کتاب
مکتب حافظ
- كتاب
- نمایش از پنج شنبه, 14 مهر 1390 20:28
- بازدید: 4951
برگرفته از تارنمای شورای گسترش زبان فارسی
صد و شصت و دومین نشست کتاب ماه ادبیات و فلسفه به نقد و بررسى کتاب «مکتب حافظ» نوشته دکتر منوچهر مرتضوى اختصاص داشت. این نشست هفدهم اردیبهشت ماه با حضور استادان، علاقه مندان و حافظ پژوهان در خانه کتاب برگزار شد.
در ابتداى این نشست على اصغر محمدخانى سردبیر کتاب ماه ادبیات و فلسفه در خصوص حافظ پژوهى در دوران اخیر گفت: در دهه هاى اخیر بازار حافظ شناسى و حافظ پژوهى رونق فراوانى یافته است. در حوزه هاى مختلف درباره حافظ کتاب ها، مقالات و گفت وگو هاى بسیارى به طبع رسیده است، این رونق و اقبال به حافظ چنان گسترده بود که برخى پیشنهاد «حافظ بس» را ارائه کردند. تصحیح دیوان حافظ به همت کسانى چون قزوینى، غنى، خانلرى ، جلالى، نذیر احمد، عیوضى، هوشنگ ابتهاج و... مرتباً تجدید چاپ شد ه اند و کتاب هاى مختلفى را محققان درباره حافظ نگاشته اند که هر یک روشنگر زاویه اى از زندگى لسان الغیب است. یکى از کتاب‌هاى ارزنده در حوزه حافظ پژوهى کتاب مکتب حافظ یا مقدمه بر حافظ شناسى از دکتر منوچهر مرتضوى است، این اثر که در سال ۱۳۴۴ براى نخستین بار به طبع رسید در سال ۱۳۸۴ براى چهارمین بار با مقدمه و ضمایم جدید منتشر شده است.
وى در ادامه افزود: دکتر مرتضوى بدون اغراق از برجسته ترین حافظ شناسان معاصر است که بیش از نیم قرن با حافظ زیسته. دکتر مرتضوى نخستین معرف جدى حافظ در میان چند نسل از حافظ پژوهان بوده است.
پس از آن دکتر رشید عیوضى ضمن ارائه شرح مختصرى از زندگى دکتر مرتضوى در خصوص تاثیر دکتر مرتضوى در دانشگاه تبریز اظهار داشت: تاثیر وجود استاد مرتضوى در ارتقاى سطح علمى دانشکده غیرقابل انکار است چه در زمینه تعلیمات و چه در زمینه تحقیقات. نشریه دانشکده ادبیات تبریز که نخستین نشریه فصلى دانشگاهى ایران است، پس از انتخاب دکتر مرتضوى به مدیریت آن در سطح بین المللى مطرح شد. یکى دیگر از کارهاى برجسته استاد مرتضوى تاسیس موسسه تاریخ و فرهنگ ایران بود که به همت والاى ایشان عملى شد. این موسسه که به مدیریت ایشان اداره مى‌شد کتاب‌هاى ارجمندى در زمینه هاى ادبى، تاریخى، جغرافیایى و فلسفى منتشر کرد که همه آنها از منابع و مراجع مهم و قابل توجه محسوب مى شوند.وى ضمن اشاره به آثار دکتر مرتضوى از جمله «جا م جم»، «زبان دیرین آذربایجان»، «فردوسى و شاهنامه» در خصوص کتاب «مکتب حافظ» اظهار داشت: این اثر نخستین بار در سال ۱۳۴۴ منتشر شد. چاپ سوم آن با یادداشتى با عنوان «حافظ شیراز» که مقدمه اى نسبتاً مفصل است به انضمام دو ضمیمه از سوى انتشارات ستوده منتشر شد و چاپ چهارم آن پس از مدت ها انتظار علاقه مندان اخیراً از سوى انتشارات ستوده انتشار یافته است. مزایایى که این چاپ بر دیگر چاپ ها دارد از این قرار است: مقدمه اى مفصل و سودمند در زمینه مسائلى که در سال هاى اخیر درباره اشعار و افکار حافظ مطرح بوده است، مانند «مشرب فکرى ویژه حافظ»، «راز اشعرى مشرب بودن حافظ» و بسیار مسائل دقیق و نکته هاى باریک.استاد مرتضوى علاقه داشته اند که متن کتاب به همان صورت نخستین باقى بماند و مطالبى که بعد از چاپ اول به نظرشان رسیده یا مطرح شده در مقدمه ها و ضمیمه ها درج شده است. از این روى در چاپ چهارم نیز در متن اصلى کتاب دستى نبرده اند اما آن مقدمه مفصل و چهار ضمیمه علاوه بر دو ضمیمه پیشین حجم کتاب را به دو برابر حجم قبلى رسانده است. عناوین این شش ضمیمه چنین است: شیوه خاص حافظ، ایهام خصیصه اصلى سبک حافظ، راز اشعرى مشرب بودن حافظ و مولانا، نظرى به مشکلات و لطایف و نکات باریک اشعار حافظ، وصایاى پیر مغان، حافظ و جمال پرستى و مى و مستى.
