زیست بوم

گردشگران انبوه، خطر جدید برای جنگل ابر

پس از یک دهه کشمکش و مناقشه برای ساخت جاده غیراستاندارد در قلب جنگل‌های باستانی چندمیلیون ساله ابر و اعلام ابر به عنوان «منطقه حفاظت شده»، حالا این اکوسیستم کم‌نظیر جهانی در خطر گردشگری انبوه قرار گرفته است و هجوم گردشگران بدون برنامه‌ریزی و کنترل، می‌رود تا به یک آسیب جدی برای این ذخیره‌گاه جنگلی ارزشمند تبدیل شود.

به گزارش اعتماد، در همین حال کارشناسان می‌گویند که تمرکز جمعیت در هر نقطه بکر که دارای ارزش‌های اکولوژیکی ویژه است یک خطر عمده محسوب می‌شود و می‌تواند باعث تخریب اکوسیستم و از دست رفتن پوشش خاک، آلودگی آب و گرد آمدن زباله شود. با این همه اما مناطق بکر طبیعی در ایران، به‌شدت مورد پیامدهای ناشی از گردشگری انبوه و بی‌ضابطه قرار گرفته است.

عضو ستاد مردمی حفاظت از طبیعت شاهرود در این باره به «اعتماد» گفت: «طبق بررسی‌های این ستاد و بر اساس عوارض ورودی، در روزهای تعطیل، میزان حضور جمعیت در جنگل ابر در قالب تورهای گردشگری به مرحله‌ای آسیب‌رسان رسیده است. برای مثال در تعطیلی اخیر، حدود ٥٠٠ گردشگر از تهران وارد منطقه فوق شده‌اند که مشکلات فراوانی از جمله قطعی آب برای اهالی را در پی داشت.»

حنیف رضا گلزار با هشدار درباره این مدل گردشگری که می‌تواند منجر به بروز بحران‌های زیست محیطی برای ابر شود، گفت: «یکی از تورهای گردشگری، به تنهایی ٤٠٠ نفر گردشگر با خود به ابر آورده بود؛ از طرف دیگر جمعیت زیادی نیز از مناطق اطراف این جنگل مانند شاهرود و علی‌آباد و استان‌های گلستان و سمنان به اینجا آمده بودند که بسیار بالاتر از ظرفیت گردشگری منطقه بود و طی چند ساعت، مشکلات متعدد از جمله قطعی آب و کمبود نان را برای ساکنان بومی ابر به بار آورد.» این کارشناس ارشد خاک‌شناسی و مهندسی خاک در ادامه از مسوولان پرسید: «مگر ظرفیت گردشگری جنگل ابر طی سه روز چقدر است؟ آیا اساسا اعتقادی به مدیریت گردشگری در جنگل داریم؟ آیا جنگل ابر که به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام شده می‌تواند پذیرای بی حد و حساب گردشگر باشد، به صرف اینکه عده‌ای از این راه پول درمی‌آورند؟ در ساعات اولیه تعطیلی، کل روستا دچار بحران نان، آب و ملزومات اولیه گردشگران شد که با حضور بخشدار و مسوولان شهرستانی و با تشکیل ستاد بحران (به طور غیررسمی) موضوع رفع و رجوع شد. اما اگر قرار باشد در هر تعطیلات، این مساله تکرار شود چیزی از این جنگل ارزشمند و ثروت ملی باقی نمی‌ماند.»

