ایران‌بوم

شهر دره‌شهر در دامنه‌ی كبيركوه در كنار خرابه‌هاي شهر باستاني ماداكتو دوره ساساني و رودخانه خروشان سيمره قرار دارد. شهر باستاني دره‌شهر با 120 هكتار مساحت در جوار شهرستان دره‌شهر و 135 كيلومتري جنوب‌شرقی شهر ايلام و 45 كيلومتري شهرستان پل‌دختر و در كنار شهر قديمي «سيمره» است. شهر قديمي "سيمره" در كنار شهر جديد "دره‌شهر" بنا شده است و در نيمه قرن چهارم هجري، اين شهر در اثر زلزله از بين رفت و اهالي آن را ترك كردند.

به گفته‌ی "بهزاد فرياديان"، مدير پايگاه شهر تاريخي سيمره اين شهر از سال 1310 دهمين اثر ثبتي كشور می‌باشد، اين شهر‌ستان داراي استعداد كشاورزي وافري بوده و با توجه به آب فراوان و مراتع انبوه و جنگل‌ها از مهم‌ترين مناطق كشاورزي ايلام به‌حساب مي‌آيد. اهميت تاريخي دره‌شهر بحدي است كه مورخان و تاريخ‌نگاران آن‌را بنام اولين شهر تاريخي دوره ساساني ناميده‌اند. دره‌شهر يكي از مهم‌ترين محوطه‌هاي تاريخي كشور است و آثاري از اواخر ساساني و اسلامي را در خود جاي داده است. لشگرکشي سپاهيان آشور و اعراب از جمله عوامل موثر در ويراني اين شهر باستاني ذکر شده است. از طرفی دره‌شهر را نخستين شهر ايلامي می‌نامند که در حمله "آشور باني‌پال" ويران شده و در زمان حکومت هخامنشيان يا اهميت گذشته را نداشته و يا همچنان در ويراني به‌سر مي‌برده است، اما در زمان اشکانيان تجديد حيات شده و در عهد ساسانيان نيز مجدداً آباد و رونق يافته است. با اين وجود در پژوهش‌هايي كه در اين منطقه تاريخي انجام شده است در دو محوطه با وسعت 300×300 متر، بناهايي مربوط به دوران اسلامي از زير خاك بيرون آمده است. يكي از اين بناها، خانه اربابي و بناي ديگر ساختماني مذهبي است كه با بناهاي مذهبي دوران اسلامي تفاوت‌هاي عمده‌اي دارد. دره‌شهر به دليل وجود آثار فرهنگي _ تاريخي متعدد از دوره‌هاي پيش از تاريخ تا دوره قاجاريه و نيز تنوع وجود آثار از جمله تپه‌ها، قلاع، راه‌ها، پل‌ها، شهرهاي تاريخي و بناهاي مذهبي پيش و پس از اسلام از جمله شهرستان‌هاي غني كشور در امر باستان‌شناسي است. کارشناسان بر این نظرند که تحقيقات در اين شهر مي‌تواند در تدوين بخشي از تاريخ هنر، معماري، شهرسازي و مهندسي ايران و حتي بين‌النهرين موثر واقع شود.

در سال 1362 براي اولين بار شهر تاريخي سيمره توسط سيف‌الله كامبخش‌فرد از زير خاك بيرون آمد. معتمدي باستان‌شناس نيز در سال 1374 در اين محوطه فعاليت كرد. از سال 1375 تاكنون نيز كاوش در محوطه شهر سيمره بر عهده سيمين‌لك‌پور گذاشته شد.

آثار کشف شده در گمانه‌زنی‌های دره‌شهر

«مريم قيمتي»، معاون فني حفظ و احيا سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري استان ايلام در خصوص کاوش‌های انجام شده در دره‌شهر اشاره به 80 اثر نمودند. آثاری كه بيشتر مربوط به دوران ساساني و اسلامي می‌باشند، شامل پل،بقاياي معماري،تپه‌ها و محوطه‌هاي باستاني است؛ وی به ثبت فقط 40 اثر از اين آثار در فهرست آثار استانی تا پايان دي ماه 1384 اشاره کرد و ثبت مابقي آنها را نيز موکول به دريافت اعتبار دانستند.

