زیست بوم
آیا سدسازان حقیقت را می‌گویند؟!
- زيست بوم
- نمایش از چهارشنبه, 17 خرداد 1391 03:57
- بازدید: 4084
برگرفته از همشهری آنلاین
29 اردیبهشت روز ملی حفاظت از رودخانه‌ها عنوان گرفته است. این نامگذاری در واقع یادآور اهمیت زیست‌بوم‌های رودخانه‌ای است که متاسفانه با تهدیدات متعددی مواجه است؛ به‌ویژه تب سدسازی در چند دهه اخیر بیشترین آسیب را به رودخانه‌های کشور وارد کرده است.
آنچه درپی می‌آید نگاهی است گذرا به چند سد ساخته شده و دردست ساخت و تبعات آن به قلم عباس محمدی، فعال محیط‌زیست و عضو گروه دید‌‌بان کوهستان.
بر زبان آوردن بخشی از حقیقت، ممکن است نه تنها کمکی به دست‌یافتن به حقیقت نکند بلکه برعکس شنونده را از مسیر درک درست موقعیت دور سازد. نمونه طنزآمیز این واقعیت، آن لطیفه معروف است که شخصی می‌گوید می‌خواهم با فلانی ازدواج کنم و 50درصد مشکل هم حل است. چونکه من، با این ازدواج موافقم! اما با توجه به شناخته بودن ترفند دروغ‌گویی، با بیان بخشی از حقیقت، این مشکل حل شده است. با کاربرد انواع روش‌های ماهرانه مانند استخراج و تفسیر آمار به قصد به‌دست آوردن نتیجه دلخواه، جا زدن خواسته‌های یک گروه اجتماعی به جای خواست مردم، بیان مشکلات یک منطقه و ربط دادن آن به امری بی‌ربط، مهندسی افکار عمومی و القای یک نیازمندی با نشان‌دادن لازمه‌های زندگی در جایی دیگر و مانند اینها، ترفند یاد شده به سادگی تشخیص داده نمی‌شود و همچنان از سوی کسانی که می‌خواهند راستگویانه دغل ببازند، به کار می‌رود.
سدسازی به‌عنوان یک رشته ساختمانی پولساز و کاری که جلوه‌های نمایشی برجسته‌ای دارد، پیشه خوبی برای گروه‌های اجتماعی فرادست به شمار می‌رود تا هم درآمد عالی داشته باشند و هم در جامعه جلوه‌فروشی کنند. از آنجا که سدسازان، هزینه‌های هنگفت طرح‌های خود را از محل درآمدهای عمومی به دست می‌آورند، خواه ناخواه، بخشی از کار آنان حساب پس دادن به مردم و بیان حقیقت‌ها به ایشان است که در این زمینه، شیوه یاد شده در بالا بسیار کارساز خواهد بود. در زیر، به اجمال و با نگاه به چند طرح کوچک و بزرگ سدسازی، در پی نقل بخش‌هایی از گفته‌های طراحان و مدافعان سد، نیمه‌ای ازحقیقت را که از سوی ایشان ناگفته (و ناشنیده) مانده، نقل می‌کنیم.
سدسیمره
گفته‌ها: در تایید ضرورت ساخت سد: کنترل سیل‌های مخرب، تنظیم آب کشاورزی و افزایش اشتغال.
ناگفته‌ها: به زیر آب رفتن 21 روستا و صدها هکتار زمین کشاورزی مرغوب، نابود شدن هزاران هکتار مرتع و در نتیجه بیکار شدن روستاییان و دامداران بسیار (که هم اینک به حاشیه شهرهای خرم‌آباد، ایلام، تهران و... رانده شده‌اند)، غرق شدن 150 محوطه تاریخی و میراث فرهنگی که ارزش بالقوه آنها در کارآفرینی می‌توانست بسی بیش از اشتغال‌زایی سد باشد، کمتر شدن آب ورودی به رود کرخه که هم اینک نیز کمتر از نیمی از ظرفیت مخزن خود را آبگیری می‌کند، کم آب‌تر شدن دشت خوزستان و خشک‌تر شدن تالاب‌ها با جلوگیری از ورود سیلاب‌ها که سبب تخریب شیوه‌های زیستی هورنشینان و افزایش ریزگردها می‌شود.
سد گتوند
گفته‌ها: همان موردهای بالا، به‌اضافه «رکوردگذاری...: خاکریزی روزانه 52هزارمتر مکعب و بتن ریزی روزانه 7هزارمتر مکعب [!]».
ناگفته‌ها: تاثیر قطعی و همیشگی در افزایش شوری آب کارون به‌دلیل حل شدن کوه‌های نمک در دریاچه سد (ابتدای آبگیری سد، آب روستاهای گتوند و عقیلی شور شد)، نابود شدن غارها و فروچاله‌های نمکی که از جاذبه‌های گردشگری بسیار ارزشمند و در سطح جهانی کمیاب کشور بوده هستند و هدر رفتن سرمایه‌های عظیمی از کشور با اجرای طرح خیالپردازانه «پتوی رسی» برای جلوگیری از نفوذ آب به لایه‌های نمکی. از این گذشته، نمی‌گویند که رکوردهای خاکریزی و بتن‌ریزی، با وجود مخالفت‌های شدیدی که حتی در خود وزارت نیرو با ساخت این سد شده بوده، در واقع رکورد لجبازی در پیشبرد منظور و تجاهل نسبت به فاجعه‌هایی است که می‌شد جلویش را گرفت.