گلزار هشدار داد: «به نظر بنده آسیبی که امروز گردشگری بی‌رویه به ابر و دیگر نقاط طبیعت وارد می‌کند دست کمی از احداث جاده در دل جنگل ندارد.» این عضو ستاد مردمی حفاظت از طبیعت شاهرود با هشدار درباره ورود گردشگر مخصوصا با خودروی شخصی به داخل جنگل گفت: «باید برای جنگل حریمی تعریف کنیم و اجازه ندهیم هر کس با خودرو وارد جنگل شود و نهال‌ها و گیاهان را زیر چرخ‌های خودرو له کرده و خاک جنگل کوبیده شود. این تازه ابتدای آسیب به جنگل است؛ چرا که در مرحله بعد روشن کردن آتش در زیر چتر درخت و صدمه به آن که گاهی منجر به آتش سوزی می‌شود و حجم بسیار زیاد زباله که از خود برجا می‌گذارد و آتشی که گاهی حتی کاملا خاموش هم نمی‌کنند می‌تواند منجر به نابودی این ثروت عظیم طی چند سال شود.» گلزار از چند نمونه آتش‌سوزی خبر داد که اگر اعضای ستاد مردمی حفاظت از طبیعت شاهرود برای خاموش کردن آن دخالت نمی‌کردند تبدیل به یک آتش‌سوزی بزرگ جنگلی و فاجعه عظیم محیط زیستی می‌شد.» او تاکید کرد: «٩٠ درصد این گردشگران غیربومی بوده و مشکلات اجتماعی – فرهنگی بزرگی برای منطقه به وجود می‌آورند و موجب ایجاد شوک‌های فرهنگی در میان ساکنان بومی این زیست بوم‌های کوچک می‌شوند که می‌تواند تغییر روش زندگی و در نتیجه خطرات جدی برای اکوسیستم‌های همجوار را پدید آورد.» گلزار گفت: «سازمان‌های مردم نهاد محیط زیستی شاهرود با قاطعیت و بدون کوچک‌ترین شبهه‌ای در برابر گردشگری جنگل ابر که جز خسارت‌های محیط زیستی، اخلاقی، فرهنگی به زیست بوم منطقه، حاصل دیگری ندارد می‌ایستند.»

منطقه حفاظت شده

بر اساس قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست، وظیفه سازمان محیط زیست، حفاظت، پیشگیری و ممانعت از هر نوع آلودگی و اقدام مخربی است که منجر به از بین رفتن تعادل اکولوژیک طبیعت می‌شود. همچنین به موجب قانون الحاق ایران به کنوانسیون تنوع زیستی مصوبه سال ١٣٧٤ مجلس شورای اسلامی، دولت ایران متعهد به حفظ تنوع زیستی و شبکه مناطق حفاظت شده کشور شده است. بنابراین مواد صریح قانونی، محدوده‌ای که به عنوان منطقه حفاظت شده انتخاب می‌شود تحت حفاظت قرار گرفته و هرگونه رفت و آمد و اجرای طرح از جمله طرح‌های گردشگری در آن، با رعایت الزامات محیط زیستی و نظارت سازمان متولی ممکن است.

در دومین جلسه شورای عالی محیط زیست در دولت یازدهم که در دی ماه ٩٣ برگزار شد جنگل ابر در فهرست مناطق حفاظت شده قرار گرفت. بر این اساس اجرای هر گونه طرح از جمله گردشگری در آن، باید در چارچوب مناطق چهارگانه سازمان انجام بگیرد.

برنامه جامع مدیریتی

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی و پژوهشگر محیط‌زیست معتقد است در همان حال که گردشگری، جزو جدا ناشدنی مناطق حفاظت شده است، اما اگر مدیریت نشود بزرگ‌ترین خطر این مناطق به شمار می‌رود.

مزدک دربیکی به «اعتماد» گفت: « باید برنامه مدیریتی گردشگری این مناطق تهیه و تدوین شود و گردشگری بر اساس این برنامه به اجرا دربیاید.» این دکترای محیط زیست با تاکید بر اینکه در مناطق حفاظت شده، اصولا بحث اکوتوریسم مطرح می‌شود، گفت: « اینکه چه نوع گردشگری، باید اتفاق بیفتد و چه نوع افرادی و چه تعدادی می‌توانند وارد شوند مسائل مهمی است که باید تحت عنوان «برنامه جامع مدیریتی» دیده شود. همچنین باید به «مدیریت پیامدهای بازدیدکنندگان نیز توجه شود چراکه گردشگری در مناطق حفاظت شده یک فعالیت بسیار اثرگذار است که می‌تواند جنبه‌های بسیار مثبت یا بسیار منفی و مخرب برای این مناطق باشد.» دربیکی با بیان اینکه اگر قرار باشد در مناطق حفاظت شده، مشابه مناطق گردشگری شهری یا عامه‌پسند، گردشگر انبوه داشته باشیم بیشترین صدمه را به این مناطق خواهیم زد. تاکید کرد که نسخه‌های گردشگری عامه‌پسند بدون لحاظ قواعد محیط زیستی، برای گردشگری در مناطق حفاظت شده غیرقابل پیچیدن هستند و به هیچ عنوان نباید آنها را برای گردشگری در مناطق حفاظت شده به کار برد.

