ایران‌بوم

به گزارش خبرنگار مهر در اهواز، با وجود اینکه قدمت آموزش و پرورش در استان خوزستان به سه هزار و 500 سال می رسد در جای جای این استان می توان شاهد وجود مدارس قدیمی بود ولی این مدارس هم اکنون در سایه بی توجهی همیشگی به میراث فرهنگی خوزستان در حال نابودی و تخریب هستند.

در زمان حفاریهای محوطه باستانی هفت تپه به سرپرستی عزت الله نگهبان الواحی گلی کشف شد که پس از بررسیهای علمی باستان شناسان مشخص شد که الواح مذبور سیاه مشق مکتب خانه و متعلق به یک هزار و 500 سال قبل از میلاد یعنی دوره اوج اقتدار فرمانروایی ایلام ( دوره ایلام میانه) است.

به بیان ساده در دوره ایلام مکتب خانه هایی (یا مدرسه های کوچک) وجود داشت که در آن به تعلیم و تربیت دانش آموزان پرداخته می شد. بنابراین نخستین مدارس ایران و خوزستان در حدود یک هزار و 500 سال قبل از میلاد فعالیت خود را آغاز کرده است.

آموزش و پرورش در دوره هخامنشی بر اساس برنامه آموزشی پادشاهان هخامنشی ادامه داشت. از روند آموزش و پرورش در دوره اشکانی اطلاعی در دست نیست ولی با ظهور سلسله ساسانی و توجه ویژه شاهان این سلسله به موضوع علم و تعلیم و تربیت، آموزش و پرورش یکی از دوره های درخشان خود را سپری کرد که نمونه شاخص آن ایجاد دانشگاه جندی شاپور در شرق دزفول کنونی است.

در دوره اسلامی و پس از افول جندی شاپور، عطش علم خواهی و علم طلبی خوزستانیها در نظامیه ها که این مدارس به نظام الملک منسوب بود ظهور و تداوم پیدا می کند. نظامیه ها چندین دهه متولی آموزش و پرورش کشور بودند که پس از زوال این مراکز، مکتب خانه ها و حوزه های علمیه بار آموزش و پرورش را بر دوش کشیدند.

در بخشی از سفرنامه ایرانگردان و جهانگردانی که به خوزستان سفر کرده اند اشاره هایی به مدارس آن دوره شده از جمله آنکه ابن بطوطه در سفرنامه خود اشاره ای به فعالیت مدرسه در شوشتر دارد.

اداره کل میراث فرهنگی وقت خوزستان از سال ۱۳۷۸ خورشیدی ثبت آثار تاریخی فرهنگی استان خوزستان و از جمله مدارس تاریخی استان را آغاز کرد و برای کسب اطلاع از مدارس تاریخی استان لیست تمام مدارس استان را از اداره کل آموزش و پرورش خوزستان استعلام و اداره مذکور در خرداد ماه سال ۱۳۷۸ لیست ۱۴۴ مدرسه استان خوزستان که بین سالهای ۱۳۰۰ تا سال ۱۳۲۷ در استان خوزستان ساخته شده اند را به اداره کل میراث فرهنگی ارسال کرده و این اداره کل به تدریج ثبت مدارس قدیمی استان را در برنامه کاری خود قرار می دهد که از جمله مدارسی که در آن زمان به ثبت رسید، مدرسه تاریخی امام خمینی(شاپور سابق) در اهواز و مدرسه مهرگان در آبادان بود.

برنامه فراگیر حفاظت از مدارس تاریخی خوزستان از سال ۱۳۸۴ آغاز شد. در نیمه نخست ۱۳۸۴ اداره کل میراث فرهنگی وقت خوزستان به موازات اجرای برنامه وسیع شناسایی مدارس تاریخی استان که در آن ۱۲۷ مدرسه تاریخی در سطح استان شناسایی شد، مکاتبات و پیگیریهای خود را از طریق اداره کل آموزش و پرورش خوزستان با هدف حفاظت و صیانت از اماکن آموزشی تاریخی استان آغاز کرد.

در مهرماه ۱۳۸۴ شورای عالی آموزش و پرورش در بیست و پنجمین جلسه خود نحوه اداره مدارس ماندگار را در دستور کار قرار داده و تصویب کرد. برابر تعریفی که شورای یاد شده از مدارس ماندگار ارائه داده، مدارس ماندگار به واحدهایی اطلاق می شود که از قدمت تاریخی و سوابق درخشان علمی، آموزشی و فرهنگی در سطح ملی یا استانی برخوردار هستند.

