت: بازآی که دیرینه این درگاهی
دیوار جنوبی غزلی با مطلع:
چو بشنوی سخن اهل دل مگو که خطاست
سخن شناس نه‌ای جان من خطا اینجاست
دیوار شرقی غزلی با مطلع:
مزرع سبز فلک دیدم و داس مه نو
یادم از کشته خویش آورد و هنگام درو
دیوار غربی غزلی با مطلع:
بیا که قصر امل سخت سست بنیاد است
بیار باده که بنیاد عمر بر باد است
در ناحیه شمالی مقبره کتابخانه‌ای با مساحت ۴۴۰ مترمربع حاوی ده‌هزار جلد کتاب وجود دارد که به عنوان مرکز حافظ شناسی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
رواق چهار ستونه(بیست ستون): رواق چهار ستونه کریم‌خان زند به صورت تالاری وسیع، دارای بیست ستون سنگی بلند، ۵۶ متر و طول و ۷ متر عرض در آمده است؛ به گونه‌ای که چهار ستون عهد کریم خانی در وسط این بنا قرار گرفته. بر روی دیوارهای دو طرف رواق، سنگهای مرمرین نهاده شده است و بر فرازشان کتیبه‌ای قرار گرفته که بر روی آن غزل از روی خط میرعماد توسط هنرمندان شیرازی نقر شده‌است:
روضه خلد برین خلوت درویشان است
مایه محتشمی خدمت درویشان است
این رواق که از نظر ارتفاع از تمام نقاط حافظیه بالاتر است، حافظیه را به حیاط شمالی و حیاط جنوبی تقسیم کرده‌است.
آب انباری در زیر رواق چهار ستون آب انبار حافظیه است که به صورت کانال در وسط رواق بیست ستونه قرار دارد و حافظیه را به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم کرده؛ به گونه‌ای که مقبره در ناحیه شمالی قرار گرفته است. سمت چپ رواق بیست ستون، آرامگاه قوام‌السلطنه به چشم می‌خورد با اتاقهایی که به نقاشی، مینیاتوری، معرق سازی و میناسازی تعلق دارد.
حیاط غربی: در پشت آرامگاه قوام فضای سبزی با یک حوض در میان وجود دارد که آرامگاه غلامحسین صاحبدیوانی است.
حیاط شرقی: در سمت راست حیاط شمالی، دیوار دارای ۱۴ طاقنماست که آرامگاه خاندان معدل نیز در همین جاست که در سال ۱۳۸۶ به کوشش میراث فرهنگی با تخریب خانه‌ها و مقبره‌های اطراف این محدوده به صورت محوطه شرقی به آرامگاه افزوده شد.
حیاط جنوبی (ورودی اصلی): در حیاط جنوبی حافظیه، باغچه‌های بزرگی وجود دارد که گرداگردشان گلکاری شده است و مابین آنها دو حوض مربع مستطیل بزرگ است. سنگهای لبه این حوضها همان سنگهای حوض باغ شمالی موزه پارس است که پس از امتداد خیابان کریم خان زند به سمت بازار وکیل، به حافظیه منتقل شدند. در دو طرف حیاط، نارنجستان بزرگی وجود دارد. دیوارهای جنوبی و در ورودی باغ از نرده‌های آهنی ساده ساخته شده و بر نمای خارجی تالار، رو به سمت باغ ورودی غزلی نگاشته شده‌است. مساحت بخش جنوبی از در ورودی باغ تا پلکان‌های رواق میانی، ۹۹۸۳ متر مربع است.
حافظیه در فرهنگ مردم:
این مکان از دیرباز، قبله اهل دل و زیارتگاه عاشقان دور و نزدیک بوده و در جوارش عرفا و شعرای نامداری به خاک سپرده شده‌اند. معتقدان این پیر صاحب کرامت، رفتن به آرامگاه او را با آداب و رسومی همراه می‌کنند؛ از جمله اینکه با وضو به آنجا می‌روند و در کنار آرامگاه کفش خود را در می‌آورند، دعا و قرآن می‌خوانند و معمولا فالی از دیوان خواجه هم می‌گیرند. حافظ خود پیش‌بینی کرده بود که مرقدش زیارتگاه خواهد شد:
بر سر تربت ما چون گذری، همت خواه
که زیارتگه رندان جهان خواهد بود
آرمیدگان
از آرمیدگان در حافظیه می‌توان از اینان یاد کرد: فرصت‌الدوله شیرازی، اهلی شیرازی، سید محمدرضا مجدالعلما، سید محمدعلی کازرونی مجتهد، شیخ محمدباقر مجتهد استهباناتی، شیخ محمدحسن کجوری، شیخ محمدمهدی کجوری (مجتهد)، عبدالوهاب نورانی وصال، علی سمنانی، علیمحمد مژده، قاسم‌خان والی، لطفعلی صورتگر، محمدهاشم ذهبی شیرازی، مهدی حمیدی شیرازی، نورالدین رضوی سروستانی، قوام السلطنه، رسول پرویزی، صاحبدیوانی، شاهپور شهبازی و...