خطر گردشگری انبوه

بر اساس دانش محیط زیست و قوانین آمایش سرزمین، اصلی‌ترین بنیان، توان محیط است و چنانچه این توان بررسی و محاسبه نشود آسیب‌های غیرقابل درمانی را به محیط‌زیست مخصوصا مناطق تحت حفاظت وارد خواهد کرد.

مزدک دربیکی در ادامه با اشاره به گردشگری انبوه و بررسی توان محیط می‌گوید: «یکی از اساسی‌ترین بنیان‌های گردشگری استاندارد، بررسی توان محیط است که طبق فرمول‌های خاص موجود، تعیین می‌کند چه تعدادی افراد می‌توانند به منطقه بیایند و چه ضوابطی را رعایت کنند.» این عضو انجمن جهانی اکوتوریسم تاکید می‌کند که اگر قرار است منطقه عنوان «حفاظت شده» را یدک بکشد اما هر کسی بدون ضابطه و قانون در آنجا رفت وآمد کند، پس فلسفه حفاظت چه می‌شود؟ به همین دلیل هرگز گردشگری انبوه برای مناطق حفاظت شده توصیه نمی‌شود.

دربیکی که عضو هیات تحریریه نشریه بین‌المللی توسعه پایدار کانادا است و کتابی را با عنوان «برنامه‌ریزی و مدیریت گردشگری پایدار در مناطق حفاظت شده» ترجمه کرده است، تاکید کرد: «اساسا از منظر علمی و کارشناسی نمی‌توانیم گردشگری انبوه را برای مناطق حفاظت شده اجرا کنیم و این نیازمند مطالعه، تدوین و ابلاغ طرح مدیریت منطقه حفاظت شده جنگل ابر است تا حضور گردشگران در این منطقه محدود و قانونمند شود.» او در ادامه با بیان اینکه امروز ما با نوعی «بحران گردشگری انبوه» در کشور مواجه هستیم، گفت: «تنها راه‌حل این بحران در جنگل ابر، تهیه طرح مدیریت گردشگری پایدار برای منطقه، هر چند به صورت موقت است و تا زمانی که این مطالعات جامع انجام نگیرد و ما در برابر این هجوم بی رویه کاری نکنیم و درآمدهای جنگل ابر نیز برای این اکوسیستم هزینه نشود، این جنگل ارزشمند به زودی از دست خواهد رفت. این دکترای محیط‌زیست خطر گردشگری انبوه برای جنگل ابر را از جاده‌سازی بیشتر دانست و گفت: «حتی اگر جنگل ابر، حفاظت شده هم نباشد، گردشگری انبوه و بی ضابطه را برای آن توصیه نمی‌کنم؛ چرا که باعث از دست رفتن آن خواهد شد.»

منطقه را تحویل نگرفته‌ایم

اما مدیرکل حفاظت محیط زیست سمنان به «اعتماد» گفت که اگر چه جنگل ابر به عنوان منطقه حفاظت شده روی کاغذ مصوب شده؛ اما هنوز به عنوان «منطقه حفاظت شده» تحویل دستگاه محیط زیست نشده است. عباسعلی دامنگیر تاکید کرد: «ابتدا باید حدود اربعه و مطالعات تفکیکی این منطقه انجام و زون‌های مختلف آن مشخص شود و سپس کارها را به طور قانونمند و طبق ضوابط و مقررات خاص انجام دهیم.» او گفت: «علاوه بر مشخص شدن حدود و حریم‌ها، باید زون‌های مختلف تفرجی و حفاظتی مشخص شده و امکانات لازم برای حفاظت، از جمله پاسگاه محیط‌بانی، وسایل نقلیه و دیگر تجهیزات فراهم شود تا بتوانیم از منطقه حفاظت لازم را به عمل بیاوریم.» دامنگیر تاکید کرد که ما همچنان با تعامل استانداری سمنان از جاده کشی جلوگیری کردیم، پیگیر تحویل این منطقه ارزشمند حفاظت شده نیز هستیم تا این ذخیره‌گاه ارزشمند جنگلی محفوظ بماند.

• < قبلی
• بعدی >