در ويرانه‌هاي به‌جاي مانده از يک شهر در زمان ساسانيان، آثار شهرسازي كه در آن دوره معمول بوده به چشم مي‌خورد. ‌سکه‌هاي يافت شده در خرابه‌هاي دره‌شهر به خسرو سوم و جانشينان او متعلق است.

در بررسي‌هاي جديد شهر تاریخی دره‌شهر 49 نقش كنده منحصر به‌فرد مربوط به دوره اشكاني کشف شد. نقوشی نیز كه شامل نقوش انساني و حيواني بود در تنگه‌اي در نزديكي دره‌شهر كشف شد. «روح الله نورالهي»، دانشجوي كارشناسي ارشد باستان‌شناسي و عامل كشف اين نقوش گفته بود: «اين نقوش شامل تصاوير انساني و حيواني و بيشتر نمايانگر صحنه هاي چوپاني است. تصاوير حيواني در بيشتر موارد بز كوهي و در يك مورد نقش سگي را نشان مي‌دهد. نقوش انساني به‌صورت تمام‌ رخ و نيم‌رخ در اندازه‌هاي متفاوت و ملبس به لباس چوپاني است كه لباس آنها قابل مقايسه با لباس نقش برجسته پارتي بيستون است». نورالهی اين نقوش را با توجه به اصل تقابل(صورت نيم‌رخ و بدن تمام‌رخ) كه يكي از ويژگي‌هاي نقوش دوره اشكاني است، مربوط به اين دوره دانست و گفت: «در ميان اين نقوش نقش انسان سوار بر اسب ديده مي‌شود كه صورت آن به‌صورت تمام‌رخ و بدن نيم‌رخ كنده شده است». در كنار نقوش كنده انساني و حيواني تعدادي علائم نيز ديده مي‌شود كه بيشتر به‌صورت دواير متعدد تو خالي و علائم پیکان‌مانند است. اين علائم قابل مقايسه با علائم معبد آناهيتاي كنگاور و تخت‌جمشيد است. در ميان نقوش حيوانات، نقش يك بزكوهي در مركز، با شاخ‌هاي متعدد جلب توجه مي‌كند كه نشان‌‌ دهنده پيرترين آنهاست، همچنين تصوير تعدادي بزغاله در ميان پاهاي بزهاي ماده كه نماد نقش مادر و فرزند است، ديده مي‌شود. بخش عظيمي از اين نقوش كه در داخل يك فضاي غار مانند در درون تنگه قرار گرفته بودند به‌خاطر نفوذ آب دچار رسوب شده و بسياري از نقوش حيواني نيز دچار آسيب ديدگي شديد شدند به نحوي كه تنها بقايايي از آن شامل شاخ يا پاي حيوان بر جاي مانده است. از دیگر آثار کشف شده کشف گنجينه‌ای شامل 11 قلم که از اشياء تاريخي ارزشمند هزاره دوم پيش از ميلاد است. اشياء مفرغي، تبر، دسته‌تبر، جام‌طلايي و مهر با نقش و نگار، پلاك با يك رديف بزكوهي و صورتك نقره‌اي از اين مجموعه جزو عالي‌ترين آثار تاريخي ايران و از جايگاه ويژه‌اي در گنجينه‌هاي ملي برخوردار است. به گفته قره‌خاني صورتك نقره‌اي كشف شده، يكي از اشياء منحصر به‌فرد اين گنجينه است. پيش از اين در ميان اشياء غار «كلماكره» پل‌دختر در استان ايلام، دو عدد ماسك نقره‌اي ديگر متعلق به عصر سلوكيه و اشكاني كشف شده بود كه مشابه ماسك كشف‌شده جديد است. جام مفرغي كشف‌شده نيز به جام هفت‌جوش موسوم است و از تركيب مس و نقره ساخته مي‌شود. قدمت آن مربوط به هزاره اول قبل از ميلاد، يعني سه هزار سال پيش است.

گنبد يك‌پوش 18 متري بقعه‌ی مهدي صالح و قبرستان 700 ساله اطراف آن، از جمله آثار کشف دیگر است.

