رویدادهای فرهنگی
همایش «نخستین جایزه پژوهش پروفسور آقابزرگ» برگزار شد
- رویدادهای فرهنگی
- نمایش از چهارشنبه, 17 اسفند 1390 06:45
- بازدید: 6117
نخستین دوره جایزه پژوهش «پروفسور آقابزرگ» همراه با رونمایی از کتاب «دفتر دوم فردوسیپژوهی»، معرفی برترین آثار پژوهشی کشور در زمینه فردوسیشناسی و رونمایی از تندیس «پروفسور آقا بزرگ» عصر سه شنبه 16 اسفندماه 90 در تالار همایشهای پژوهشکده فرهنگ و هنر جهاد دانشگاهی با حضور جمعی از شاهنامهپژوهان ایران و جهان برگزار شد.
یاسر موحدفرد، دبیر نخستین دوره جایزه پژوهش آقابزرگ و دبیرکل بنیاد فردوسی اشارهای به چگونگی شکلگیری بنیاد فردوسی پرداخت. وی همچنین در بخش دیگری از سخنانش قسمتهایی از مقدمه کتاب «دفتر دوم فردوسیپژوهی» را برای باشندگان خواند.
گزارش دبیر نخستین دوره جایزه پژوهش پروفسور آقابزرگ در پی میآید:
گام نخست - چگونگی پایهگذاری بنیاد فردوسی
ایران، کشوری که گاهواره فرهنگ و دانش جهان است؛ چه در دوران باستان و چه هنگام درخشش در دوران اسلامی پیشتاز کاروان دانش و فرهنگ بشری بوده و در این روزگاران پس از رهانیدن خویش از قید بندگی دیگران و با توجه به دگرگونیهای امروزه جهان که هر روز آهنگ خواستنیتری به خود میگیرد، امکان آن را دارد که با تکیه بر توان تاریخی فرهنگ خود، دیگر بار کانون فروزان فرهنگ جهان شود.
با گذشت یک هزار سال بر تاریخ ایران که در آن هزاران رویداد ناهمگون و سخت بر جان ایرانیان و بر فرهنگ شکوهمند آن روان شده است؛ شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی همواره همچون درفش برافراشته فرهنگ و تاریخ ایران نگاهبان و پناهگاه ایران و ایرانیان بوده و پایگاه ویژه خویش را داشته و دارد.
بیگمان ایرانیان برای داشتن چنین دارایی ارزشمندی، وامدار فردوسی، خداوندگار سخن پارسی و زنده نگهدارنده فرهنگ درخشان ایراناند و کوششهایی که از همه سو در راه ویرایش شاهنامه و بزرگداشت آن به انجام میرسد همه نشان از قدرشناسی این مردمان از دانای توس است که هنوز یک از هزار آنچه بایستی در این راه صورت پذیرد، انجام نگرفتهاست.
اکنون که در هیاهوی قرن بیست و یکمی همه جهانیان در راه پیشبرد فرهنگ خود و جلوهگری چهرههای نامور و ماندگار خود بسیار در تلاشاند و آن را سرچشمه بسیاری از پیشرفتها و برتریهای فرهنگی، تاریخی و علمی میدانند، شایسته است ایرانیان پاکنهاد نیز همت گماشته و در راه اعتلای فرهنگی خود که همانا فردوسی بزرگ پرچمدار آن است کوششکنند.
بیگمان وجود نهادی همچون بنیاد فردوسی که الهام گرفته از خواست همه مردم این سرزمین است و خواهان رهپویی این راه روشن و پرامید است، بایسته مینماید و میتواند در گسترههای گوناگون به بازنمایی شکوه ایران زمین سزاوارانه بپردازد.
فرهنگ و تمدن ایرانی امکان آن را دارد که دیگران را برای کسب دانش از دورترین سرزمینها به این کشور آورده تا در محضر استادان ایرانی زانوی ادب بر زمین زنند و دستاوردهای فرهنگی ما تا بدانجا رسد که دانش و فرهنگ تکیه زده بر تخت ایران از قوه به فعل درآید و میراثی شکوهمند برای آیندگان بر جای گذارد.
