ایران‌بوم

زری بافی هنری فراموش شده

یکی از بازماندگان هنر زری بافی در آران و بیدگل است. استادی که با وجود مشغله زیاد کاری باز هم این هنر صنعت را رها نکرده و گاهی خود را با آن مشغول می‌کند. استاد منصور متشکر از کسانی است که هنوز با شاگردان خود هنر ارزشمند زری بافی را انجام می‌دهد.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، در چوبی خانه‌ استاد نشان از خوش سلیقگی او در انتخاب محلی برای بافندگی اثری ماندگار دارد، خانه‌ای قدیمی مربوط به اواخر دوران قاجاریه با بادگیرهای زیبا و درهای چوبی، تاغ‌های گبری و خشتی که چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند.

لباس‌های کار استاد شبیه لباس‌های مردمان عصر قاجاریه است، با آرامش خاصی خود را آماده نشستن روی دستگاه زری بافی می‌کند. به شاگردش که همان گوشوارکش است اشاره‌ می‌کند تا برای کمک، به بالای دستگاه برود و کار را شروع می‌کنند.

صدای نواخته شدن چوب‌های "منصور متشکر" هنرمند خلاقی که تاکنون به این هنر سخت می‌پردازد، یادآور خاطرات قدیم روزگاران پیشین است. "در دوران جوانی کار شعر بافی و زری بافی را در کنار اساتید مختلف نگاه می‌کردم و یاد می‌گرفتم، ولی برای یادگیری و آموزش نزد استاد خاصی نرفتم."

استاد در حالی که پارچه را می‌بافت، می‌گوید: این بافته مانند بسیاری از پارچه‌های سنتی از دو گروه نخ تار و پود تشکیل شده و برای بافت این پارچه از رنگ بندی پیچیده‌ای استفاده نمی‌کنند و برای نخ تار در نهایت از دو رنگ و برای نخ پود از شش رنگ استفاده می‌شود.

ساختمان دستگاه زری بافی بسیار ساده و از آلات چوبی ساخته شده و با هر دستگاه به طور معمول دو نفر کار می‌کنند یک نفر بافنده زری که به آن دستور دهنده می‌گویند و دیگری شاگرد که به گوشواره کش نیز ملقب است: "کار گوشواره‌کش بالا و پایین بردن تخته‌هایی است که از قبل نقشه‌ها روی آن نقش‌بندی شده است و در قسمت بالای دستگاه نصب است و به این وسیله نقش‌ها به طرف بافنده هدایت می‌شود."

یکی از مهم‌ترین بخش‌های دستگاه زری بافی کار کردن با دستگاه زری بافی در کنار انجام کاری هنری و طاقت فرسا و هنری ریز دست، نوعی ورزش است: "برای بافت حتی یک سانتی‌متر از این پارچه تمام اعضای بدن از جمله چشم، پا و دست و گردن و زبان و مغز باید فعال باشد."

"تفاوت بافت این پارچه با سایر پارچه‌ها در این است که در بافت پارچه زربافت از نخ‌های نازک طلا و نقره استفاده می‌شود و تفاوت دیگر آن با سایر پارچه‌ها پیچیدگی طرح و نقش پارچه است که به کمک رنگ‌های مختلف تولید می‌شود."

شاید برای بافت فقط دو الی سه سانتی متر پارچه‌های زربافت بیش از 7 الی 8 ساعت کار مفید در روز نیاز است و به همین دلیل پارچه‌های زربافت بسیار ارزشمند هستند: "چله یا تار برای بافت پارچه‌ها از ابریشم خالص است و پودهای آن ابریشم رنگی و یکی از پودها، نخ گلابتون است که می‌تواند زرین یا سیمین باشد."

زری بافی یکی از نفیس‌ترین و ظریف‌ترین منسوجات ایرانی است که روزگاری رونق و رواج جهانی داشته و هم‌اکنون نمونه‌هایی از آن فقط در منازل افراد غنی جامعه یافت می‌شود. پارچه‌های تولیدی زربافت را فقط می‌توان در بازارهای سنتی اصفهان و یا یزد مشاهده کرد.