پل تاريخي گاوميشان در استان ايلام روي رودخانه سيمره پس از تلاقي با رود کشکان ساخته شد. باستان‌شناسان بقاياي اوليه پل را مربوط به دوران ساساني مي‌دانند و معتقدند يکي از دهانه‌هاي پل پس از عقب‌نشيني سپاه ايران در جنگ با اعراب‌، براي جلوگيري از نفوذ آنان تخريب شد.

قلعه‌هاي "پوراشرف"، "جهانگيرآباد" و "ميرغلام هاشمي" ازآثار دوره‌ی قاجاريه هستند. غارهاي تاريخي _ طبيعي ايلام به دوره‌ی دوم و سوم زمين‌شناسي باز مي‌گردد. بررسی 10 غار در دره‌شهر ایلام نشان داده اولين استقرار در غارهاي ايلام به دوران بعد از نوسنگي يعني در دوره‌هاي كالكوليتيك (5800 تا 4500سال پیش)، مفرغ (7000 – 3400 سال پیش) و آهن( 3500 – 2500 سال پیش) است».

کشف يك کارگاه ساخت ادوات فلزي در سيمره (دره‌شهر) که در آن تكه‌هاي از فلزات مختلف در محوطه‌هاي دره‌شهر بدست آمده است. بررسي‌ها نشان داده شده كه مردم اين منطقه با شناسايي مسير عبور كوچ‌نشينان اقدام به كارگاه‌هايي براي خدمات‌رساني به اين افراد مي‌كردند. در کاوش‌های «سيمين لك‌پور» باستان‌شناس عمليات كاوش در «دره‌شهر» به نكات بسيار جالبي از اوايل دوره‌ی شهرسازي برخورد شد، اين مجموعه شهري با معابر و خيابان‌هاي سرپوشيده‌ بوده، در ديواره‌ها لوله‌هاي سفالي نصب شده تا آب را از چشمه‌هايي در كويركوه، به جوي‌هاي كوچه‌ها رساند تا از اين طريق آب به خانه‌ها هدايت شود. مداركي نیز به‌دست آمده كه نشان مي‌دهد در «سيمره» مراكز صنعتي وجود داشته و سفالگري و شيشه‌سازي بسيار رايج بوده است. بقاياي كوره‌هاي سفالگري و شيشه‌سازي مدارك بسيار مهمي است كه نشان مي‌دهد بخشي از اقتصاد اين شهر از طريق اين دو صنعت تامين مي‌شده است. کاسه سفالی بدست آمده از گمانه‌زنی شهر تاریخی سیمره که از وصالی بیش از هفتاد قطعه سفال شکل گرفته است با 7 سانتی‌متر ارتفاع و 24 سانتی‌متر قطر دهانه و همچنین 13 سانتی‌متر قطر کف دارای خمیره‌ی نخودی با لعاب آبی در داخل ظرف و نقوش تزئینی هندسی یکی از کامل‌ترین ظروف بدست آمده در شهر تاریخی سیمره است.

در يافته‌هاي بسيار مهم ديگر در «سميره»، مسجدي است كه از دل خاك بيرون آمده و نشان مي‌دهد كه اين بنا، اولين مسجد دوران صدر اسلام در ايران است. مصالح اين بنا از سنگ و گچ است و تاق‌هايي كه روي بناهاي ورودي معابر ساخته شده، همه گهواره‌اي هستند، شبستان و ايوان اين مسجد با گچ‌بري‌هاي بسيار زيبا تزيين شده و داراي يك حيات مركزي است.

فعالیت‌های کاوش دره‌شهر

در اوخر سال 1382با قرارگيري پروژه كاوش شهر تاريخي دره‌شهر در رديف پروژه‌هاي بزرگ ملي سازمان ميراث فرهنگي كشور و ايجاد پايگاه دايمي پژوهشي در اين منطقه، گروه‌هاي باستان‌شناسي به‌طور دايم در دره‌شهر مستقر شدند، مصطفی بيگي، مدير كل اداره ميراث فرهنگي استان ايلام تصريح كرده بود: «متاسفانه به‌دليل بضاعت اندك كارشناسي ميراث فرهنگي ايلام در سال‌هاي گذشته و اضطرارهاي ناشي از وقوع جنگ تحميلي و بازسازي، توجه ويژه‌اي به اين شهرستان نشده و انجام عمليات كاوش در اين شهر تاريخي در خور پتانسيل‌هاي باستان‌شناختي شهرستان دره‌شهر نبوده است».