بدینروی برای هدف گسترش فرهنگ ناب نهفته در شاهنامه، بهرهگیری از اندیشه حکیم توس و در راستای ایجاد پایگاهی برای پاسداشت آموزههای ارزشمند فرهنگ ایرانی- اسلامی در برابر نفوذ دیگر فرهنگها، بنیاد فردوسی در مقام سازمانی فرهنگی، غیرانتفاعی، غیرسیاسی و مردمی با مجوز سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در تاریخ 27/12/1384 به شماره 19506 به ثبت رسمی رسید، این بنیاد از مجمع عمومی، هیات امنا و شورای مرکزی تشکیل شده است.
گام دوم – ثبت هزاره شاهنامه
ابوالقاسم فردوسی به سال 400 کوچی مهی (هجری قمری) برابر با سال 388 کوچی (هجری) خورشیدی با روایت داستان پیروزی ایران به دست مسلمانان در دوره فرمانروایی یزدگرد، پادشاه ایرانی، سرایش شاهنامه که در برگیرنده دانشهای بشری در گستره جهانی و با محور قرار دادن امپراتوری (جهانشاهی) ایران بزرگ و پهلوانان ایرانی بوده را به پایان رسانید:
«سر آمد کنون قصه یزدگرد به ماه سپندارمذ روز ارد
ز هجرت شده پنج هشتاد بار که پیوستم این نامه نامدار»
فردوسی با سرایش شاهنامه توانست به آشکاری سنتهای باستانی را با آموزه های اسلامی در هم آمیزاند؛ شاعر بلندآوازه حماسهسرا که در روستای پاژ از دهستانهای شهر توس خراسان بزرگ به دنیا آمده بود، بسیاری از دانشها، فرهنگها و آیینها را پس از 40 سال گردآورد و در 30 تا 35 سال دانشنامهای با نام شاهنامه را در سال 400 هجری قمری و در روز«ارد» از برج «سپندارمذ» از گاهشمار باستانی ایران برابر با روز 25 اسفند ماه سال 388 هجری خورشیدی خیامی در قالب منظومهای داستانی به پایان رسانید.
با این همه حکمتهایی که در شاهنامه گردآوری شده بود، دیگر ابوالقاسم فردوسی را از حکیمان بزرگ در جهان اسلام در دوره غزنوی میشمردند و حکیم فردوسی توسی به راستی میراثدار تمدن ده هزار سالهای بود که آن را با دستاوردهای چهار سده فرهنگ و تمدن اسلامی پیوند داد.
اکنون که در هزارمین و دومین سال به پایان رسیدن سرایش شاهنامه قرار داریم، میتوانیم در دانشنامهای با سندهایی که از شاهنامه به دست میآید فرهنگ و تمدن یازده هزار ساله جهانیان با رکن قرار دادن ایران بزرگ را گردآوریم.
به همین منظور بنیاد فردوسی از سوی ایران با ثبت «هزاره جهانی شاهنامه» به عنوان نخستین رویداد فرهنگی ایرانی برپایه هجری خورشیدی در فهرست رویدادهای فرهنگی، علمی و هنری یونسکو در سالهای 2010-2011 میلادی بر آن است تا عزمی ملی و فراملی را برای بازشناسی میراث گرانسنگ جهانی، شاهنامه فردوسی فراهم سازد.
هم از این رو طرح «دانشنامه جهانی شاهنامه» میتواند گامی موثر برای پژوهشهایی دامنهدار در شناساندن حکیم ابوالقاسم فردوسی، یکی از بزرگترین چهرههای نامدار فرهنگی، علمی و ادبی ایرانی با نگاهی نوین به جهانیان را فراهم آورد.
گام سوم - چاپ کتاب مرجع «دفتر دوم فردوسیپژوهی» - بنیاد فردوسی با همکاری نشر خانه کتاب
فردوسی توسی، بخرد فرزانهای است که تنها و تنها گردآورنده و برگرداننده نظمگونه نامورنامه ایرانیان بوده و پیشگامی او در بهرهگیری از دانشهای ایرانیان و دستاوردهای جهانیان در هنگامهای رخنمود که تنگچشمان بیرونی همچون اسکندر مقدونی و زمامداران نابخرد درونی در میهن ایران زمین از ساسانیان تا غزنویان، همه آثار تمدنی پیشینیان را به نابودی کشانده و در صدد بودند تا آثار میراثیمان را از تارک تاریخ پاکنمایند.
