زیست بوم

کاهش ارتفاع زمین در کرمان/ حفره هایی که دشتها را سوراخ می‌کند

خبرگزاری مهر: دشتهای کرمان به دلیل برداشت بی رویه آبهای زیر زمینی دچار پدیده فرونشست شده اند بطوریکه سالانه در دشت کرمان، رفسنجان و زرند 30 سانتیمتر از ارتفاع زمین کاسته می شود و در بسیاری موارد حفره های عظیم و شکاف های چند کیلومتری با عرض زیاد در پهنه های دشتهای کرمان دیده می شود.

Upcoming 2021 Nike Dunk Release Dates - nike tiempo ii jersey green black friday specials - CopperbridgemediaShops | Nike Air Jordan 1 "Black/Pink" Release Date , IicfShops , maroon and silver nike shox women outlet

به گزارش خبرنگار مهر، کارشناسان زمین شناسی طی سالهای اخیر بارها نسبت به بروز پدیده نشست زمین در دشتهای کرمان هشدار داده اند دشتهایی که یک سوم باغهای مثمر کشور را در خود جای داده اند و با وجود خشکسالی و عدم بارش باران همچنان کشاورزی در آنها ادامه دارد و بر وسعت این باغها نیز بدون برنامه ریزی برای تامین آب مورد نیاز افزوده شده است، بی توجهی و پاک کردن صورت مسئله برای تامین آب مورد نیاز در دشتهای استان کرمان هر روز این استان را با چالش جدیدی دست به گریبان می کند که یکی از مهمترین این پدیده ها نشست دشتهای استان کرمان است.

این پدیده برای نخستین بار در دشت اختیار آباد در نزدیکی شهر کرمان روی داد و حفره ای بسیار عظیم در طول یک شب به دلیل نشست یکباره زمین به وجود آمد، پدیده ای که با توجه به نزدیکیش به شهر کرمان کارشناسان نسبت به وقوع مجددش بارها هشدار داده اند.

بروز شکافهای بسیار عظیم در دشتهای کرمان با طول چندین کیلومتر و دهانه های بزرگ از دیگر نمادهای بروز پدیده نشست دشتها است.

دشت رفسنجان بحرانی ترین دشت ایران/ هر 10 متر کاهش سطح آب معادل 42 سانتیمتر نشست زمین

بنا به گزارشها برای اولین بار در ایران نشست زمین در دشت رفسنجان گزارش شد، این گزارش سال 1346 ثبت شده است و هم اکنون نیز بیشترین دشتی که متاثر از فرو نشست زمین در استان کرمان و کشور می باشد دشت رفسنجان است که 70 درصد پسته جهان را تامین می کند که البته به دلیل عدم بارش باران طی 15 سال گذشته در این دشت کشاورزان به برداشت آبهای زیر زمینی روی آورده اند و نتیجه اش در قالب نشست زمین و شوری آب بروز کرده است.

گفته می شود در دشت رفسنجان در دراز مدت به ازای هر 10 متر کاهش سطح آب زمین نیز 42 سانتیمتر نشست کرده است اما طبق آخرین تحقیقات صورت گرفته که بر اساس نتایج به دست آمده از اطلاعات 100 دستگاه جی پی اس اعلام شده است در حال حاضر به ازاء هر یک متر کاهش سطح آبهای زیر زمینی در این دشت پنج تا 15 سانتیمتر نیز دشت رفسنجان فرو نشسته می نشیند.

ادامه نشست زمین در دشتهای کرمان

آمار دیگری در این خصوص نشان می دهد که طی 30 سال گذشته تعداد چاههای رفسنجان از 209 حلقه چاه به هزار و 798 حلقه رسیده است و برداشت آب نیز از 149 میلیون مترمکعب به 839 میلیون مترمکعب رسیده است که نتیجه آن نیز کاهش 25 متری سطح آب بوده است.

