یادمان

ردپای مهرپرستان در مسجد سلیمان

یکی از ادیانی که پیش از زرتشت در میان ایرانیان رواج داشت کیش مهر بود که از ایران به به نقاط دوردست دیگری نیز راه پیدا کرد. کشف غاری در نزدیکی مسجد سلیمان که نشانه‌های حضور مهرپرستان را در آن می‌توان دید، گواه دیگری بر رواج این تفکر، پیش از زرتشت در مسجد سلیمان است.

75% - تسوق أونلاين في السعودية مع خصم 25 , أحذية ازياء رياضية الجري للرجال , adidas copa mundials in color today schedule 2016 , نمشي | 『アディダス』に分類された記事一覧

خبرگزاری میراث فرهنگی ـ گروه میراث فرهنگی ـ یکی از اتفاقات بسیار مهم در هفته گذشته، کشف و شناسایی نیایشگاهی در مسجد سلیمان بود که این اکتشاف بی‌تردید می‌تواند نقطه عطفی در باستان‌شناسی و مطالعه ادیان ایرانی باشد.
 
مسجد سلیمان یکی از شهرهای باستانی ایران است که موقعیت جغرافیایی و تاریخی آن ایجاب می‌کند چنین کشفیاتی در آن صورت گیرد.
 
حدوداً هفتاد سال پیش در پی حفاری‌هایی که گیرشمنِ مشهور در کوه‌های سخت گذر بختیاری انجام داد، برای نخستین بار در ایران موفق به کشف غاری شد که نشان از ساکنان عصر نوسنگی در آنجا داشت.
 
بنابراین منطقه‌ای که مسجدسلیمان در آن واقع شده از هزاره‌های پیش قابل سکونت و سپس محل مناسبی برای شکل‌گیری تمدن‌ها بوده‌است. نخستین اقوام آریایی با نام پارسوا، نیز در فاصله میان سدۀ 9 تا سدۀ 7 پیش از میلاد در این منطقه جاگیر شدند.
 
آنها که متکی بر معیشت شبانی و به ویژه تربیت اسب بودند، بعد از آشنایی با کشاورزی و ترک کوج نشینی، در نواحی کوهپایه‌ای جلگه خوزستان، شهر تازه‌ای بنا نهاده و آن "پارسوماش" خواندند که یکی از مهم‌ترین مراکز حکومتی مادها شد.
 
پس از براندازی مادها و شکل‌گیری حکومت هخامنشی، پارسوماش همچنان موقعیت سوق‌الجیشی خود را حفظ کرد؛ زیرا باید به این نکته نیز توجه داشت که اجداد هخامنشیان حاکمان محلی این منطقه بوده‌اند.
 
اما گذشته از این موضوعات سیاسی، مسجد سلیمان در آن روزگار، ارزش مذهبی فراوانی داشت که یکی از دلایل این اهمیت وجود نفت بود! در آن زمان بشر هنوز به وجود این ماده ارزشمند پی نبرده بود اما بی‌آنکه خودش بداند از محصولات آن استفاده می‌کرد.
 
می دانیم که میدان نمره یک نفت در مسجد سلیمان قرار دارد؛ پس یکی از نفتخیزترین مناطق ایران است و هر جا که نفت باشد، سوخت‌های فسیلی دیگری نیز به نام گاز وجود خواهد داشت که همین امر به ایرانیان باستان امکان ایجاد آتش‌های دائمی و در نتیجه تأسیس آتشکده‌های عظیم و مقدس را در این منطقه، می‌داد.
 
گیرشمن پس از حفاری در مسجد سلیمان، درباره این موضوع می‌نویسد: "در همین مکان، بقایای تپه‌ای مصنوعی که به کوه تکیه داده، دیده می‌شود. چون بعض علما تصور وجود نفت در زیر زمین‌های درۀ آن کرده‌اند، آن را آتشکده‌ای پنداشته‌اند که آتش دایمی وی بر اثر صعود ابخره تأمین می‌گردید."
 
ناگفته نماند که تقدس و ارزش دادن به آتش از سوی ایرانیان، برخلاف باور عامه، به دوره‌های پیش از زرتشت باز می‌گردد؛ بنابراین اهمیت مذهبی مسجد سلیمان و به طور کلی منطقه خوزستان به پیش از ظهور زرتشت باز می‌گردد و گواه آن وجود نیایشگاه عظیمی چون چغازنبیل است.
 
