دیده‌بان مازندران
کاسپین درست است یا خزر؟
- ديده بان مازندران
- نمایش از دوشنبه, 19 اسفند 1392 08:08
- بازدید: 5409
برگرفته از مجله افراز (نامه درونی انجمن فرهنگی ایران‌زمین)، شماره ششم، بهار و تابستان 1383 خورشیدی، صفحه 79 به نقل از کتاب «شهرهای شمالی ایران به زیر آب می‌روند؟»، 1372 خورشیدی
استاد عزیز طویلی
شاید در پهنه‌ی جهان، هیچ قسمت جغرافیایی، دریا، کشور و یا شهری، همانند دریای کاسپین (خزر) دارای این همه نام نباشد، زیرا بسیاری از قوم‌هایی که در حوالی این دریا ساکن بوده‌اند و یا هستند، نام‌شان بر این دریا نهاده شده است. البته کلمه‌ی «کاسپین» یکی از قدیمی‌ترین نام‌هایی است که بر روی این دریا، نهاده شده به‌طوری که روی نقشه‌های دیگر کشورها نیز به همین نام ثبت است، فقط در برخی نقشه‌های ایران [به‌ویژه نقشه‌های جدید] «بحر خزر» ثبت گردیده که تا اندازه‌ای درباره‌ی آن توضیح خواهم داد.
قدیمی‌ترین نام این دریا، که با دریاهایی ارتباط داشته که از چندین هزار سال پیش در این سرزمین وجود داشته‌اند، در «اوستا» آمده است که «وروکش» به معنی «فراخ‌کش» یا «فراخ‌کنار» و به بیان دیگر «فراخ‌کرت» است.
بحر قزوین در نقشهٔ جهان به عربی
در نوشته‌های یونانی و روم قدیم این نام‌ها آمده است [البته برای بخش‌های کرانه‌ای که تیره‌هایی در آن زندگی می‌کردند و به نام آن تیره‌ها]:
1- کاسپیوم ماره = دریای کاس‌پی‌ها = کاسپین = قزوین
2- هورکانیوم ماره = دریای هیرکانی = گرگان
3- آلبانوم ماره = دریای آلبانیا = اران (جمهوری آذربایجان)
4- سکوتیکوم ماره = دریای سکوت‌ها = سیت‌ها = سکاها
در نوشته‌های روسی قدیم:
5- خوالینکیم مور = دریای خوارزم
در منابع چینی عهد مسیح:
6- سی‌هایی [= سیت‌ها = سکاها]
که همه‌ی نام‌های تاریخی اشاره‌شده برگرفته از نام تیره‌های ایرانی است.
و دیگر نام‌های گرفته شده از تیره‌ها و قوم‌های ساحلی و نام‌های دیگر:
7 - دریای کاسپین 8 - دریای دیلم یا دیلمان 9 - دریای گیلان 10 - دریای خزر 11 - دریای مازندران 12 - دریای طبرستان 13 - دریای استرآباد 14 - دریای خراسان 15 - دریای قزوین 16 - دریای آبسکون 17 - دریای گرگان 18 - دریای قلزم 19 - دریای حاجی‌طرخان 20 - دریای باب‌الابواب 21 - دریای دربند 22 - دریای شیروان 23 - دریای مغان 24 - دریای جرجیان 25 -دریای دهستان 26 - دریای باکو 27 - دریای طیلستان یا طالشان 28 - دریای ارقانیا 29 - دریای هیرکانیه 30 - دربن‌دهش: دریای ورکان یا ورگا 31 - مسعودی: بحرالاعاج‌مش خوانده 32 - به زبان پهلوی: مکرود و در جای دیگر: بحیره 33 - دریای کلیوشالان 34 - زره‌اوجستان 35 - دریای ساکازیه 36 - دریای ارس 37 - دریای اران 38 - دریای ساری 39 – دریای آلپانیا 40 - دریای گسکر 41 - دریای کپورچال 42 - تنگیز یا دنیز= آق‌دنیز 43 - دریای جئورجیا 44- دریای ورگان.
فقط توضیح کوتاهی درباره‌ی نام‌های گرفته شده از قوم‌های مختلف که در بالا ذکر شده، می‌نویسم تا بعضی از مسایل روشن‌تر گردد:
بسیاری گمان می‌کنند که کلمه‌ی «کاسپین» برگرفته شده از واژه‌ی قزوین است که دریای خزر زمانی تا قزوین گسترش داشته است، در صورتی که طبق نوشته‌ی آقای سید محمدعلی گلریز، در تاریخ مفصل قزوین چنین می‌خوانیم که: «نام قزوین، ابتدا کشوین، بوده و آن نیز از آن جهت که اردشیر دوم در سال 350 پیش از میلاد و فرهاد یکم اشکانی در سال 181 پیش از میلاد، دژی در مدخل کوهستان شمالی قزوین که به منزله‌ی برج دیده‌بانی بوده و قلعه‌ی بزرگ‌تری نیز جهت استقرار سپاهیان در محل کنونی قزوین ساخته که اولی را «دژ بالا» نامیده‌اند و دومی را «دژ پایین» گفته‌اند. ولی «دژ پایین» به مرور ایام تحریف شده و به «دژپین» و «کژوین» و «کشوین» و در زمان شاپور دوم، به «قزوین» معروف گردیده است»، در حالی که «کاسپین» نام یکی از قوم‌های اولیه‌ی جنوب غربی این دریاست که صدها سال پیش از ساخت قلعه در قزوین، وجود داشته‌اند و نام خود را بر این دریا نهادند.
بحر جرجان در نقشه‌ای که کشورگشایی های عرب‌های مسلمان را در سدهٔ نخست هجری نشان می‌دهد
و اما خزر، نام قومی است ترک که از آسیای مرکزی در سده‌های هفتم و هشتم میلادی به اطراف این دریا مهاجرت کرده‌اند [و در اران و آذربایجان غارت و کشتار بسیار کرده‌اند] که سرانجام حکومت آنان در سده‌ی یازدهم میلادی وسیله‌‌ی روس‌ها نابود شده است.
در میان نام‌های مختلف، نام ایرانی «کاسپین» در نقشه‌ها و نوشته‌های بیگانگان مشاهده می‌شود، آن‌گاه شایسته است ما نامی انیرانی را به‌کار بریم؟
