زیست بوم
ردپای تاریخ در بلندترین خیابان تهران
- زيست بوم
- نمایش از سه شنبه, 09 شهریور 1389 10:32
- بازدید: 3429
به گزارش CHN خیابان ولیعصر در زمان رضاشاه بنا نهاده شد. از همان ابتدا قرار بود این خیابان مجموعه‌های پهلوی را به میدان راه‌آهن متصل کند. بر همین اساس پی‌ریزی خیابانی عظیم دیده شد و چنارهای زیبایی آن‌را تزئین کردند. اما این تنها بخشی از تاریخ خیابان ولیعصر است. با شکل گیری خیابان مردمانی در اطراف آن سکونت کردند و آنچه ساختند پیرو فرهنگ پیچیده این خیابان بود و امروز بخشی از آن در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است.
«اسکندر مختاری»، مدیر سابق اداره میراث فرهنگی تهران درباره ثبت آثار تاریخی خیابان ولیعصر به CHN می‌گوید: «شاید کمتر از 20 درصد آثار تاریخی این خیابان ثبت نشده باشد و تلاش سازمان میراث فرهنگی در آن زمان ثبت کل آثار این خیابان بوده است.»
وی درباره آثار ثبت شده خیابان ولیعصر می‌گوید: «آثار ثبتی در دو محور خیابان ولیعصر و چند پلاک آنطرفتر دیده شده است. نخستین اثر ثبت شده این خیابان ایستگاه راه‌آهن تهران است.»
کلنگ ایستگاه راه‌آهن تهران در 23 مهرماه سال 1306 با حضور رضا شاه پهلوی در اراضی جنوبی تهران زده شد. این ساختمان توسط ولادیسلاو ولادیسلاوویچ گارادیتسکی از کشور اکراین ساخته شده است. وی در سال 1930 در تهران فوت کرده و در گورستان ارامنه تهران خاک‌سپاری میشود.
در زمان ساخت ایستگاه راه‌آهن تهران، کریم طاهرزاده بهزاد، برادر مینیاتوریست مشهور حسین بهزاد هم بر کار نظارت داشته است.
بنای ایستگاه راه آهن، با الهام از عظمت و شوکت معماری ایران باستان، با استفاده از شیوه اکسپرسیونیسم آرمان‌گرا ساخته شد. ورودی ایستگاه مرکزی وسیع است و این ریتم از طریق پنجره‌ها، بازشوها و جرزهای سراسری دیوارها نیز کاملا آشکار است.
ایستگاه از پی تا سقف با آهن وسیمان ساخته شده و پنجره‌های آن به طور کامل از برنز و آهن برونمای خارجی آن از سنگ سفید تراورتین است كه از معدن سنگ پل سفید استخراج شده است.
به گفته مختاری یکی دیگر از آثار مهم خیابان قهوه‌خانه سنتی آذری است که در میدان راه‌آهن، اول خیابان ولیعصر، روبه‌روی شهردای ناحیه 4، پلاک 36 قرار گرفته است. این اثر بیش از 100 سال قدمت دارد و از سال 1327 به تملک عبداحمید آذری‌پور اصفهانی درآمد.
روی دیوارهای قهوه‌خانه، نقاشی قهوه‌خانه‌ای از نقاشانی چون استاد اسماعیل‌زاده، داوود زنجانی، احمد خلیلی، حاجی اجمد‌اخری و حسین بهجو به چشم می‌خورد. مضامین این نقاشی‌ها به طور عمده یادآور مضامین ملیف پهلوانی و مذهبی است.
خانه انیس‌الدوله یکی دیگر از آثار ثبتی خیابان ولیعصر است. انیس‌الدوله همسر اول ناصرالدین‌شاه بود که از حمایت وی در تحریم تنباکو به عنوان مبارزه‌ای زنانه علیه استعمار بریتانیا یاد میشود.
خانه تاریخی انیس‌الدوله در خیابان ولیعصر بالاتر از چهار راه مولوی روبروی مهدیه تهران قرار گرفته است. این ساختمان دو طبقه روزگاری در باغ بزرگی واقع شده بود که اکنون به صورت حیاط باقی‌مانده است. دو قنات وظیفه آبیاری این باغ را داشتند و یک حوض هم در وسط آن قرار گرفته است. دو ایوان طبقه اول از مهمترین مشخصای این بنا است که در وسط یک طاق نیم‌دایره، پر از تزئینات گچ‌بری آذین شده است.
گفته میشود که این بنا در دوره قاجار شگفتی‌های معماری زمان خود را داشته است و ظرافت‌های خاصی در ساخت آن دیده شده است.