باید به این نکته توجه شود که 15 سال از مدت بیان شده، دشت رفسنجان در فهرست کم باران ترین مناطق کشور و در مرز هشدار قرار گرفته است و کشاورزان نیز به دلیل کاهش سطح آب و عدم بارندگی بارها اقدام به کف شکنی چاه ها کرده اند.

کاهش 27 سانتیمتری ارتفاع دشت سیرجان

این پدیده طی سالهای اخیر در دشت زرند، کرمان و سیرجان نیز نمود پیدا کرده است بطوریکه گفته می شود در سیرجان به ازای هر 10 متر کاهش سطح آبها زمین 27 سانتیمتر پائین تر رفته است.

علی رشیدی، رئیس سازمان زمین شناسی استان کرمان جزو اولین افرادی است که در خصوص نشست زمین در دشتهای کرمان هشدار داده است و خواستار چاره اندیشی و مدیریت برداشت آب از دشتهای استان کرمان شده است اما با این وجود نه تنها چاره اندیشی در راستای حل مشکل آب کرمان نشده است بلکه برداشت آب بی رویه همچنان ادامه دارد و سالانه 1.1 میلیارد مترمکعب آب منفی برداشت می شود.

رشیدی در این خصوص در گفتگو با مهر اظهارداشت: نشست دشتهای کرمان پدیده ای غیر قابل انکار است و دلیل اصلی بروز این پدیده نیز برداشت بیش از حد آب از ذخایر زیر زمینی دشتهای استان کرمان است.

امکان تکرار بروز چاله عظیم اختیار آباد در هر جایی وجود دارد/ چاله ای که یک شبه ایجاد شد

وی افزود: ذخایر آبی به صورت طبیعی پس از گذشت سالها شکل گرفته اند و به عنوان یکی از لایه های زمین محسوب می شوند بطوریکه وزن زمین بر روی این لایه های آبی وارد می شود اما وقتی که ذخایر آب به دلیل برداشت بی رویه کاهش می یابد و در مواردی کاملا از بین می رود این وزن موجب می شود زمین به تدریج نشست کند که این مسئله در استان کرمان به خصوص در دشتهای شمال استان کرمان به وفور دیده می شود.

وی ادامه داد: در سال 77 در پدیده ای نادر بخش قابل توجهی از زمین در یک باغ پسته در کرمان به درون زمین فرو رفت که البته این اتفاق فرو نشست نقطه ای بود و فرو نشست دشتها نیز امری منطقه ای است که بیشتر در استان کرمان فرونشست دشتها دیده می شود.

نباید خشکسالی در کرمان به بهانه مدیریت مصرف آب انکار شود/ دشتهایی که شکاف می خورد

رشیدی گفت: دلیل اصلی بروز این پدیده برداشت بی رویه از سفره های آب زیر زمینی است و باید هر چه زودتر در این خصوص چاره اندیشی شود.

وی افزود: اکثر دشتهای کرمان با برداشت بیش از حد آب مواجه هستند و این امر موجب شده است به خصوص در دشتهای شمالی استان با مشکل نشست زمین مواجه هستیم و شاهد نشست زمان و بروز شکاف در دشتها هستیم.
 
رشیدی ادامه داد: سطح آبهای زیر زمینی به دلیل برداشت بی رویه در حال کاهش است بطوریکه بسیاری از چاهها کف شکنی می شود و کشاورزان آب را از سطح پائین تری برداشت می کنند.
 
وی افزود: با کاهش سطح آب سطح زمین نیز کاهش می یابد.
 
رئیس سازمان زمین شناسی استان کرمان گفت: این پدیده تنها شامل شمال کرمان نیست بلکه در جنوب کرمان نیز دشتهای استان فرونشست کرده اند و باید با استفاده مناسب از منابع آبی موجود جلوی این پدیده را بگیریم.
 
وی تنها راه را جلوگیری از نشست زمان را برداشت مدیریت شده دانست و گفت: برداشتهای بی رویه تعادل را در سفره های آب زیر زمینی با خطر مواجه کرده است.
 
