زیست بوم
کتابی برای آشنایی با راهکارهای جهانی مقابله با خطرات سیل - بررسی کتاب «استراتژی‌های مدیریت و اداره ریسک سیل»
- زيست بوم
- نمایش از سه شنبه, 27 فروردين 1398 16:54
خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- احمد ابوالفتحی
کتاب «استراتژی‌های مدیریت و اداره ریسک سیل» جایگاه مطالعات مرتبط با مقوله حکمرانی و نیز مطالعات حقوقی در زمینه مدیریت ریسک سیل را بررسی می‌کند.
پس از سیل فراگیر اخیر در ایران که مناطق زیادی از کشور را درگیر خود کرد و خسارات جانی و مالی فراوانی به بار آورد، پرسش درباره کیفیت و کمیت مطالعات و پژوهش‌ها در زمینه مدیریت بحران سیل در ایران از جمله پرسش‌هایی بود که اذهان بسیاری را به خود مشغول کرد. با مروری بر فهرست کتاب‌های تالیف یا ترجمه شده در این زمینه، بر مبنای اطلاعات کتابخانه ملی و خانه کتاب، می‌توان دریافت که مطالعات محدودی در این زمینه صورت گرفته است و این مطالعات نیز به طور عمده در دو حوزه متمرکز هستند. یا کتاب‌های راهنمای فنی در زمینه مهندسی سیل یا امداد حادثه‌دیدگان در اثر سیل هستند، یا مجموعه‌ای از گزارش‌ها درباره امکان بروز سیل و نحوه مقابله به آن که به سفارش مراکز مسئول در زمینه مقابله با سیل تهیه شده‌اند.
در این میان، آنچه مغفول مانده است، تحلیل و بررسی راهکارهای مدیریتی در زمینه مقابله با سیل و استراتژی‌های کلان حکومتی در این زمینه است. شاید به این دلیل که وقوع سیل در ایران امری استثنایی محسوب می‌شود و کشور ما به ویژه در سال‌های اخیر دچار بحران کم‌آبی بوده است، احساس نیاز برای مطالعه در این زمینه به میزانی که برای کشورهای اروپایی یا کشورهای سیل‌خیزی نظیر ژاپن اهمیت داشته برای ایران پر اهمیت نبوده است.
یکی از راهکارها برای مقابله با این کمبود، بررسی مطالعات معتبر جهانی در زمینه مقابله با بحران‌های ناشی از سیل است. به همین دلیل در این مطلب بر آن شدیم که به معرفی یکی از کتاب‌های پراهمیت و تازه انتشار یافته در زمینه مطالعات استراتژیک مقابله با بحران سیل بپردازیم.
کتاب «استراتژی‌های مدیریت و اداره ریسک سیل»، مجموعه مقالاتی با ویراستاری تام رادگور و دریس هگر است که در سال 2018 میلادی به وسیله نشر اسپرینگر در آمریکا منتشر شده است و بنا دارد جایگاه مطالعات مرتبط با مقوله حکمرانی و نیز مطالعات حقوقی در زمینه مدیریت ریسک سیل را بررسی کند.
این کتاب نشان می‌دهد که چرا جنبه‌های مرتبط با سازماندهی کلان در سطح حکمرانی برای اجرای رویکردهای مدیریت گسترده و یکپارچه سیل ضرورت دارد. تمرکز کتاب بر سندهای مدیریت ریسک سیل در اروپاست و بنا دارد ایده‌هایی در زمینه مدیریت انعطاف‌پذیر، کارآمد و مشروع سیل به ویژه در مناطق شهری ارائه دهد که می‌توانند برای بهبود سیاستگذاری و تعیین استراتژی در زمینه مدیریت بحران سیل الهام‌بخش باشند و ایده‌های تازه‌ای در این زمینه ارائه دهند.
