یادمان
سوگنامه‌ای بر مرگ بناهای تاریخی گرگان
- يادمان
- زیر مجموعه: ديده‌بان یادگارهای فرهنگی و طبيعی ایران
- سه شنبه, 14 تیر 1390 08:39
- آخرین به روز رسانی در سه شنبه, 14 تیر 1390 16:20
- نمایش از سه شنبه, 14 تیر 1390 08:39
- بازدید: 3851
بافت تاریخی گرگان ـ عکس تزئینی
خبرگزاری میراث فرهنگی ـ گروه میراث فرهنگی ـ در سراسر استان گلستان - ایالت تاریخی گرگان- بناهای متعددی وجود دارد كه اكثر آنها از نظر معماری در خور توجه بوده و از جمله عناصر مطرح در حوزه " اقتصاد گردشگری" به شمار می‌آیند. این بناها را می توان به دو دسته بناهای عمومی و خصوصی تقسیم كرد. برج گنبد قابوس، برج رادكان - جنوب كردكوی - مناره مسجد گرگان، پل تاریخی آق قلعه، مدرسه قلیچ ایشان - بین كلاله و مراوه تپه - و... از جمله بناهای تاریخی عمومی و تعدادی از خانه های قدیمی موجود در گرگان، گمیشان، بناور - اُمچلی سابق - خوجه نفس، گز شرقی و بندر گز، از شاخص ترین بناهای خصوصی این استان به شمار می روند. اما اغلب این بناها در سایه بی توجهی مسئولان، فقدان تخصیص اعتبار به حال خود رها شده و یا دیگر اثری از آنان باقی نمانده است.
اسدالله معطوفی مورخ و پژوهشگر منطقه در اینباره به خبرگزاری میراث فرهنگی می گوید: « در بین بناهای خصوصی، " سرای وزیری" د ر محله سبزمشهد گرگان، خانه سردار افخم در سرچشمه گرگان كه مدتی محل "مدرسه افخمیه استراباد" بود "خانه داروغه" در گذر دوشنبه ای محله میدان گرگان، نابود شده اند و دیگر اثری از آنها نیست. ولی "خانه یوسفی" در روستای گز شرقی، بناهای بناور، دو خانه چوبی معروف گمیشان متعلق به عصر قاجار، یكی از خانه های چوبی بندر گز، "خانه طلوعی" در گذر میخچه گران گرگان و... در حال فرو ریختن و نابودی هستند. »
این مدرس دانشگاه، خبر می دهد كه از این بناهای تاریخی نابود شده و یا در حال نابودی كه قطعا گوشه هایی از فرهنگ، تاریخ و تمدن این خطه از ایران را تشكیل می دهند، تنها تصاویری به یادگار در كتاب در حال انتشار خود با عنوان " سیر تاریخی معماری 6 هزار ساله استراباد گرگان" حفظ كرده است.
خانه داروغه ، مشتی خاك و دیگر هیچ
معطوفی كه صاحب آثار متعدد و برجسته ای در حوزه تاریخ و فرهنگ استرآباد است در ادامه می گوید: «در محله میدان گرگان و همچنین در گذر دوشنبه‌ای و ضلع شرقی امام زاده آن، خانه باشكوهی تا خرداد ماه 1385 خورشیدی وجود داشت كه متاسفانه پس از یك دهه متروكه ماندن، سرانجام فرو ریخت. این سرای قدیمی را در گذ‌‌‌‌‌شته "خانه داروغه" می نامیدند؛ زیرا داروغه " بازار كهنه " استراباد (محدوده حضرت عباس فعلی تا سه راه میر كریم) در عصر قاجار در این سرا كه در حاشیه شرقی بازار هم قرار می گرفت، اقامت داشت. بعدها این بنا در اختیار خانواده " دیانی" قرار گرفت.»