لوله ها و فندانسیون چاهها در هوا مانده است!/ زمین کرمان خسته است

محمد اییلاقی، کارشناس آب و خاک منابع طبیعی کرمان نیز آمار جالبی ارائه می دهد و به خبرنگار مهر می گوید: میزان بارندگی در کرمان آنقدر کاهش  یافته است که طی 15 سال میزان بارندگی افت محسوسی داشته است.
 
وی تصریح کرد: کرمان طی این سالها به طور مداوم دچار خشکسالی بوده است بطوریکه هر سال تنها 140 میلیمتر به طور متوسط باران باریده است و این درحالی است که برداشت آب متوقف نشده و این یعنی اینکه ذخایر آب تجدید نمی شود اما برداشت همچنان ادامه دارد.
 
وی منابع ذخیره آب زیر زمینی را طبیعی دانست و گفت: این ذخایر طی هزاران سال تشکیل شده اند و با پائین رفتن سطح آب ذخایر نیز نابود می شوند همان اتفاقی که در دشتها در حال رخ دادن است و فاصله بین لایه های زمین با نشست از بین می رود و قابل اصلاح نیز نخواهد بود.
 
برداشت بیهوده 70 درصد از آب موجود در کرمان توسط کشاورزان
 
اییلاقی افزود: 95 درصد آب موجود در استان کرمان در بخش کشاورزی استفاده می شود که به دلیل عدم استفاده مناسب بیش از 70 درصد هدر می رود و در واقع 70 درصد از این برداشت بیهوده است.
 
اییلاقی ادامه داد: متاسفانه سطح نشست زمین در دشتهایی که مورد بهره برداری کشاورزی قرار می گیرند بالا است و در بسیاری موارد تاسیسات چاهها و لوله کشی در هوا مانده است در حالیکه این لوله ها در زمان احداث چاه برروی زمین نصب شده بودند.
 
این کارشناس آب و خاک گفت: فندانسیون بسیاری از تاسیسات محل برداشت آبها از سطح زمین فاصله پیدا کرده است و با ادامه برداشت نشست زمین هم ادامه خواهد یافت.
 
تحقیقات علمی نسبت به ادامه برداشت آب از دشتهای کرمان هشدار می دهند
 
در این خصوص احمد عباس نژاد استادیار دانشگاه شهید باهنر کرمان تحقیقات گسترده ای انجام داده است و دلایل و نتایج بروز نشست زمین را مورد بررسی قرار داده است.
 
عباس نژاد در این تحقیق آورده است که وجود شکستگى هاى فراوان در سطح خیابان ها و در ساختمان هاى شهر کرمان مبین ناپایدارى سطح زمین است که به دو شکل نشست و تورم زمین صورت مى گیرد علت تورم بالا آمدن سطح آب هاى زیرزمینى و جذب آب توسط خاک هاى رسى در بعضى از نقاط زیر شهر است.
 
278 کیلومتر قنات غیر قابل استفاده از زیر پوست شهر!
 
نشست زمین در اثر افت سطح آب هاى زیرزمینى، وجود شبکه گسترده قنوات متروکه و انحلال لایه هاى تبخیرى در حومه شهر و در بخشهایى از سطح دشت صورت مى پذیرد. به منظور مطالعه خطر نشست و تورم زمین اولا با استفاده از عکس هاى هوایى و بازدید صحرایى نقشه موقعیت قنوات در زیر شهر کرمان تهیه شد که حاکى از وجود بیش از 50 رشته قنات با طول کلى  278 کیلومتر در زیر شهر مى باشد و در ثانى با استفاده از اطلاعات نقشه بردارى موجود در محیط GIS نقشه هاى هم افت و هم تورم سطح زمین ارائه و تفسیر شدند. بر اساس این اطلاعات محل هاى تحت خطر نشست و تورم زمین (نقشه پهنه بندى خطر نشست) و عوامل خطر بصورت زونهاى مختلف در محیط  GIS  تهیه و ارائه شده است که نشان مى دهد خطر نشست در شهر کرمان بالا مى باشد.
 
