ایران‌بوم

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، طبق تحقیقات مرحوم ترابی طباطبایی - مولف کتاب آثار باستانی (جلد دوم) - حمام وکیل منسوب به دوره‌ی صفوی است. همچنین در یکی از عکاس‌هایی که او گرفته، دو گنبد بزرگ حمام وکیل در آغوش بزرگ‌ترین گنبد تاریخی استان اردبیل، یعنی گنبد قیصریه قرار دارد. البته آن دو گنبد از بین رفته‌اند و گنبد قیصریه هم اصالت باستانی خود را با ایزوگام اندود شدن از دست داده است.

در سال 1307، نیمی از حمام وکیل در اجرای طرح خیابان‌کشی نابود شد. بعد از این اقدام، تغییرات اساسی در بنای حمام ایجاد شد؛ محوطه‌ی بزرگ باقی‌مانده نصف چهارحوض به جامه‌کن تبدیل شد و جامه‌کن قبلی هم جایش را به گرم‌خانه داد.

احد ضیاییان، که یکی از مالکان حمام وکیل است، درباره‌ی وضعیت مالکیت این بنای تاریخی توضیح داد: بیشتر از نیمی از مالکیت حمام وکیل برای مرحوم پدرمان بود و بقیه، در اختیار اداره‌ی اوقاف و شهرداری اردبیل. به‌عنوان وارث، سهم پدرم را از حمام وکیل، من در اختیار داشتم و من نیز با تخریب این اثر تاریخی که شناسنامه‌ی شهر اردبیل و کشور ایران محسوب می‌شد، به‌شدت مخالف بودم؛ اما تخریب‌کنندگان بدون اطلاع من، رضایت برادرم را گرفتند و با او قراردادی بستند!

او با یادآوری این‌که پیش این نیز چندبار برای تخریب حمام وکیل تلاش‌هایی انجام شده بود، تصریح کرد: چندین سال پیش، یکی از بانک‌ها می‌خواست در زمین حمام وکیل، شعبه‌ای بزند؛ اما مسوولان سازمان میراث فرهنگی با این کار مخالفت کردند و به آن‌ها مجوز ندادند. به همین دلیل، فکر می‌کردم، وقتی مقامات آن بانک دولتی نتوانستند از سازمان میراث فرهنگی مجوز تخریب بگیرند، یک فرد عادی (مالک پاساژ ساخته‌شده به‌جای حمام) هم نمی‌تواند این کار را انجام دهد؛ ولی حالا فهمیده‌ام که او از روش‌های مختلف تلاش کرده و مجوز تخریب را گرفته است.

ضیاییان درباره‌ی روند تخریب حمام وکیل اردبیل به خبرنگار ایسنا توضیح داد: حدود سال‌های 1390 و 1391 با مجوز اداره‌ی میراث فرهنگی قرار شد، اطراف حمام وکیل تخریب و به مغازه تبدیل شود. در حالی که این کار قانونی نبود و نمی‌بایست اثر صفوی را برای ساخت مغازه از بین برد. در مرحله‌ی نخست تخریب، بخش‌هایی از بنا از بین رفت، اما به‌دلیل اطلاع‌رسانی رسانه‌ها، کارها متوقف شد.

او در ادامه اظهار کرد: آن زمان، بهروز ندایی، مدیر اداره‌ی میراث فرهنگی اردبیل بود و بعد از این‌که مجوز تخریب حمام وکیل را داد، از سمتش برداشته شد. او بعدها و در دوران حضور مسعود علویان‌صدر در رأس معاونت میراث فرهنگی کل کشور، به سازمان مرکزی رفت و مدیر دفتر امور پایگاه‌های جهانی میراث فرهنگی شد. پس از ندایی، فردی را از زنجان به اردبیل آوردند که او نیز تفکراتی نزدیک به مدیر قبلی داشت. در دوران مدیریت او، مرحله‌ی دوم تخریب حمام وکیل آغاز شد و به نتیجه هم رسید.

ضیاییان درباره‌ی مرحله‌ی دوم تخریب حمام وکیل، گفت: در دور دوم، ابتدا بخش خلوتی از حمام را از بین بردند و بعد به بهانه‌ی جمع کردن زباله، ماشین‌های سنگین را به محوطه‌ی حمام وکیل آوردند، حتی تلاش کردند پی حمام را با ریختن آب، سست کنند؛ اما چون این بنا بسیار مستحکم بود، کاری از پیش نبردند. سرانجام نیز مجبور شدند در تعطیلات نوروز، با استفاده از خلوتی منطقه، در نیمه‌شب با لودر ساختمان را تخریب کنند.

او با بیان این‌که پس از نابودی حمام وکیل، ابتدا گفتند باد بنا را تخریب کرده، ولی دیدند بهانه‌ی خنده‌داری است، به همین دلیل، برداشتن تیرآهن را عامل تخریب دانستند، اظهار کرد: با این وجود، بخشی از هشتی حمام همچنان باقی مانده بود که برای پنهان کردن آن بخش، به سرعت شروع به ساخت‌وساز کردند؛ آن‌ها از یک طرف، پی می‌کندند و بتون می‌ریختند و از طرف دیگر، حمام را از بین می‌بردند.

او همچنین درباره‌ی آسیبی که ساخت پاساژ به حریم منظری بنای تاریخی «گنبد قیصریه» می‌زند نیز تأکید کرد: با ساخته شدن پاساژ جدید، بنای تاریخی گنبد قیصریه پشت پاساژ پنهان می‌شود و از خیابان دیده نخواهد شد.

وی در پایان اضافه کرد: در ایران، دو حمام وکیل وجود داشت؛ یکی در شیراز که متعلق به دوران زندیه است و دیگری در اردبیل از دوره‌ی صفویه. حالا که حمام اردبیل از بین رفته است، جریمه کردن متخلفان کافی نیست، بلکه پاساژ ساخته‌شده باید تخریب شود.

به گزارش ایسنا، از نگاه افراد آشنا به حوزه‌ی میراث فرهنگی، تخریب شدن پاساژ ساخته‌شده به‌جای حمام تاریخی وکیل در اردبیل، آرزویی دست‌نیافتنی به‌نظر می‌رسد، بخصوص با یادآوری تجربه‌ای مانند تعدیل برج جهان‌نما که کوتاه کردن دو طبقه از برجی تجاری که حریم منظری میدان نقش جهان و کلا، جایگاه این اثر تاریخی را در فهرست یونسکو به خطر انداخته بود، سال‌ها طول کشید و ده‌ها بهانه برای تعدیل نشدن برج جهان‌نما مطرح شد؛ اما به هر حال، خواستن امر محال که محال نیست.