سد داریان (در دست ساخت)
گفته‌ها: مهار آب‌های مرزی و... .
ناگفته‌ها: غرق شدن 6روستای تاریخی و زیبا و همچنین به زیر آب رفتن چشمه بل که بین 600 تا 6000 لیتر در ثانیه آبدهی با کیفیت آب بسیار عالی دارد. این چشمه به‌عنوان یکی از نشانه‌های بابرکت خلقت، درنظر مردم منطقه مقدس به شمار می‌رود. ناگفته دیگر اینکه آقایان برای نجات‌بخشی چشمه، طرح‌های شگفت‌انگیز، تخیلی و پرهزینه چندی هم پیش کشیده و اجرا کرده‌اند ازجمله ساختن یک برج بتنی که از کف دریاچه سد، آب چشمه را به بالا بیاورد(!) و نیز کندن 2تونل در بالادست چشمه (!) برای رسیدن به رگه آب و انتقال آن به سوی دیگر که تا‌کنون صدها میلیون تومان صرف این کار شده و هیچ نتیجه‌ای نداده است. و باز اینکه آیا اگر ما به‌خود اجازه دهیم که هر آب خروجی از کشور را به نفع خود مهار کنیم، همین اجازه را (مثلا برای مهار آب‌های دجله و فرات توسط ترکیه و عراق) به دیگران نخواهیم داد؟! آیا بهتر نیست که در مورد حوضه‌های بین‌المللی آب، با همسایگان به گفت‌وگو بپردازیم؟
سد ژاوه (در دست ساخت)
گفته‌ها: تقویت منابع آب‌های زیرزمینی دشت‌های قروه و دهگلان در کردستان و ... .
ناگفته‌ها: به زیر آب رفتن 6روستا و اثر‌گذاری سد بر زمین‌های کشاورزی و مراتع 25روستا و افزایش تنش‌های منطقه‌ای به‌دلیل آنکه رودخانه سیروان هم اینک در پایین دست سد ژاوه به کشاورزی پررونق حوضه سنندج کمک می‌کند و قطعا با ساخته‌شدن سد و انتقال آب به دشت‌های نزدیک به دریاچه، این حوضه دچار مشکل خواهد شد.
سد گرین (در دست ساخت)
گفته‌ها: با ایجاد سد گرین عملاً کم‌آبی و خشکسالی از نهاوند رخت برمی‌بندد و کشاورزان مشکل کم‌آبی یا بی‌آبی نخواهند داشت.
ناگفته‌ها: 70 تا 80درصد آورد رودخانه در محل مورد نظر برای سد از چشمه گاماسیاب است؛ در نتیجه می‌توان گفت که اگر هدف از ساخت سد استفاده از آب برای کشاورزی باشد، با توجه به پیوسته (و نه سیلابی) بودن جریان چشمه، اصلا نیازی به ساختن سد نیست! در عین حال، با ساخته‌شدن سد گرین، مزرعه‌های پرورش ماهی پرشماری که در سال‌های اخیر در این حوضه راه‌اندازی شده‌اند، به‌شدت آسیب خواهند دید یا به کلی تعطیل خواهند شد.
دوم اینکه این چشمه و دیگر بخش‌های حوضه رود گاماسیاب، حدود 20درصد آب کرخه را تامین می‌کنند و اگر قرار باشد که تمام یا بخش عمده این آب برای کشاورزی نهاوند مصرف شود، حوضه بزرگ کرخه (و از جمله آبگیری سد سیمره و سد عظیم و پر هزینه کرخه) به شدت آسیب خواهد دید. این نکته، به‌ویژه با توجه به ساخت سدهای پرشمار دیگر (سدهای کلان، سرابی، خرم رود، نعمت آباد در حوزه‌های ملایر و تویسرکان) که آب ورودی به کرخه را کمتر کرده و خواهندکرد، درخور توجه است. از همه مهم‌تر اینکه گفته می‌شود اگر سد با تراز درنظر گرفته شده کنونی ساخته شود، خود چشمه به زیر آب خواهد رفت! همچنین زمین‌شناسان برجسته کشور گفته‌اند که به‌علت کارستی(آهکی) بودن منطقه، احتمال اینکه آب از مخزن سد فرارکند، بسیار زیاد است. از دیگر اشکال‌های سد این است که تا حدود 300هکتار از جنگل‌ها و صدها هکتار دیگر از مراتع را تخریب و غرق خواهد کرد که خود تاثیر منفی شدیدی بر حوضه آبخیز خواهد داشت.
کلنگ ساخت این سد در تاریخ 9/3/90 فقط با فشار سیاسی (از سوی استاندارو نماینده وقت مجلس و...) و پیش از آنکه مجوز ارزیابی محیط‌زیستی و مجوز سازمان میراث فرهنگی برای این کار گرفته شود، زده شده است. این سد، حتی مصوبه‌های فاز یک و دو از کمیته تخصصی وزارت نیرو را ندارد و تامین اعتبار مالی هم برای آن نشده است. برآورد هزینه ساخت سد، در سال 1387 ، 56میلیاردتومان، در سال 89، 90میلیاردتومان و در اواخر سال 1390، 200میلیارد تومان بوده است. با این وصف، جالب توجه است که عملیات اجرایی سد با تخصیص 5میلیاردتومان در سال 89 و همین مقدار در سال 90 به پیش می‌رود که با این حساب، پروژه (در واقع: ماجرای بودجه‌گیری) تا ده‌ها سال ادامه خواهد داشت.
منابع در دفتر روزنامه موجود است.