عباس نژاد در خصوص دشتهای کرمان و نشست زمین در آنها می گوید:  دشت کرمان با مساحت سه هزار و 247 کیلومترمربع در منطقه خشک و نیمه خشک ایران واقع شده است. این امر سبب شده که مانند بسیارى از مناطق جنوب کشور منبع تامین آب مورد استفاده در بخش هاى مختلف شرب، کشاورزى و صنعتى از آبهاى زیرزمینى صورت گیرد. کاهش ریزش هاى جوى بدلیل وقوع خشکسالى هاى مکرر و برداشت بى رویه آبهاى زیرزمینى باعث فرونشست زمین در بخش هایى از این دشت شده است.
 
28.93 متر کاهش سطح آب در دشتهای کرمان/ شهری که نشست می کند
 
میزان افت سطح آب زیرزمینى در دشت کرمان از سال 1343 تا 1383 حدود 28.93 متر بوده است، محاسبات صورت گرفته میزان نشست به ازاى هر 10 متر افت سطح آب در منطقه کرمان را در حدود 38 سانتیمتر مشخص نموده است.
 
شهر کرمان در بخش شمالى دشت کرمان،  بر روى رسوبات آبرفتى در محیط پلایایى گسترش یافته است. در سطح خیابانها، کوچه ها و دیوارهاى باربر و سقف ساختمانها ترک خوردگیهاى متعددى وجود دارند که نشاندهنده نشست زمین در شهر مى باشند.
 
پدیده فرونشست ممکن است به صورت تدریجى یا ناگهانى به طور طبیعى یا در اثر فعالیت بشر ایجاد شود، مکانیسم فرونشست که تحت تأثیر نیروى ثقل کنترل مى شود، به فرایندهاى فیزیکى و طبیعى بستگى دارد و در بسیارى از موارد این فرایند توسط انسان و فعالیت هاى انسانى ایجاد مى شود، دخالت بشر در طبیعت یکى از عوامل مهم آن است.
 
علاوه بر نشست در برخى نقاط شهر خطر تورم زمین در اثر بالا آمدن  سطح آبهاى زیرزمینى و جذب آب توسط خاک هاى غنى از رس دیده مى شود، که بعضى از سازه ها را تهدید مى نماید.
 
ترک خوردگی خیابانها و کوچه ها/ زیر پایمان چه می گذرد؟
 
این محقق می افزاید: نشست زمین پدیده قابل توجهى است که در صورت گسترش به ساختارهاى زیربنایى خسارت وارد مى کند، اگرچه تلفات جانى بسیار کمى را به بار مى آورد. از عوامل نشاندهنده مشکل نشست زمین در شهر کرمان مى توان به نقشه هم نشست، ترک خوردگى سطح خیابانها، کوچه ها و دیوار و سقف سازه ها، بالا آمدن ظاهرى لوله جدار چاه هاى پمپاژ، تشکیل فروچاله ها(چاله اختیارآباد) اشاره کرد، یکى از راه هاى مطالعه و ارزیابى میزان نشست زمین نقشه بردارى دقیق است.
 
به همین دلیل مهندسین مشاور مهاب قدس طى سال هایى 1380 تا 1383 اقدام به سنجش ارتفاع در نقاط متعددى از شهر با استفاده از دستگاه هاى  GPS  بسیار دقیق نموده است. بر اساس این مطالعات میزان نشست در جنوب شرقى، شمال و شمال شرقى شهر در حدود  25 تا 36  سانتیمتر  بوده است  و در همین محدوده زمانى مقدارى تورم در حدود 6 سانتیمتر در بخش غربى شهر در محدوده سه راه سیلو، هتل پارس و دانشکده فنى مشخص مى نماید.
 
بروز شکاف در حومه شهر

در شهر در سطوح خیابانها و کوچه ها و دیوار سازه ها بصورت نقطه اى نشانه هایى از نشست زمین مشاهده می شود و همچنین در حومه شهر به ویژه در محدوده زنگى آباد، دق کاظم آباد، روستاى على آباد و نصرت آباد در شمال شهر کرمان شکاف هاى متعددى بچشم مى خورد.
 