ابوالقاسم فردوسی، حکیمی توسی برآمده از روستای پاژ خراسان بزرگ اما با بزرگمنشی و دوراندیشی توانست از اسطوره و خیال و داستان به همراه رمز و معنا بهرهجوید تا اندیشههای گوناگون بشری و پیدایی و پیدایش دانشها و آثار تمدنی جهانی را در میراثی مشترک گردآورد.
آموزهای که از تاریخ باستانی و دوره اسلامی میتوان دریافتکرد، آن است که سرسلسله جنبانان جنبشهای اثرگذار به همه مکتبها، نحلهها، آیینها و رسوم مردمان در هر جای گیتی احترام میگذاردهاند و البته اندیشههای خویش را در اختیار هماینان میگذاشتند تا با آزادگی هر نظری که می خواهند، بپذیرند و بدان کار بندند.
دفتر پیشرو توانسته با چنین رویکردی بدون دخالتی در آرا و نگرههای بزرگان شاهنامهپژوه، ادیبان و نویسندگان که گاه اندیشههای متفاوتی را ارایهنمودهاند که شاید در هیچ جای دیگر تا کنون ارایه نشدهباشد بر آن بودهاست تا رویکردهای نوینی برای پژوهشهایی دامنهدار را در اختیار خوانندگان قرار دهد. از دیگر سو جامعبودن سرفصلهای موضوعی شاهنامه به عنوان دانشنامهای که در بردارنده دستاوردهای تمدنهای جهانی با رکن قرار دادن تمدن جهانشاهی ایران بزرگ است، نویسندگان مقالههایی که در پی خواهد آمد را بر آن داشته است تا هر یک به سهم خویش به برخی از زوایای مهم دیدگاههای حکیم توس از ظن خود نظری بیافکنند؛
بدین روی برگزیدهای از «مقالههای شاهنامهپژوهان برجسته» که در بازه زمانی کوتاه از سوی بنیاد فردوسی گردآوریشد، توانستهاست، رویکرد ارزشمندی به شاهنامه را مطرحنماید که از آن جمله میتوان به بررسی شاهنامه از نگاه دانشهایی نظیر: «زبانشناسی، زمانشناسی، تاریخنگاری، گیتاشناسی، ستارهشناسی، باستانشناسی، آیین شهریاری، هنرهای سنتی، آموزههای اخلاقی، نگرههای حکمی و فلسفی، نکتههای ادبی و...» اشارهداشت و هم از این رو میتواند چراغی فروزان برای یافتن رهیافتهایی نوینتر و ژرفتر برای دیگر پژوهندگان را فراهمآورد.
نشر خانه کتاب، مجال شایستهای را فراهمآورد تا نگاههای نوینی به میراث فردوسی در هزاره سرایش شاهکار وی به زیور چاپ آراستهشود؛ هزارهای که از سوی ایران و به پیشنهاد بنیاد فردوسی در فهرست رویدادهای فرهنگی، هنری و علمی دوسالانه 2011 - 2010 میلادی به ثبت جهانی یونسکو رسیدهاست.
بدین منظور تلاش شایسته جناب آقای علی شجاعی صایین، مدیرعامل ارجمند خانه کتاب و یاران گرانقدرشان را ارج مینهم و از آن روی که امکان چاپ چنین کتاب مرجعی را فراهم نمودهاند که میتواند تا سالها یاد و خاطره هزاره شاهنامه را زنده نگاهدارد از ایشان و همکارانشان و از همه شاهنامهپژوهان برجستهای که با پژوهشهای گرانسنگشان، اثری فاخر را به یادگار گذاردهاند، سپاسگزاری ویژهای داشته و امید دارم تا بتوان با دارا بودن چنین پژوهشهایی روزی فرارسد که «دانشنامه شاهنامه» را گردآورد تا دستمایهای ارزنده برای نهادهای علمی و پژوهشی در رشتههای گوناگون فراهمشود.