پس از وصول مصوبه مذکور به استان خوزستان، اداره کل آموزش و پرورش خوزستان در آبان ماه ۱۳۸۴ فهرست مدارسی که با توجه به تعریف مدارس ماندگار در مصوبه شورای عالی آموزش و پرورش کشور، قابل حفاظت و صیانت تحت عنوان مذکور هستند را از اداره کل میراث فرهنگی وقت درخواست کرد و اداره کل میراث فرهنگی در آذرماه ۱۳۸۴ لیست ۱۲۷ مدرسه تاریخی شناسایی شده و ۱۲ مدرسه ثبت شده در فهرست آثار ملی را که با ضوابط مصوبه شورای عالی آموزش و پرورش نیز همخوانی داشته و مشمول مصوبه یاد شده هستند را به اداره کل آموزش و پرورش خوزستان ارسال کرد.

از جمله مدارس ثبت شده می توان به مدارس معزی در دزفول، توحید در رامهرمز، رازی، فرهنگ، رهنما، فروغی در آبادان اشاره کرد. در لیست مدارس تحت حفاظت می توان به 10 مدرسه در اهواز، 11 مدرسه در شوشتر، 12 مدرسه در دزفول، 31 مدرسه در مسجد سلیمان و ۶۱ مدرسه در آبادان و... اشاره کرد.

سخنگوی انجمن دوستداران میراث فرهنگی خوزستان در این خصوص می گوید: اداره کل آموزش و پرورش خوزستان که انتظار مواجه با ۱۳۹ مدرسه تاریخی در خوزستان را نداشته و ظاهرا برنامه خاصی برای تخریب بسیاری از این آخرین حلقه از آموزشگاه های تاریخی استان را تدوین کرده بود به جای همکاری برای حفاظت و صیانت از مدارس تاریخی استان تلاش های وسیعی را برای اخذ مجوز تخریب بسیاری از مدارس تاریخی استان خوزستان از اداره کل میراث فرهنگی خوزستان آغاز کرد

مجتبی گهستونی افزود: بدین ترتیب از آذر ماه ۱۳۸۴ تا تیرماه سال ۱۳۸۵ کشمکش نفسگیر و سنگینی بین اداره کل آموزش و پرورش خوزستان و اداره کل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس استان خوزستان از یک طرف و اداره کل میراث فرهنگی خوزستان و سازمانهای مردم نهاد، دوستداران میراث فرهنگی و فعالان فرهنگی آغاز شد. از سوی دیگر دفتر هماهنگیهای بین المللی وزارت آموزش و پرورش در بهمن ماه سال ۱۳۸۴ ایجاد شبکه مدارس وابسته به سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) در ۲۱ استان کشور را اعلام کرد.

وی افزود: تلاش دوطرف موضوع برای حفاظت از یک سو و برای تخریب از سوی دیگر در نیمه اول سال ۱۳۸۵ خورشیدی ادامه یافت تا اینکه اداره کل آموزش وپرورش خوزستان که دربرابر قوانین و مقررات ناظر برحفاظت ازآثار تاریخی، فرهنگی فعالیت مستمر و پیگیری مسئولان و کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی خوزستان و مصوبات شورای عالی وزارت آموزش و پرورش خود را ناتوان از تعرض به مدارس تاریخی استان می دید به استاندار متوسل شده و تقاضای تشکیل کارگروه آموزش و پرورش با موضوع رسیدگی به مدارس تاریخی استان ( یا به تلقی اداره آموزش و پرورش مدارس قدیمی و مخروبه) را از استانداری کرد.

گهستونی تصریح کرد: جلسه کارگروه آموزش و پرورش در استانداری خوزستان در تیرماه سال ۱۳۸۵ تشکیل و پس از ارائه دلایل غیرموجه اداره کل آموزش و پرورش خوزستان مبنی بر لزوم تخریب مدارسی که از سوی اداره کل میراث فرهنگی به عنوان مدارس تاریخی اعلام شده از یک سو و دفاع ضعیف مدیر کل وقت اداره میراث فرهنگی خوزستان، کار گروه یاد شده در اولین بند مصوبه خود چنین تصویب کرد که:"میراث فرهنگی 11 واحد آموزشی که به عنوان آثار تاریخی به ثبت رسیده را حفاظت و مابقی توسط اداره نوسازی مدارس تخریب شود".