هشتمین فصل كاوش به سرپرستي بانو سيمين لك‌پور در شهر تاريخي دره‌شهر انجام شد اما به‌دليل منابع اندك مالي در نظر گرفته شده در مقايسه با وسعت و اهميت شهر تاريخي دره‌شهر فعاليت‌هاي پژوهشي و حفاظتي محدودي در اين منطقه انجام گرفت.

در فصل نهم كاوش در «دره‌شهر» استان ايلام، بقايايي از شهر قديمي موسوم به «سيمره» مربوط به اوايل دوران اسلامي از زير خاك بيرون آمد. سیمین لک‌پور وسعت اين شهر 120 هكتار دانسته و پيدا كردن تمامي اين شهر را به‌طول کشیدن سال‌ها دانست. دراوایل خرداد سال 1383 سياوش شهبازي"مدير پايگاه پژوهشي دره‌شهر" حريم يك و دو، دو حريم سه و چهار را تعريف کرد که حريم سه در داخل شهر و حريم چهار شامل بخشي از تپه ماهورها و محيط اطراف شهر مي‌شد، حريم درجه چهار پيشتر حريم "زيست محيطي" ناميده شده و در اين محدوده هرگونه عمليات خدماتي و احداث كارگاهي كه موجب آلودگي هوا شود، غيرمجاز اعلام شد.

فصل دهم كاوش در‌ه‌شهر بایستی در زمستان سال 1384 آغاز می‌شد ولی به دلیل این‌که زمين‌هاي موجود در اين شهر بيشتر از نوع كشاورزي بوده و امكان كاوش در آن وجود نداشت و از سوي ديگر گاهي به‌دليل آن‌كه اين زمين‌ها مالك شخصي داشته و بایستی پيش از عمليات كاوش زمين خريداري می‌شده و بيشتر مالكان اين زمين‌ها تمايلي به فروش املاك خود نداشته و از هرگونه همكاري خودداري مي‌كردند در نتيجه كاوش دره شهر در عمل منتفي شد؛ خريد حريم اين محوطه باستاني مي‌توانست به عنوان يك راهكار عملي مورد توجه قرار گيرد اما به گفته"فريدون محمدي"، مديركل اداره ميراث فرهنگي و گردشگري استان ايلام «سازمان در حال حاضر سياست خريد نداشت». وي در عين حال در گفت و گو با ميراث خبر علت توقف عمليات كاوش را نبود اعتبار كافي در نظر گرفته شده و نداشتن مجوز مربوطه اعلام كرده بود. حسن فاضلي‌نشلي تعلل در انجام اين كاوش‌ها را باعث از دست رفتن زمان مفيد براي نجات‌بخشي اطلاعات تاريخي دانست و با استناد به گفتگوهاي انجام گرفته با مجريان سد سيمره زمان آغاز اين كاوش‌ها را اعلام كرد. در دی‌ماه سال 1385 سال، رئيس پژوهشكده سازمان ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري از عمليات بررسي و نجات‌بخشي آثار پشت سد سيمره در يكي دو ماه آينده خبر داد، "سد سيمره قرار است سال 86 آبگيري شود". پس از گذشت 8 سال از آغاز عمليات اجرايي ساخت سد و نيروگاه سيمره در استان ايلام و تبادل‌نامه‌هاي بسيار بين مسؤولان وزارت نيرو و سازمان ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري و همچنین وجود سايت پيش از تاريخ و تاريخي، گنبد يك‌پوش 18 متري بقعه مهدي صالح و قبرستان 700 ساله اطراف آن در پشت سد سيمره، هنوز اقدامي براي شناسايي آثار تاريخي موجود در درياچه اين سد انجام نشده بود. حسن فاضلي‌نشلي، رئيس پژوهشگاه سازمان ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري در گفتگو با ميراث خبر گفته بود: پس از گفتگوهاي بسيار، به‌تازگي با وزارت نيرو و نفت در مورد مطالعات باستان‌شناسي پيش از اجرايي شدن پروژه به توافق رسيده‌ايم؛ به گفته وي در حال حاضر در سرفصل برنامه‌هاي سازمان مديريت و برنامه‌ريزي جايي براي انجام برنامه‌هاي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري وجود ندارد و اين مساله نجات‌بخشي و حفاظت از آثار را با مشكل روبرو مي‌كند. بنابراين بايد تلاش زيادي براي گنجاندن برنامه‌هاي مطالعاتي پيش از انجام پروژه‌هاي اقتصادي انجام گيرد و از آغاز كاوش‌هاي باستان‌شناسي پشت سد سيمره در ارديبهشت يا خرداد سال 86 خبر داد. وي بارها محوطه‌هاي پيش از تاريخ و تاريخي پشت سد سيمره را مهم‌تر از سد سيوند خوانده بود و بر كاوش‌هاي فوري اين محوطه‌ها تاكيد كرده بود.