از دیگر سو از یاران بزرگوارم در امنای بنیاد فردوسی که بدون هیچ چشمداشتی هماره تلاشداشتهاند، جایگاه علمی و پژوهشی شایستهای برای این بنیاد در زمینه شاهنامهپژوهی در نظر بگیرند و برترین نگرههای خویش را در قالب جستار در اختیار قرار دهند، قدردانی مینمایم و از پشتیبانانم، آقایان دکتر محمدحسین توسیوند، رییس ارجمند بنیاد فردوسی و میثم موحدفرد، معاون گرانقدر فرهنگی و برون مرزی بنیاد فردوسی که در به ثمر رسیدن چنین آثار سترگی یاوری همیشگی برایم بودهاند، فروتنانه سپاسگزاری مینمایم.
گام چهارم - ویژهبرنامههای نخستین دوره جایزه پژوهش پروفسور آقابزرگ
به کوشش انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و بنیاد فردوسی، نخستین دوره جایزه پژوهش پروفسور آقابزرگ، ویژه برگزیدن برترین آثار پژوهشی در زمینه فردوسیشناسی و شاهنامهپژوهی در تاریخ 16 اسفند امسال از ساعت 16 در تالار همایشهای پژوهشکده فرهنگ و هنر جهاد دانشگاهی با حضور شاهنامهپژوهان برجسته ایران و جهان برگزاری شد.
در این آیین ضمن نکوداشت برگزیدگان این جایزه پژوهشی و معرفی برترین آثار پژوهشی کشور در زمینه فردوسیشناسی و شاهنامهپژوهی از زندهیاد پروفسور حسین آقابزرگ نیز به پاس یک عمر تلاش علمی و پژوهشی تقدیر ویژه انجام شد و از تندیس برنزین پروفسور آقابزرگ که توسط استاد افشین اسفندیاری ساخته شده است، نیز رونمایی گردید.
در بخش جنبی آیین نخستین دوره جایزه پژوهش پروفسور آقابزرگ، رونمایی کتاب «دفتر دوم فردوسیپژوهی» که به کوشش اینجانب و با همکاری نشر خانه کتاب و بنیاد فردوسی به تازگی به بازار نشر کشور پیشکش شده است با حضور برجستهترین نویسندگان این کتاب که از ایرانشناسان و شاهنامهپژوهان نامآور 10 کشور ایران، تاجیکستان، افغانستان، قزاقستان، ازبکستان، آلمان، اتریش، آلبانی، سوئد و بوسنی و هرزگوین هستند به انجام رسید و از 45 نفر نویسنده این کتاب مرجع، تقدیر شد.
همچنین جشن هزار و دومین سالگرد پایان سرایش شاهنامه با انجام برنامههای هنری از جمله اجرای ضرب و نقل توسط استاد ابوالفضل ورمزیار و مرشد علی ناری، همخوانی چندزبانه شاهنامه به وسیله کودکان دانشآموز و نمایش فیلم کوتاه «حکیم توس در پاریس» به کارگردانی شهرام سالمی ویژه جشن جهانی نوروز و شاهنامه در تالار اصلی یونسکو، برگزار شد.
با همکاری بنیاد فردوسی و انجمن آثار و مفاخر فرهنگی تصمیم گرفته شد، جایزهای پژوهشی به نام پروفسور آقابزرگ برگزار گردد. وی از بنیانگذاران بنیاد فردوسی بوده و یکی از نامدارترین پژوهشگران جهان به شمار میرود که بیش از 1000 دانشجو تربیت کرده، 28 کتاب از خود به یادگار گذاشته و 260 مقاله علمی پژوهشی در مجلههای معنبر داخل و خارج از کشور منتشر کرده است. وی در سال 2010 میلادی از سوی موسسه جهانی مطالعات علمی (ISI) به عنوان دانشمند برجسته جهان انتخاب شد. پروفسور آقابزرگ در 16 اسفند ماه سال گذشته (1389) چشم از دنیا فرو بست.
در همین راستا انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و بنیاد فردوسی با شایسته دانستن، اهدای جوایز گوناگون ادبی در بخش شعر و داستان، جای خالی جوایزی برای آثار پژوهشی را در کشور خالی دانسته و بر همین پایه جایزه پژوهش پروفسور آقابزرگ که در زمینه پژوهشهای ژرفتر درباره شاخصترین اثر ادبیات کلاسیک کشورمان، شاهنامه فردوسی است را بایسته دانستهاند.