بعضى از چاه هاى بهره بردارى به منظور برداشت بیشتر آب زیرزمینى تا سنگ کف ولایه هاى مقاوم حفر شده اند در نتیجه جدار چاه با نشست زمین نمى تواند به سنگ کف مقاوم فرو رفته و لوله جدار چاه در جاى خود باقى مى ماند و صرفا زمین اطراف چاه نشست مى نماید که در دشت کرمان این مورد دیده مى شود.
 
چاله اختیارآباد از دیگر عوارش نشست زمین است که امکان تکرار آن وجود دارد، این حفره فروکش در 14 کیلومترى شمال غربى شهر کرمان به فاصله400  مترى روستاى اختیار آباد در یک باغ پسته واقع شده است و با توجه به مطالعات انجام شده، چاله اختیارآباد در اثر انحلال سنگ هاى تبخیرى در زیر رسوبات رسى - سیلتى، ایجاد غار و ریزش سقف آن ایجاد شده است. وجود سنگ هاى تبخیرى نئوژن در منطقه کرمان در زیر رسوبات دوران چهارم به اثبات رسیده که رخنمون سنگ هاى تبخیرى که به عنوان معدن گچ استخروئیه استخراج مى شود، دال بر انحلال سنگ هاى تبخیرى و تأثیر آنها در تشکیل چاله اختیارآباد مى باشد.
 
با توجه به اینکه چاله اختیارآباد در فاصله تقریبا نزدیکى از روستاى اختیار آباد، شهرک هوانیروز و فرودگاه کرمان واقع شده است، لذا در صورت وجود چنین غارهاى زیرزمینى در این تأسیسات باعث تخریب آنها و ایجاد خسارت مالى و جانى فراوان مى شود.
 
این استاد دانشگاه اضافه می کند: برداشت بیش از حد آب از سفره زیرزمینى، که امروزه بدلیل رشد روزافزون جمعیت و استفاده از آب زیرزمینى در جهت مصارف گوناگون صنعتى و کشاورزى صورت مى گیرد، سبب افت سطح آب هاى زیرزمینى شده که مى تواند عامل نشست زمین باشد. بر اساس اطلاعات آب منطقه اى کرمان نقشه تغییرات سطح آب طى سالهاى 1380 تا 1383 ترسیم شده است.
 
بر طبق این نقشه در طى این دوره سطح آب زیرزمینى در جنوب شرقى شهر در نزدیکى میدان بیرم آباد حدود هفت متر افت داشته است و همچنین در ناحیه شمال شرق شهر بطرف جاده کوهپایه نیز مقدارى افت مشاهده مى شود. با انطباق نقشه هم نشست و نقشه تغییرات سطح آب زیرزمینى، مشخص مى شود که میزان نشست در بخشى از شهر که میزان افت سطح آب 2 تا 4 متر بوده است، بیشتر مى باشد که این امر را مى توان ناشى از شرایط خاص زمین شناسى و جنس رسوبات دانست زیرا در این محدوده رخساره رسوبات تغییر کرده و بیشتر رسوبات رسى- سیلتى وجود دارند. اگرچه تورم در حد شش سانتیمتر ممکن است غیر واقعى بوده و به علت خطاهاى نقشه بردارى باشد، ولى بالا آمدن سطح آب هاى زیرزمینى در این مناطق( ناشى از تغذیه سفره اب زیرزمینى توسط فاضلاب شهرى) مى تواند موجب جذب آب توسط رسهاى مونتموریلونیتى که بخش عمده شهر روى آنها قرار دارد و تورم آنها شود.
 
تورم زمین در کرمان اما از جنسی دیگر!
 