و اما یکی از ادیانی که پیش از زرتشت در میان ایرانیان رواج داشت کیش مهر بود که از ایران به به نقاط دوردست دیگری نیز راه پیدا کرد. گفته می‌شود مهرپرستی در غرب، تا شمال انگلستان امروزی و در شرق تا هند گسترش داشته‌است.
 
مهرپرستی و ایزد مهر نزد باورمندانش چنان جایگاهی داشت که زرتشت پس از ظهور و ابلاغ دینش، نه می‌توانست و نه می‌خواست که از ارزش و اهمیت آن بکاهد؛ بنابراین در دین او نیز، مهر همچنان ایزد پیمان و دوستی و سخن راست باقی ماند و با داشتن لقب اهورا در کنار اهورامزدا باقی ماند.
 
آیین مهرپرستی مدت زمان زیادی در ایران و جهان ادامه پیدا کرد و گرایش به آن تا حدی بود که در دوره ساسانی از نظر زرتشتیان متعصب خطر بزرگی به شمار می‌آمد همانطور که در قرن‌های اول و دوم میلادی نیز میترائیسم (مهرپرستی در جهان غرب آن روز به ویژه در روم) رقیب بزرگی برای دین مسیحیت بود.
 
میترائیسم در غرب بسیار پر از رمز و رازتر از آیین مهر ایرانی است. در مهرپرستی رومی تقریبا هیچ متنی وجود ندارد، بلکه صدها نقش برجسته از آنان برجای مانده است. مانند آنچه که در کونییک یوگوسلاوی پیدا شده‌است. درحالی که در ایران با اینکه تا به حال چند معبد مهری یافت شده اما در آنها به ندرت نقش برجسته دیده می‌شود و در عوض متن‌های زیادی درباره مهرِ ایرانی وجود دارد که از آن جمله می‌توان به «مهریشت» اشاره کرد که یکی از بخش‌های مهم و طولانی اوستا را به خود اختصاص داده‌است.
 
به نظر می‌رسد که خود مهریان نیز اهل پرداختن به رمز و استفاده از سمبل بوده‌اند. یکی از دلایل آنکه نیایشگاه‌های خود را در دل صخره‌ها، به دور از دسترسی اغیار و تو در تو می‌ساختند؛ همین گرایش آنها به رازآلودگی بوده‌است.
 
دلیل دیگر، آن است که پیروان کیش مهر اعتقاد داشتند این ایزد، نه به صورت کودک بلکه به شکل یک جوان از صخره (در غار) متولد می‌شود. کاملاً آشکار است که این موضوع با طلوع خورشید مرتبط است.
 
مهر در هنگام تولد نشانه‌هایی را که نمودار وظیفه اوست، با خود دارد. این ادوات شامل خنجری است که با آن روزی گاو نر را خواهد کشت (که البته این موضوع جای تردید دارد) و مشعل آتشی که نماد نوری است که با زایش او به جهان می‌آید.
 
در ایران یکی از مهم ترین نیایشگاه‌های مهری، مهرابه ورجوی مراغه است که شکل معماری آن با طاق‌های نه چندان مرتفع، سکوهایی که به نظر می‌رسد برای قربانی کردن به کار می‌رفتند و موقعیت جغرافیایی که در آن قرار دارد، پژوهشگران را مطمئن ساخته که این نیایشگاه جایگاه مهرپرستان بوده‌است.
 
سازه‌ای که اخیراً در مسجد سلیمان یافت شده نیز بسیاری از این ویژگی‌های ساختاری را در خود دارد اما مسلماً نظر قطعی در این مورد منوط به پژوهش‌های بیشتری است که بسیاری از علاقمندان در انتظار دانستن نتیجه این پژوهش‌ها هستند.
 
سیمین دخت گودرزی
 
منابع:                                            
-         ایران از آغاز تا اسلام، رومن گیرشمن، ترجمه محمد معین
-         آیین میترا، مارتن ورمازرن، ترجمه بزرگ نادرزاده
-         تاریخ مسجدسلیمان، تاریخ تحولات صنعت نفت، دانش عباسی شهنی
-         شناخت اساطیر ایران، جان هینلز، ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی

• < قبلی
• بعدی >