فعالیت‌های نجات‌بخشی دره‌شهر

موزه‌ی در دست ساخت

در سال 1380 پروژه موزه باستان‌شناسي دره‌شهر پس از سفر سيد محمد خاتمي رييس جمهور سابق به استان ايلام با اعتبارات رياست جمهوي آغاز شد. تا نیمه‌ی دوم سال 1383 دو فاز از 3 فاز موزه باستان‌شناسي دره‌شهر ايلام به پايان رسيد و با تكميل فاز سوم اين موزه باید مورد بهره‌برداري قرار مي‌گرفت؛ اعتبار این موزه در حدود 70 ميليون تومان بود اما با توجه به تاخيري كه در عمليات مقدماتي صورت گرفت با كسر ده ميليون تومان پرداخت و كارهاي ساختماني كه حدود سه سال به‌طول انجاميد با همين مبلغ آغاز شد. مشخصات موزه عبارت است از: دو طبقه زيرزمين و هم‌كف، سالنی در طبقه زيرين و در طبقه دوم بخش اداري و گالري‌هاي موزه طراحي شده است. قرار شد تا موزه باستان‌شناسي دره‌شهر تا ابتداي زمستان 1383به پايان برسد و در اردیبهشت‌ ماه 1384 آماده بهره‌برداری گردد. ولی اعتبارات 84 نرسيد و علي‌رغم گذشت 7 ماه از آغاز سال تأمین نشد و فاز سوم موزه دره‌شهر به‌دليل نرسيدن اعتبارات ساخت تعطيل شد. در چند ماه ابتدايي نيز پيمانكار هزينه‌‌ها را خود بر عهده گرفته بود اما با توجه به اين كه هيچ قولي براي تخصيص اعتبارات نبود پروژه تعطيل شد.

معاون حفاظت فني ميراث ايلام قول آماده‌سازی موزه را تا دهه فجر همان سال دادند جالب اين‌كه استان ايلام با سابقه تمدني بيش از چهار هزار سال به دليل كم‌توجهي فاقد موزه است، تا این‌که مسعود نصرتي مدير اداره كل موزه‌‌هاي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري كشور درباره وضعيت كنوني موزه دره‌شهر ابراز اميدواري كرد و از پایان رسیدن موزه تا پايان شش‌ماهه اول سال 85 خبر داد.

روند انجام عملیات نقشه‌برداری و تعیین حریم شهر تاریخی دره‌شهر

پس از اتمام نقشه‌برداري از شهر تاريخي دره‌شهر، قرار شد اين شهر تاريخي از طريق انيميشن بازسازي شود. "فريدون محمدي" مدير كل ميراث فرهنگي استان ايلام در گفت و گو با خبرگزاري ميراث فرهنگي گفت: از آنجا كه حريم تعيين شده از طرف كارشناسان تهران براي اين منطقه قابل اجرا نبود، براي تعيين حريم دوباره اين منطقه درخواست داده شد. به گزارش روابط عمومي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري، حدود 30 هكتار از زمين‌هاي كشاورزي در حريم شهرستان تاريخي دره‌شهر قرار گرفته كه براي كاوش آن نياز به تعيين عرصه ضروري است. يکي از مواردي که موجب شد حريم مشخص شده مورد قبول قرار نگيرد ، موضوع کشاورزي در حريم اين منطقه بود، علاوه بر كشاورزي، موضوع احداث فضاي سبز در شهر نيز از جمله مسائلي است كه ميراث فرهنگي نمي‌تواند از آن ممانعت كند و در حدي كه اين اقدام منجر به آسيب رسيدن به آثار باستاني نشود، مجاز شناخته مي‌شود. عرصه و حريم تعيين شده دره‌شهر پس از تصويب در کميته تعيين حرايم سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري قانوني شد و بر اساس آن عرصه جديد شهر تاريخي دره‌شهر حدود 150 هکتار و حرايم درجه 1 تا 4 آن تعیین گردید. مدير كل ميراث فرهنگي استان ايلام ارتفاع مجاز را براي ساخت و ساز در اين منطقه در حريم درجه يك تا 4 و نيم متر و در حريم درجه دو تا حداكثر 7 متر اعلام كرد.