خانه پروفسور عدل اثری دیگر در خیابان ولیعصر است که اکنون به فرهنگستان هنر تعلق دارد و یادآور یکی از نخستین جراحان ایران است. این عمارت قدیمی سال 1310 هجری شمسی توسط "ماركوف" روسی ساخته شده و با مساحتی حدود 2700 متر مربع و زیر بنایی 1000 متر مربع با سبك معماری روسی و تلفیق با تزیین‌های هنر ایرانی، جلوه خاصی را به خیابان ولیعصر داده است.
این عمارت كه با گچ‌بری‌هایی ویژه در نما، میان حصاری از درختان كاج قرار گرفته و با سه راه ورودی، به فضای وسیع باغ مرتبط است، در سال 77 به ثبت آثار ملی رسیده است.
مختاری در ادامه از اثر مدرن تئاتر شهر یاد می‌کند که در چهارراه ولی عصر (تقاطع خیابان انقلاب و خیابان ولی عصر) در مجاورت پارک دانشجو قرار گرفته است و محوطه سنگ‌فرشی وسیع دارد. این مجموعه نمایش عنوان بزرگترین مجموعه نمایش تئاتر ایران را دارد که ساخت آن با نظارت و مهندسی سردار افخمی در سال 1347 آغاز و در تاریخ 7 بهممن 1351 به پایان رسید.
این بنا بخشی از تجربه ساخت آثار پست‌مدرن در ایران است که بین سال‌های 1340 تا اواسط دهه 50 شمسی توسط دانش‌آموختگان دانشگاه تهران انجام شد. این مجموعه آثار که شامل، برج آزادی، موزه هنرهای معاصر، سردر دانشگاه تهران، تئاتر شهر و ... است با بهره‌گیری از عناصر معماری مدرن و معماری سنتی ایران ساخته شده‌اند.
بیمارستان 501 ارتش در خیابان ولیعصر، سه راه بهشتی واقع شده و یک بنای دوره قاجاری (ساختمان احمدشاهی) در آن واقع شده است. کمی بالاتر چند باغ تاریخی وجود دارد که آن‌ها هم ثبت هستند.
موسسه باستان‌شناسی دانشگاه تهران هم یکی دیگر از آثار ثبتی خیابان ولیعصر است که موزه‌ای کم‌نظیر دارد. این خانه پهلوی اول در زمان مرحوم عزت‌الله نگهبان به عنوان موسسه باستان‌شناسی دانشگاه تهران مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
به گفته مختاری باغ فردوس که اکنون در اختیار موزه سینما ایران است یکی دیگر از آثار مهم خیابان ولیعصر محسوب میشود. این خانه و باغ تاریخی در سال 1264 توسط حسین علی‌خان معیرالممالک ساخته شده است. عمارت باغ فردوس در دو طبقه به سبک قاجاریه و معروف به گوش فیل بنا گذاشته شد. در سال 1350 ساختمان موجود در باغ به مرکز فرهنگی و هنری و نمایشگاهی تبدیل شد و پس از انقلاب نیز در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار گرفت. مساحت باغ فردوس 20 هزار متر مربع و طول آن 280 متر است.
امامزاده صالح یکی دیگر از آثار خیابان ولیعصر است. این امامزاده نام آرامگاهی در محله تجریش تهران است. آن گونه که از کتیبه بالای سردر صحن بر می‌آید، از پسران موسی کاظم و برادران امام هشتم شیعیان علی پسر موسی (رضا) است.
این آرامگاه را منسوب به صالح پسر امام موسی کاظم می‌دانند.صحن و حیاط این بقعه گورستان عمومی بود و در بیست سال اخیر اثر گورها را از بین برده‌اند و فقط تعداد محدودی از سنگ قبرها را باقی گذاشته‌اند.
بنای بقعه اصلی شامل ساختمان چهارگوش بزرگ و مستحکمی با دیوارهای قطور است و فضای درونی آن تقریبا 6 متر مربع مساحت دارد. وضع طاق‌نماها و معماری ساختمان و پوشش آن از معماری بناهای سده هفتم و هشتم است.
مختاری درباره آثاری که چند پلاک آنطرفتر از خیابان ولیعصر واقع شده‌اند گفت: «برای مثال در میدان راه‌آهن، بالاتر از چهارراه مولوی مدرسه مشیرالسطنه واقع شده است. مدرسه عبرت و انجمن آثار ملی هم بخش دیگری از آثار نزدیک به خیابان ولیعصر است.»
وی در ادامه گفت: «حمام انصاری و دباغ‌خانه عزیزمحمد هم نزدیک خیابان ولیعصر هستند. دانشگاه افسری و خیابان و مجموعه آقاشیخ‌هادی هم بخش دیگری از آثار هستند. خانه مصدق و بیمارستان وزیری هم باید به لیست اضافه شوند.»
به گفته مختاری، اطراف تئاتر شهر پر از آثار پراکنده تاریخی است که می‌توان آن را با الحاق به خیابان ولیعصر دید. یکی دیگر از آثار نزدیک به خیابان ولیعصر دانشگاه تهران است که یکپارچه در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است.