وی تاکید کرد: این مصوبه تمام تلاشهای چند ساله فعالان فرهنگی برای حفاظت از مدارس تاریخی را به یک باره نابود کرد. کاملا مشخص بود که مصوبه یاد شده برخلاف قوانین و مقررات ناظر بر حفاظت از آثار تاریخی - فرهنگی و حتی مصوبات شورای عالی آموزش و پرورش وزارت آموزش و پرورش است به همین دلیل با توجه به اینکه بر اساس مصوبه ای غیر قانونی ورق به نفع اداره کل آموزش و پرورش برگشته بود تلاشهای وسیعی از سوی فعالان فرهنگی و انجمنهای دوستداران میراث فرهنگی برای جلوگیری از تخریب مدارس تاریخی بر اساس مصوبه ای غیر قانونی آغاز شد که تاکنون نیز ادامه دارد.

گهستونی عنوان کرد: متاسفانه اداره کل میراث فرهنگی خوزستان از زمان تصویب مصوبه یاد شده حفاظت از مدارس تاریخی را رها کرده و بارحفاظت گنجینه تاریخ آموزش وپرورش در استان خوزستان را بر دوش انجمنهای دوستداران میراث فرهنگی نهاد.

وی در ادامه افزود: ظاهرا هنوز برای مسئولین اداره کل آموزش و پرورش و اداره کل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس حفظ ونگهداری مدارس تاریخی استان فاقد توجیه است که هر از چند گاهی شاهد تعرض به مدارس تاریخی و سعی بر تخریب آخرین حلقه تاریخ کهن آموزش و پرورش در خوزستان هستیم.

سخنگوی انجمن دوستداران میراث فرهنگی خوزستان عنوان کرد: درمدت اخیر مدارس نظام دراهواز، اروند و فارابی در آبادان و سینا در مسجدسلیمان که در لیست مدارس ثبت شده در فهرست ملی بودند تخریب شدند و به نظر می رسد آموزش و پرورش تمایل چندانی برای حفاظت از این مدارس قدیمی ندارد.هم اینک برخی از این مدارس قدیمی که نشانگر نبوغ هنری ایرانیان است با کاربریهای مختلف و دور از شان جایگاه آنها ادامه حیات می دهند که برای نمونه می توان به مدرسه البرز در اهواز اشاره کرد که در حال حاضر به پارکینگ عمومی تبدیل شده است در حالیکه می توان از آن به شکل بهتری استفاده کرد.

وی ادامه داد: مدرسه فردوسی در محله سقاخانه اهواز نیز که موسفیدهای منطقه خاطرات شیرین فراوانی از آن دارند به علت بی توجهی به خانه مسکونی تبدیل شده و در روزهای آینده باید عزای محو آن از آثار تاریخی اهواز را گرفت.

گهستونی به مدرسه شهید اشرفی اصفهانی درمنطقه دارخوین اشاره کرد و گفت: این مدرسه در نزدیکی تملبه خانه نفت دارخوین بنا شده و فرزندان بسیاری از کارکنان آنجا در آن مدرسه تحصیل کرده اند. این مدرسه به علت اینکه در کنار یکی از نخستین تلمبه خانه های نفت ایران بنا شده خاطرات فراوانی در خود جای داده که هم اکنون نظارت چندانی بر آن نمی شود و اگر روزی تخریب شد کسی حتی خبردار هم نمی شود.

وی تصریح کرد: هم اکنون ازآبادان خبر می رسد که 20 مدرسه دراین شهر قرار است بازسازی شود که تعدادی از آنها مدارس حفاظت شده هستند و ممکن است در این بازسازی به آثار تاریخی آنها آسیب جدی وارد شود.

گهستونی با اشاره به کوتاهی آموزش و پرورش و میراث فرهنگی در شناسایی تاریخ تحصیل در خوزستان گفت: چه کسی می داند در گذشته مدیر مدرسه حجاب که سابقا دانش سرای مقدماتی اهواز نام داشت دکتر محمد معین صاحب کتاب فرهنگ معین بوده است؟