این هنر اصیل ایرانی در قدیم به عنوان شنل درباریان و یا هدیه‌های با ارزش به پادشاهان اهدا می‌شده است، اما اکنون به عنوان تزیینات اتاق‌های پذیرایی یا تزیینات لباس‌ها زنان در منازل اعیانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

چندین بار افراد اهل ذوق و هنر و جوانان به ویژه دختران تحصیل‌کرده برای آموزش نزد او آمدند، ولی پس از چند ماه به دلیل سختی کار و نداشتن آینده کاری زود بازده کار را رها کردند و رفتند.

استاد پارچه‌های بافته را برای حفظ و در امان ماندن از خاک و حشرات موزی قاب کرده است، استاد می‌گوید: "می‌دانی چقدر برای آن زحمت کشیده‌ام، حیف که کسی ارزش کارم را نمی‌داند. تاکنون بارها مسوولان برای احیای هنر زربافت در شهرستان قول‌ها و تعهداتی داده‌اند، اما با وجود پیگری‌های متعدد این هنر در حال فراموشی است."

در حال حاضر مرکزی به عنوان کارگاه صنایع دستی آران و بیدگل وجود دارد که چند دستگاه هنرهای سنتی مانند چادر شب بافی، مینا کاری، شال بافی و شعر بافی و زری بافی در آن به صورت نیمه کاره رها شده است که نیازمند توجه جدی مسوولان است: "اگر می‌خواهی نمونه به روز شده دستگاه زری بافی را ببینی به شهرک فرش ماشینی برو و دستگاه‌های پیشرزفته قالی بافی را ببین."

مسعود فرزانگان که کارشناس فرش ماشینی است درباره شباهت دستگاه‌های فرش ماشینی به دستگاه زری بافی می‌گوید: اگر امروز در کشورهای مختلف دنیا مشغول ساخت دستگاه‌های پیشرفته قالی و پارچه بافی هستند برگرفته از دستگاه‌های زری بافی قدیم ایران است.

امروز فقط در شهرستان آران و بیدگل سالانه بیش از 45 میلیون متر مربع فرش ماشینی تولید می‌شود که اگر نگاهی به دستگاه تولید این میزان فرش ماشینی کنیم به کپی برداری این دستگاه‌های از دستگاه‌های زری بافی آران و بیدگل پی می‌بریم.

وی ادامه می‌دهد: تنها تفاوت موجود این دستگاه‌ها با دستگاه زری بافی قدیم استفاده از جاکارات و نقشه خوان رایانه‌ای است که این کار در قدیم توسط استاد و شاگرد او و با استفاده از وزنه‌های آخر دستگاه انجام می‌شده است.

هنر زری بافی و شعربافی، هنری اصیل ایرانی است که اجداد ما با فکر خود دستگاه‌هایش را طراحی کردند، اما کشورهای اروپایی و صنعتی با الگوگیری از این هنر دستگاه‌های پیشرفت قالی بافی را طراحی کرده و با قیمت‌های گزاف به ما می‌فروشند.

هم‌چنین سرپرست اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آران و بیدگل می‌گوید: مدتی است به دلیل نبود امکانات و اعتبار کافی تنها محل احیای هنرهای دستی و سنتی آران و بیدگل در مرکز خانه تاریخی اسماعیلی شهرستان به حالت نیمه تعطیل درآمده است.

جواد صدیقیان می‌افزاید: با تشکیل کمیته تخصصی میراث فرهنگی شهرستان و حوزه مشخص صنایع دستی اقداماتی را برای راه‌اندازی مجدد کارگاه هنرهای سنتی آران و بیدگل انجام داده‌ایم. همچنین برای پیگیری راه اندازی این کارگاه قرار است جلسه‌ای در محل سازمان میراث فرهنگی کشور تشکیل شود تا اقدامات اولیه شروع مجدد در دستور کار قرار گیرد.

به گزارش ایسنا، زری بافی از هنرهای ملی ایران به ویژه در شهرهای کویری و کهن مانند آران و بیدگل است، این هنر طبق آثار به دست آمده و نوشته مورخان به قبل از اسلام و زمان ساسانیان برمی‌گردد. هنری زیبا که مشتریان خاص خود را در اروپا و کشورهای آسیایی داشته و دارد.

• < قبلی
• بعدی >