زمین و عرصه خانه داروغه حدود 400 متر بود كه ساختمان آنرا با اندكی كشش به سوی جنوب عرصه، در جهت شرقی- غربی و با پلان شمالی- جنوبی و در دو طبقه احداث كرده بودند. به تعبیر دیگر نمای اصلی آن در جهت شمال و نمای پشت در مجاورت معبر قرارمی‌‌گرفت كه دارای نورگیرها و بازشوهای چوبی «ارسی» (كشویی و مشبك) با گره ها و طرح های فوق العاده زیبا بودند. اما نمای اصلی و جلو (شمالی) كه چشم اندازی به دورن حیاط سنگفرش شده داشت، بسیار زیبا، مجلل، با شكوه و منطبق بر طرح و پلان خانه كبیر در محله سبزمشهد بود. دو راه پله آجری در وسط بنا و در سوی یك اطاق سه دری، مسیر ارتباطی دو طبقه ساختمان محسوب می شوند. در دوسوی راه پله ها هم دو اطاق سه دری دیگر به چشم می خوردند كه همگی نورگیرهای چوبی با شیشه های رنگی (سبز، آبی، قرمز و زرد) برفراز و طاق های هلالی خود داشتند. در طبقه دوم نیز یك شاه نشین یا تالار میانی به اندازه یك اطاق پنج دری بسیار چشم نواز دیده می شد كه در دو سوی آن هم دو اطاق سه دری ساخته بودند. هر دو اطاق، دری به درون شاه نشین داشتند. نرده های خراطی شده و پاچنگ های سراسری زیر نرده ها، به علاوه ستون ها، سرستون‌ها كه تا زیر شیروانی سفال پوش با شیرسرهای مطبق و ابزار خورده (تراشیده) ادامه داشتند، فضای خاصی به نمای جلوی این ساختمان در حال خرابی و ویرانی (سال 1371) داده بودند.
این پژوهش گر و تاریخ نگار ، مصالح اصلی این بنا را اعم از آجر، گچ، آهك، ساروج و در بعضی از نقاط مخصوصا كلاف جرزها، گل و كاهگل، چوب، سفال و سنگ (در قسمت پی و فونداسیون) عنوان كرده و به CHN می‌گوید: « در این بنا هم برای جلوگیری از رانش دیوارها، از كلاف بندی چوب در دل جرزها بهره برده بودند. كف حیاط سنگفرش با چینش زیبا، كف طبقه پایین بنا، آجرفرش و كف طبقه بالا تخته های نراد روسی به صورت لمبه كوبی بود. در وسط حیاط حوضی چند ضلعی به چشم می خورد كه آن را پر كرده و آجرفرش كرده بودند. آبراهی (اورا) از سمت شرق وارد حیاط شده و این حوض را از آب قنات پر می كرد. فاضلابی هم در سمت غرب حوض، پسمانده های آب های مصرف شده را از طریق آبراه خانه همسایه وارد كوچه و معبر می كرد. »
معطوفی با بیان اینكه كرسی چینی این بنا حدود یك متر ارتفاع داشته است كه همچون سایر بناهای استراباد آن دوران طبقه اول (همكف) بر روی آن قرار می گرفته است تاكید می كند: « در بنای مذكور، چون از كرسی چینی به عنوان سكو استفاده نشده بود؛ بنابراین، دو راه پله بنا از كف حیاط آغاز می شوند و علاوه بر آن، دو اطاق سه دری طبقه اول در دو سوی راه پله های مذكور علاوه بر بهره گیری از این دو مسیر، هر كدام پله ای هم به طور جداگانه از درون حیاط داشته اند. همچنین عظمت و قرینگی اطاق ها، درها، بازشوهای بادگیر از جمله دیگر زیبایی های این بنا بوده اند.»
بنای داروغه امروز دیگر وجود خارجی ندارد و از آن همه شكوه و عظمت و پیچیدگی، تنها تلی از خاك و چوب و گل و سنگ در محله میدان و گذر دوشنبه ای گرگان باقی مانده است. از جمله بناهای باستانی مانند این خانه كه تا چند سال دیگر تنها نامی و تصویری از آن باقی می ماند كم نیستند. بناهایی كه هر یك صدها سال عمر دارند و بخشی از تاریخ، هویت و فرهنگ ما را تشكیل می دهند و تنها به یك چیز نیاز دارند: نیم نگاهی از سوی مدیران و مسئولان میراث فرهنگی و دیگر هیچ!