با انطباق نقشه جنس رسوبات و نشست در محیط GIS مشخص مى شود که نشست بطور عمده در لایه با جنس رسى- سیلتى صورت گرفته است که در بخش جنوب شرقى شهر و شمال آن کاملا مشخص مى باشند. در قسمتى از شهر که بر روى لایه هاى رسى بنا شده است مقدارى تورم در سه راه سیلو، هتل پارس و دانشکده فنى دیده مى شود.
 
در شهر کرمان قنوات بسیار زیادى جریان داشته اند که به علت افت سطح آب زیرزمینى و گسترش شهر هم اکنون خشک و متروکه شده اند. تأثیر قنوات در نشست زمین بصورت نقطه اى است و در اکثر نقاط شهر که رشته قنات از زیر سازه اى عبور نموده، سبب نشست هاى نقطه اى و ایجاد ترک خوردگى در دیوارها و سقف اکثر ساختمان ها شده است.
 
مجارى قنوات مى توانند مانند گذرگاهى جهت انتقال و حرکت آب هاى زائد نفوذى از زیر شهر عمل نمایند که اگر در طى مسیر جریان در جهت شیب مجراى قنات دچار فرسایش در طرفین شود، مى تواند حفره زیرزمینى بزرگى را ایجاد نموده و سبب بروز مشکلاتى شود.
 
نشست نقطه اى در قنوات مى تواند به دو شکل صورت گیرد. نشست در محل میله قنات که معمولا بصورت اصولى پر نشده اند  و خاک با متراکم درون آنها مداوم در حال متراکم شدن است در عین حال اگر مجراى تونل قنات در عمق کمى قرار داشته باشد( در نزدیکى مظهر قنات ) بعلت ریزش تدریجى سقف آنها، نشست صورت خواهد گرفت. به نظر مى رسد تاثیر این عامل در نشست زمین در شهر کرمان و آسیب به ساختمانها ناچیز است. تراکم قنوات در  بخش هاى جنوب و جنوب شرقى محدوده خیابان سرباز و در غرب شهر محدوده ابوذر شمالى و ابوذر جنوبى و در شمال شهر در محدوده خیابان جهاد بسیار زیاد مى باشد.
 
قناتهایی که پر نشده اند
 
برطبق محاسبات صورت گرفته در نرم افزار سیستم اطلاعات جغرافیایى (GIS)، در شهر کرمان بیش از 50 رشته قنات وجود دارد که طول آنها در زیر شهر حدود  278 کیلومتر مى باشد. اگر متوسط فاصله بین میله هاى قنوات را 25 متر در نظر بگیریم، در زیر شهر 11 هزار و 120 میله قنات که بطور اصولى پر نشده اند، قرار دارند که نقش مهمى در نشست زمین و ایجاد شکستگى در ساختمانها و معابر دارند.
 
این محقق ادامه می دهد که با توجه به نقشه نشست زمین، تغییرات سطح آب و جنس رسوبات مشخص مى گردد که نشست در شهر کرمان بیشتر در اثر افت سطح آب زیرزمینى و جنس رسوبات تشکیل دهنده زیر شهر، انحلال لایه هاى تبخیرى و گسترش زیاد قنوات صورت گرفته است. یعنى در جاهایى که نشست زمین مشاهده مى شود، سطح آب زیرزمینى کاهش یافته و رسوبات عمدتاَ رسى همراه با سیلت است.
 
این اطلاعات علمی و همچنین اظهار نظر کارشناسان در خصوص دشتهای کرمان و در کنار آن قرار گرفتن بسیاری از مراکز جمعیتی از جمله شهر کرمان بر روی این دشتها هشداری است برای مسئولان.
 
به خصوص که پس از بالا آمدن سطح آب در شهر کرمان به دلیل جذب سطحی فاضلاب در شهر کرمان و اجرای طرحهای پمپاژ آب در شهر و خالی شدن یک باره زیر شهر کرمان از این آبها احتمال نشست زمین افزایش می یابد و این دقیقا پدیده ای است که کارشناسان نسبت به وقوع آن هشدار می دهند.

• < قبلی
• بعدی >