شورای پایانی انتخاب و داوری جایزه پژوهش آقابزرگ چهرههای برجسته شاهنامهپژوه و فردوسیشناسی چون
دکتر نصرتالله رستگار، عضو هیات علمی انستیتوی ایرانشناسی آکادمی علوم اتریش و دانشگاه وین، پروفسور کارلو چرتی، رییس کرسی ایرانشناسی دانشگاه رم و رییس انجمن ایرانشناسان اروپایی، دکتر محمدحسین توسیوند، رییس بنیاد فردوسی و دکتر سید ضیاءالدین هاجری، رییس انجمن پاسداری و پالایش زبان پارسی حضور دارند. این شورا در دبیرخانه بنیاد فردوسی تشکیل جلسه داده است.
اگرچه در شورای انتخاب و داوری جایزه پژوهش آقابزرگ، چهرههای سرشناس دیگری هم حضور داشتند اما از آن جایی که آثارشان به جمع برگزیدهها راه یافتند، نتوانستند در بخش داوری پایانی، این شورا را همراهی کنند.
یاسر موحدفرد
دبیر نخستین دوره جایزه پژوهش آقابزرگ و دبیرکل بنیاد فردوسی
در پایان همایش نخستین دوره جایزه پژوهش پروفسور آقابزرگ بیانیهای قرائت شد که متن آن در پی میآید:
«به نام خداوند جان و خرد»
اکنون که به مهر پروردگار هزاره جهانی پایان سرایش شاهنامه، شاهکار بیهمانند فرزند برومند ایران زمین با شکوه چشمنواز خود در سراسر گیتی و در گاهواره فرهنگ خاوران، سرزمین سپنتای پارس به نیکویی فرجام یافت؛ خوشنودیم که با گردهمایی نهادهای علمی پژوهشی ایران، نخستین دوره «جایزه پژوهش پروفسور آقابزرگ» را در کشور راهاندازی نماییم.
انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و بنیاد فردوسی، بر این باورند «هزاره شاهنامه»، بدون همگرایی و همدلی نخبگان ایران بزرگ، ویژه پرچمداران دانایی و آگاهی، چنین پر خروش و پر دامنه به شیفتگان و هواداران فردوسی پاکنهاد رخنمایی نمیکرد.
بدین روی بر خویش بایسته دانستهاند تا ضمن ستایش از اثر سترگ «شاهنامه فردوسی و مجموعه یادداشتهای استاد دکتر جلال خالقیمطلق» که در نشر دایرةالمعارف بزرگ اسلامی همزمان با ثبت «هزاره جهانی شاهنامه» در یونسکو در ایران به زیور چاپ آراسته شده است و نیز با سپاس از همه پژوهشگرانی که تا کنون در زمینه شاهنامهپژوهی و فردوسیشناسی تلاشهای شایسته و ارزشمندی را ارایه نمودهاند.