فرياديان درباره ميزان بودجه لازم براي تملك زمين‌هاي كشاورزي گفته بود: در سفر رياست‌جمهوري به استان چهار ميليارد تومان بودجه به اين امر اختصاص يافت كه براي تملك فاز اول آنها 2 ميليارد تومان كافي است. و تا زماني‌كه اين زمين‌ها خريداري نشود، مالكان اجازه كاوش را نخواهند داد. كشاورزي پيشه اصلي ساكنان اين منطقه است و جلوگيري از آن غير ممكن. بنابراين به‌جز مواردي كه كشت و زرع به آثار باستاني ضربه نزند، كشاورزي در اين منطقه مانعي ندارد.

§ بازپس گرفتن عتيقه‌هاي مسروقه 4800 ساله در اختيار ميراث ‌فرهنگي

با سرقت رفتن اشیای عتیقه 4800 ساله دره‌شهر، هشت قطعه از يازده قطعه شي عتيقه 4800 ساله توسط نيروي انتظامي به سازمان ميراث‌فرهنگي و گردشگري مسترد شد. ارزش اين اشياء در داخل ايران 26 ميليون تومان بود، اما در خارج از كشور ارزشي در حدود 80 ميليون تومان داشتند.

روند روشن شدن وضعیت خرید زمین‌های دره‌شهر

سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري كشور و سازمان مديريت و برنامه‌ریزی براي روشن شدن وضعيت شهر تاريخي دره‌شهر و خريد زمين‌هاي كشاورزي در عرصه و حريم اين شهر به مجلس شوراي اسلامي قول مساعد دادند. كارشناسان دادگستري ايلام اعتبار لازم را براي خريد 10 هكتار از زمين‌هاي تاريخي سيمره، يك ميليارد تومان تخمين زدند، "بهزاد فرياديان"، مدير پايگاه پژوهشي سيمره در دره‌شهر در گفتگو با ميراث خبر گفت: قائم‌مقام سازمان ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي وگردشگري براي تملك زمين‌هاي شهر تاريخي دره‌شهر خواستار ارائه نظر كارشناسي دادگستري شده ‌بود و در حال حاضر، نظر كارشناسي دادگستري براي ارائه به دفتر قائم مقام رئيس سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري آماده است. به گفته فرياديان براي خريد تمامي زمين‌هاي شهر تاريخي سيمره در دره شهر نزديك به 4 ميليارد تومان اعتبار لازم است. در فاز نخست اين تملك‌ها، در صورت تامين اعتبار قرار است 10 هكتار از اين زمين‌ها با مبلغ يك ميليارد تومان خريداري و آزادسازي شود در فاز نخست بخش‌هايي كه در معرض تخريب و نابودي قرار دارند از كشاورزان خريداري و حفاظت مي‌شوند.

ثبت ملی 275 اثر تاريخي دره‌شهر

"فريدون محمدي" رئيس سازمان ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري ايلام از 275 اثر تاريخي که از ارزش تاريخي بالايي برخوردار است تاكنون تنها 165 اثر تاريخي استان در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است و در حال حاضر نيز 200 اثر تاريخي ديگر در انتظار ثبت ملي است و از آماده شدن پرونده آثار واجد ارزش براي ثبت ملي خبر دادند.