این اثر بر پایه مطالعات 40 محقق در 6 کشور اروپایی شکل گرفته است. مطالعاتی که در چارچوب پروژه‌ای با نام «استار فولد» به بررسی راهکارهای مقابله با خطرات سیلاب در 18 منطقه آسیب‌پذیر شهری در کشورهای انگلستان، بلژیک، فرانسه، هلند، لهستان و سوئد می‌پرداخت. این پروژه بر جنبه‌های مرتبط با حکمرانی سیل متمرکز بود و به بررسی چشم‌اندازهای قانونی مقابله با بحران می‌پرداخت. این تحقیق بر اساس یک چارچوب تحلیلی مشترک و بر مبنای چهار روش شکل گرفته بود. این چهار روش عبارت بودند از:
الف. تحقیق در محل (تجزیه و تحلیل اسناد سیاستی، تحلیل متون حقوقی، بررسی قوانین پیشینی و دیگر جنبه‌های مرتبط با ادبیات تحقیق)
ب. مصاحبه نیمه ساختار یافته (70 مورد در بلژیک، 61 مورد در انگلستان، 64 مورد در فرانسه، 45 مورد در هلند، 54 مورد در لهستان و 19 مورد در سوئد)
ج. مقایسه قوانین در کشورها
د. برگزاری جلسات با دست‌اندرکاران مدیریت بحران در هر کشور برای بررسی شباهت‌ها و تفاوتها میان کشورها، در قالب جلسات عمومی و نیز کارگروه‌های مختلف. نتیجه بحث‌های این جلسات و کارگروه‌ها به ارائه سنتزهایی از راهکارهای متضاد و متفاوت کشورهای مورد بررسی منجر شده است که در قالب مقالات این کتاب به مخاطبان ارائه شده است. تیم نویسندگان هر یک از مقالات کتاب مورد بحث نیز، حداقل شامل یک نماینده از هر کدام از کشورهای حاضر در پروژه پژوهشی استار فولد بوده است.
کتاب «استراتژی‌های مدیریت و اداره ریسک سیل» شامل سیزده فصل است. فصل اول آن که با قلم دریس هگر، پتر دریسن و مارلوس بکر نوشته شده است، «بررسی شیوه اداره ریسک سیل در اروپا» نام دارد. این فصل با تذکر این نکته آغاز می‌شود که به نظر می‌رسد اروپا و به ویژه نواحی شرقی آن، به دلیل تغییرات آب و هوایی با افزایش ریسک سیل مواجه است و لازم است در این زمینه تدبیرهای دقیق‌تری اندیشیده شود. به ویژه که سیل عمومی‌ترین بلای طبیعی در اروپاست.
فصل دوم کتاب به بررسی اهمیت و ضرورت تنوع برنامه‌های مدیریت ریسک سیل می‌پردازد و فصل سوم کتاب به مقوله منابع و نقش‌ها در زمینه اداره بحران سیل اختصاص دارد. فصل سوم کتاب نیز که برآمده از سنتزهای ارائه شده در کنفرانس‌های مرتبط با پروژه استارفولد است، به مقوله ارتقای قابلیت اتصال میان استراتژی‌های متنوعی که در فصل دوم مورد بررسی قرار گرفتند و هم‌مسیر‌سازی بازیگران، سطوح و بخش‌ها در مقابله با سیل اختصاص دارد.
فصل چهارم کتاب نیز به ارزیابی چگونگی شکل دادن به شرایطی انعطاف‌پذیر، کارا و مبتنی بر قانون در زمینه مدیریت ریسک سیل اختصاص دارد. در بخش‌های دیگر کتاب نیز، بر مبنای تحقیق میدانی و کتابخانه‌ای گسترده‌ای که ابعاد آن ذکر شد جنبه‌های مختلف نحوه مقابله با بحران حاصل از سیل مورد بررسی قرار گرفته است.
یکی از درس‌های اساسی سیل اخیر در ایران، اهمیت هماهنگی بین بخشی و مدیریت انعطاف‌پذیر و کارآمد در زمینه مقابله با بلایای طبیعی بود. شاید اگر تجربه‌های جهانی در این زمینه پیش از این مورد توجه تصمیم‌گیران قرار گرفته بود، احتمال جلوگیری از فاجعه به ویژه در مورد سیل آق‌قلا که خطای انسانی در آن نقش قابل توجهی داشت فراهم می‌شد. این گونه موارد لزوم ترجمه کتاب‌هایی نظیر «استراتژی‌های مدیریت و اداره ریسک سیل» را دو چندان می‌سازد.