در «نخستین دوره جایزه پژوهش پروفسور آقابزرگ» به پاس یک عمر کوشش و پژوهش در زمینه نسخهشناسی و فردوسیشناسی و ویرایش و آموزش شاهنامه حکیم توس از پنج تن از استادان برجسته شاهنامهپژوه کشور، ارجگزاری نماید که به ترتیب الفبا این پژوهشگران نامآور عبارتاند از:
1- استاد دکتر عزیزاله جوینی، نگارنده اثر برگزیده دوره 7 جلدی «تصحیح و گزارش واژگان دشوار و برگردان
به فارسی روان شاهنامه از نسخه دستنویس موزه فلورانس» (نشر دانشگاه تهران)
2- استاد دکتر فریدون جنیدی، نگارنده اثر برگزیده دوره 6 جلدی «گزارش پیشگفتاری بر ویرایش شاهنامه»
و «ویرایش شاهنامه فردوسی» (نشر بلخ)
3- استاد دکتر قدمعلی سرامی، نگارنده اثر برگزیده کتاب مرجع «از رنگ گل تا رنج خار؛ شکلشناسی داستانهای شاهنامه» (نشر علمی فرهنگی)
4- استاد دکتر شاهین فرهت، پژوهشگر برتر موسیقایی و سازنده «سمفونیهای فاخر برپایه آثار مفاخر ادبی ایران»
از جمله فردوسی، خیام، سعدی، حافظ و مولوی (مرکز موسیقی حوزه هنری)
5- استاد دکتر میرجلالالدین کزازی، نگارنده اثر برگزیده دوره 10 جلدی «نامه باستان؛ گزارش و ویرایش شاهنامه فردوسی» (نشر سمت)
شایان ذکر است تندیس و جایزه ویژه نخستین دوره شاهنامهپژوهی و فردوسیشناسی به زندهیاد استاد ایرج افشار، نگارنده اثر برگزیده «کتابشناسی فردوسی و شاهنامه از آغاز نوشتههای پژوهشی» (نشر میراث مکتوب) که پیشتر در سالهای 1382 و 1347 بهوسیله (نشر انجمن آثار و مفاخر فرهنگی) به گونه دیگر چاپ شده بود و نیز اهتمام در چاپ و بررسی نسخههای مشهور شاهنامه همچون «نسخههای لندن و بیروت»، اختصاص مییابد.
دبیرخانه نخستین دوره جایزه پژوهش پروفسور آقابزرگ
دکتر جلال خالقی مطلق یاداشتی را به همایش نخستین دوره جایزه پژوهش پروفسور آقابزرگ ارسال کرده بودند که متن آن در پی میآید:
«شاهنامه یک کتاب نیست بلکه یک کتابخانه است.»
اگر بپرسند از شاهنامه چه میتوانآموخت؟
پاسخ من این است که بیاغراق از هر برگ شاهنامه میتوان نکتهایآموخت. از شاهنامه، تاریخ و فرهنگ باستان را آموختهاند؛ از شاهنامه، آداب و رسوم و آیینهای نیاکان ما را آموختهاند؛ از شاهنامه، ادبیات باستان ما را آموختهاند؛ از شاهنامه، شاعری آموختهاند؛ از شاهنامه، اخلاق نیکو آموختهاند؛ از شاهنامه، کشورداری آموختهاند؛ از شاهنامه، هویت تاریخی، فرهنگی و ملی ایرانیان را آموختهاند و از شاهنامه، زبان فارسی را آموختهاند؛
امروز اهمیت زبان فارسی در کنار اهمیت هویت تاریخی، فرهنگی و ملی، مهمترین آموزه این کتاب است و این آموزهها از یکدیگر جدا نیستند. در تاریخ اسلامی ما، پیش از فردوسی چندین رویداد برای برقراری و گسترش زبان فارسی انجامگرفت به ویژه آنچه در زمان فرمانروایی صفاریان و سامانیان رخداد اما نهادینگی زبان فارسی به دست فردوسی همیشگیشد و از آن زمان تا زمان صفویه که ایران مانند بقچه چهلتکهای به فرمانرواییهای گوناگون تقسیم شدهاست، میهن اصلی ایرانیان، زبان فارسی بود تا باز ایران یکپارچگی باستانی خود را، نه بدان گستردگی، بازیافت و پس از آن نیز زبان فارسی همچنان زبان رسمی ایران باقیماند.
در ایران زبانهای محلی گوناگونی رایجاند که همراه با دیگر آداب و سنن محلی، فرهنگ ایران را پر مایه و رنگین میکنند. این زبانهای محلی را باید دوستداشت و پاسداشت ولی از سوی دیگر، گویندگان این زبانها نیز باید مرز خود را بشناسند و کارکرد هر یک از دو زبان محلی و ملی را به درستی بدانند. همه ملت ایران باید زبان فارسی را که بزرگترین نگاهبان یکپارچگی ماست و بر پایه فرهنگ پر مایه خود در شمار زبانهای مهم جهان است، همچون جان خود گرامیبدارند.
دکتر جلال خالقیمطلق
عضو امنای بنیاد فردوسی و استاد دانشگاه هامبورگ
شانزدهم اسفند ماه یکهزار و سیصد و نود خورشیدی