عملیات تخریب دره‌شهر و آثار ناشی از آبگیری سد سیمره

در اواخر سال 1382 شركت مخابرات در قسمت‌هايي از داخل حريم و محدوده شهر تاريخي دره‌شهر حدود هشت چاله نيم متري براي نصب تيرهاي كابل تلفن حفر کرد، این کار مسؤولان شركت مخابرات بدون مشورت و استعلام جهت انتخاب مسیری کم آسیب به دره‌شهر همراه بود که با پيگيري از طريق مراجع قانوني، عمليات شركت مخابرات متوقف شد.

مسجد 1400ساله دره‌شهر بر اثر سيلاب‌هاي كوه‌هاي دره‌شهر هر ساله تخریب می‌شود، اين مسجد كه قدمت آن به قرن اول و دوم هجري قمري باز مي‌گردد، بر كنار مسيلي قرار دارد كه حجم بسيار زيادي از آب باران را در خود جمع مي‌كند و از آنجا كه حجم زياد آب در هيچ نقطه‌اي متوقف و كنترل نمي‌شود، آب به راه افتاده به سمت مسجد سرازير مي‌شود.

200 نفر از اهالي شهر دره‌شهر طي نامه‌اي سازمان ميراث فرهنگي را تهديد كردند در صورتي‌كه در سال جاري تكليف زمين‌هاي اين عرصه و وضعيت مالكيت‌ آنها را مشخص نكند آثار تاريخي شهر را تخريب کرده و ساخت و ساز و زراعت در دل شهر تاريخي دره‌شهر را از سر مي‌گيرند، اما تعلل سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري در تخصيص اعتبار و اعتراض‌هاي مكرر اهالي سيمره موجب شده شهرداري پس از گذشت يك دهه اجازه ساخت و سازها در عرصه تاريخي اين شهر را صادر كند. شهرداري دره‌شهر در حال حاضر منتظر است تا سازمان ميراث فرهنگي وگردشگري حريم و عرصه اين شهر تاريخي را مشخص و نقشه آن را در اختيار اين سازمان قرار دهد. چند سالي است كه شهرداري دره‌شهر براي جلوگيري از تخريب اين شهر تاريخي هيچ‌گونه مجوزي براي ساخت و ساز در اين شهر صادر نكرد و اين وضعيت به اعتراض اهالي اين شهر و نامه‌ به رياست جمهوري و دفتر مقام معظم رهبري انجاميد به دنبال این تهدید سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري استان ايلام براي جلوگيري از چنين اتفاقي دست به دامن مجلس شوراي اسلامي شد. فرمانداري دره‌شهر معتقد است حريم در نظر گرفته شده وسعت زيادي از زمين‌هاي اطراف را در بر گرفته و بايد محدودتر شود. "خيتال" با انتقاد از اين‌که هنوز وضعيت خريد و تملک زمين‌هاي دره‌شهر از سوي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري ايلام مشخص نشده است گفت: تاکنون چندين‌ بار از طريق مکاتبه از مسؤولان سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري تقاضا کرده‌ايم وضعيت عرصه و حريم دره‌شهر را مشخص کنند و اگر بنا است زمين‌هاي اين منطقه خريداري شود هر چه سريع‌تر اين کار صورت بگيرد اما متاسفانه هنوز اقدام جدي در اين زمينه انجام نگرفته است. وي با بيان اين‌که اگر هر چه سريع‌تر به وضعيت مسکن ساکنان دره‌شهر و روستاهاي تابعه آن رسيدگي نشود استان ايلام با تبعات اجتماعي ناشي از آن روبرو مي‌شود افزود: مدير کل ميراث فرهنگي و گردشگري ايلام قول داده‌اند که در سال جاري زمين‌هاي دره‌شهر خريداري شود اما گمان نمي‌کنم اعتباري که براي آن در نظر گرفته شده کفايت کند. از طرفی اعتراض اهالي روستاي بهمن‌آباد در استان ايلام به وسعت گرفتن حريم شهر تاريخي دره‌شهر، مدير پايگاه ميراث فرهنگي دره‌شهر اعلام کرد: اين پايگاه اجازه ساخت و ساز جديد را در عرصه اين شهر نمي‌دهد. شهبازي اشاره کرده بود که روستاي بهمن‌آباد در حريم دره‌شهر واقع شده و اين تصور صحيح نيست که عرصه و حريم شهر تاريخي دره‌شهر بيش از اندازه وسعت يافته است. جلسه مشترک مسؤولان اجرایی دره‌شهر و پایگاه پژوهشی شهر تاریخی دره‌شهر که قرار بود برای رفع اختلاف نظر درباره عرصه و حریم این شهر تاریخی برگزار شود لغو می‌شود، مورد اختلاف قطعه زميني به وسعت حدود 4 هكتار است كه در طرح هادي روستاهاي ايلام براي آن كاربري ورزشي در نظر گرفته شده بود و در حال حاضر جزو محدوده دره‌شهر قرار دارد. اختلاف‌نظر در مورد حريم شهر تاريخي دره‌شهر ميان فرمانداري دره‌‌شهر و سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري ايلام و درخواست رسمی سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري ايلام از بانک مسکن از پرداخت وام به افراد براي ساخت و ساز در حريم دره شهر اعتراض اهالي روستاي بهمن‌آباد از توابع اين شهرستان را برانگیخت. دكتر عادل‌آذر، نماينده مردم ايلام در مجلس شوراي اسلامي از انجام مکاتبات بسیار با تشكيل مجلس هفتم خبر دادند: مكاتبات زيادي با دستگاه‌هاي دولتي، رياست جمهوري و سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري كشور انجام شد و مقرر شد اعتبار كافي براي حفظ و احياي اين شهر در بودجه 84 و 85 در نظر گرفته شود، همچنین از تهیه‌ی دائرةالمعارف امكان تاريخي دره‌شهر و استعدادهای گردشگري اين شهر اطلاع دادند. تدوين طرح جامع گردشگري استان ايلام از ديگر برنامه‌هايي است كه با قول مساعد رياست سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري كشور انجام خواهد گرفت.

