زیست بوم
برداشتهای بی‌رویه شن و ماسه»؛ زخمهایی ماندگار بر پیکر زرینه‌رود
- زيست بوم
- نمایش از دوشنبه, 28 بهمن 1392 07:47
- بازدید: 3243
برگرفته از هنرنیوز
احسان حکمت
آیا نمی‌توان مصالح لازم برای طرح‌ها و کارهای عمرانی را از دیگر معادن و منابع موجود تأمین نمود؟ آیا در ازای احداث اتوبانی به طول ۴ کیلومتر باید شاهد نابودی و تخریب کیلومتر‌ها زمین حاصلخیر و منابع زیست محیطی مهم کشور باشیم؟ا
برداشت بی‌رویه و غیر منطقی شن و ماسه از بستر و حریم رودخانه که نوعی دخل و تصرف در آن به شمار می‌آید، آثار منفی فراوانی را به دنبال دارد. این برداشت بسته به حجم، روش، زمان و مکان آن دارای اثرات و نتایج هیدرولوژی، مورفولوژی، زیست محیطی و اقتصادی است. این تغییرات محدود به محل استخراج نیست بلکه کیلومتر‌ها پایین‌تر و بالا‌تر از آن نیز ظاهر می‌شود. این برداشتهای بی‌رویه و غیر اصولی می‌تواند صدمات و آسیب‌های جبران ناپذیری به مناطق برداشت از قبیل فرسایش بستر، ایجاد تغییرات مورفولوژی، ریزش دیواره‌ها و مسیر اصلی رودخانه وارد نماید.
متاسفانه مدتی است که برداشتهای بی‌رویه و غیر اصولی شن و ماسه از بستر و حریم رودخانه زرینه رود (زمین‌های ساحلی شهر محمودآباد) نگرانی‌های زیادی برای دوستداران محیط زیست و ساکنان این منطقه بویژه کشاورزان به همراه داشته است. طبق نظر کار‌شناسان برداشت شن و ماسه در این محدوده بر خلاف قانون (استناد به تبصره ۳ ماده ۲ قانون توزیع عادلانه آب) بوده و کاملا غیر اصولی انجام گرفته است. این برداشت‌ها اگر با رویه فعلی ادامه یابد، در آینده خسارت بسیار سنگین و حتی جبران ناپذیری به مناطق مجاور این رودخانه وارد خواهد کرد که ترمیم آن بسیار پیچیده‌تر و زمان‌بر‌تر از عمل تخریب است. مردم ساکن این منطقه، کشاورزان ودامداران نیز نارضایتی خود را در خصوص این اتفاقات بیان کرده و آن را امری ناخوشایند می‌دانند، زیرا این رودخانه به عنوان یک شریان حیاتی نقش بسیار مهمی در کشاورزی و اقتصادی منطقه ایفا می‌کند. برداشتهای بی‌رویه شن و ماسه در حریم شهری رودخانه، علاوه بر تخریب چشم انداز زیبا و بکر این بخش از شهر محمودآباد، موجب مشکلاتی مانند آب گرفتگی و نابودی محصولات کشاورزی در آینده می‌شود. از سوی دیگر رعایت نکردن حریم و فاصله معین از بستر اصلی رودخانه در هنگام برداشت شن و ماسه موجب می‌شود هنگام بالا آمدن آب در فصل‌های بارش و پرآبی، مسیر رودخانه تغییر کرده و آسیب‌ها و زیان‌های جبران ناپذیری به محصولات کشاورزی زمین‌های مجاور وارد نماید.
مساله مهمی که دستکاری بدون برنامه در بستر زرینه رود پیش می‌آورد، تغییرات بیلان آبی حوضه آبریز دریاچه ارومیه است. زرینه‌رود بزرگ‌ترین رودخانه‌ای است که به درون دریاچه ارومیه می‌ریزد. هر گونه دگرگونی در بستر رودخانه موجب تغییر مسیر آب، تغییر شیب بستر، افزایش روند فرسایش خاک و همچنین افزایش اتلاف آب می‌شود. اکنون که آب دریاچه ارومیه به شدت در حال کاهش است، دستکاری سودجویانه و بدون برنامه در بستر بزرگ‌ترین رودخانه آن می‌تواند به کاهش بیشتر آب و نهایتا خشکی آن بینجامد.
باتوجه به گفته‌ها و مسائل مطرح شده این پرسش پیش می‌آید که این برداشت‌ها توسط چه کسانی صورت می‌گیرد؟ هرچند که سالیان متمادی ست این مناطق بی‌دفاع توسط افراد سود جو و فرصت طلب مورد دستکاری قرار گرفته و برداشت مصالح به صورت غیر قانونی زخمهایی ماندگار بر پیکره این رودخانه و زمین‌های حاصلخیز پیرامون آن بر جای گذاشته است، اما چندیست برداشتهای کلانی به وسیله شرکت‌های جاده سازی صورت می‌گیرد که آسیب‌های زیست محیط گسترده‌ای را به همراه داشته است. مساله تاسف بار این است نهادی که مسئول نگهداری و حفاظت از منابع آب و حریم رودخانه‌ها است (اداره آبیاری شهرستان شاهیندژ)، زمین‌های این مناطق را به صورت استیجاری در اختیار شرکت‌های مذکور قرار داده است.
از قرار معلوم مصالح استخراج شده برای اتوبان در حال احداث میان شهر شاهین دژ و شهر محمودآباد مورد استفاده قرار می‌گیرد. آیا درآمدی که از برداشت و اجاره این مناطق برای نهاد مربوطه حاصل می‌گردد، می‌تواند توجیهی برای تخریب و نابودی زیستگاه‌های طبیعی کشور باشد؟ آیا نمی‌توان مصالح لازم برای طرح‌ها و کارهای عمرانی را از دیگر معادن و منابع موجود تأمین نمود؟ آیا در ازای احداث اتوبانی به طول ۴ کیلومتر باید شاهد نابودی و تخریب کیلومتر‌ها زمین حاصلخیر و منابع زیست محیطی مهم کشور باشیم؟این امر اگر چه از جنبه اقتصادی نقش به ظاهر مناسبی دارد و شاید منافع عده‌ای «خاص» در آن تامین گردد، ولی متاسفانه انجام چنین برنامه‌هایی منابع زیست محیطی با ارزش منطقه را به خطر می‌اندازد. با این اوصاف باید همت و تلاش همه جانبه‌ای از سوی تمام دستگاههای متولی انجام گرفته تا جلوی آسیب‌هایی که در طول سالیان متمادی بر روی این شریان حیاتی کشور صورت گرفته است، گرفته شود.