در ادامه این نشست دکتر اصغر دادبه ضمن اشاره به نگاه نو متاخران در این باره تصریح کرد: طى هفتاد سال اخیر برخورد هاى صورت گرفته با حافظ نسبت به قدما جدیدتر و پویاتر شده است. از جمله توجه به مباحث تاریخى بود که دکتر قاسم غنى را مى توان پیشرو چنین دیدگاهى دانست. وى اعلام کرد شناخت یک شاعر بدون شناخت ماجراى تاریخى اى که بر او گذشته و بر او تاثیر نهاده، میسر نیست. در کنار این جریان طرز نگاه جدید برخى بزرگان را به طرح موضوعى مسئله کشاند. بعضى نیز کوشیدند از هر دو جریان یاد کنند. چنان که دکتر معین در کتاب حافظ شیرین سخن سعى کرده است دو جریان موضوعى و تاریخى را به هم پیوند دهد. طبیعى است که دنبال کردن تمام این جریانات با روزگار ما همخوان نیست و ضرورتى هم ندارد. اما با وجود توجه به این امر که شاعر در خلأ به وجود نیامده نکته حائز اهمیت است و زمینه سازوکار هاى بعدى شد. سیر جریان تلفیق بین دو دیدگاه موضوعى و تاریخى در کتاب مکتب حافظ به اوج خود مى رسد. بیشتر توجه استاد مرتضوى به موضوعات کلیدى است اما گزارش هاى تاریخى اى که در کتاب مى دهد و نتایجى که گرفته، درخور توجه است. دکتر دادبه در خصوص تغییر نگاه به حافظ تصریح کرد: تغییر نگاه به حافظ در کتاب «مکتب حافظ» به ثمر رسید و البته هیچ چیز خلق الساعه نیست و این امر ریشه در حافظ محمدعلى بامداد دارد. اتفاقى که در این تغییر نگاه روى داد، طرز نگاه به اصطلاح «رندى» بود، اگر به آثار قدما نگاه کنیم از رندى تفسیرى بیش از مفاهیمى که در حوزه متداول عرفان کلاسیک شناخته شده نمى یابید، اما تغییر نگاه از رند و رندى مفاهیم جدیدى به دست داد که امروزه با اندکى جرأت مى توان گفت که شبیه آنى است که روشنفکرى اصیل را از آن اراده مى کنیم و این روشنفکرى اصیل از سرچشمه هاى عرفان عشق سخت سیراب شده و نظام نظرى خود را از عرفان عشق گرفته و در نظام عملى تغییراتى داده است. دکتر دادبه در توضیح پژوهش هاى موردنیاز در حیطه حافظ پژوهى گفت: به رغم این که معدل حافظ پژوهى رو به تعالى بوده است ولى ما با انبوهى اوراق تکرارى که آراى گذشتگان را بیان کرده اند روبه رو هستیم. لازم است در رساله اى تحلیلى این مباحث به صورت جداگانه ارزیابى شوند و افکار جدید از آراى تکرارى متمایز شوند. از سوى دیگر حافظ خود ناقد اشعارش بوده و آنها را کم و زیاد مى کرده است بنابراین هنوز هم نسخه شناسى حافظ جزء اولویت ها است و براى این کار نیازمند آنیم تا به صورت گروهى درباره نسخه اى تا حدودى به اجماع برسیم، اما چون چندان تمایلى به کار گروهى نداریم غالباً درگیر کارهاى فردى هستیم. اگر حافظ شناسان توانمند گردهم آیند و مهر تاییدى بر یک نسخه بزنند گام مهمى برداشته ایم.