فرياديان از انجام نقشه‌كشي دره‌شهر که موجب برطرف شدن بسياري از ابهامات این شهر شد خبر داد، مدير پايگاه شهر تاريخي سيمره يكي از اين ابهامات را مشخص كردن خط عرصه محوطه شهر تاريخي می‌داند كه بر اين اساس متصرفين كشاورز و متصرفين روستاهاي شكل گرفته در عرصه شهر تاريخي مورد شناسايي قرار می‌گیرند و براي تعيين تكليف به مسؤولين امر معرفي می‌شوند. براساس تحقيقات و اطلاعات به‌دست آمده كشاورزان متصرف فقط سند مشاع در دست دارند و در اين اسناد هيچ‌گونه آدرسي كه عرصه شهر تاريخي سال1310 و قبل از تقسيم اراضي را نشان دهد، وجود ندارد. ایشان افزودند:«توجه به اين‌كه پيش از انقلاب هيچ‌گونه نظارت و مراقبت ويژه‌اي از اين‌گونه آثار تاريخي فرهنگي نمي‌شد مردم به‌راحتي آن‌ها را تصرف مي‌كردند و در طول زمان با تخريب آثار سطح زير كشت را افزايش مي‌دادند و اكنون خود را مالك مي‌نامند از اين بابت دولت از كساني كه بيش ازده سال ملكي را در تصرف خود داشته باشند حمايت مي‌كند ما نيز نسبت به اين حمايت معترض نيستيم اما مدعيان نحوه مالكيت رانبايد فراموش كنند، مداركي در دست است كه تخريب توسط متصرفان زمين ايجاد شده و براي جبران اين موضوع كشاورزان بايد به قيمت كارشناسي تعيين شده زمين براي واگذاري به ميراث فرهنگي تن دهند و پافشاري براي فروش به قيمت مسكوني هيچ مشكلي را رفع نمي‌كند زيرا در اين‌صورت ما نيز با اجراي قانون، عمليات كشاورزي را درحد سنتي محدود مي‌كنيم كه البته اقدام خوشايندي براي كشاورزان عرصه شهر تاريخي نخواهد بود.

وضعيت بحراني مجموعه آثار تاريخي فرهنگي تنگه زرانگوش دره‌شهر یکی دیگر از مشکلات می‌باشد، تنگه‌ی زرانگوش با طول حدود دو كيلومتر، دوازده اثر تاريخي فرهنگي از دوران پيش از تاريخ تا دوره اسلامي را درخود جاي داده و يك مجموعه كامل از آثار تاريخي فرهنگي استان ايلام را تشكيل مي‌دهد و مي‌تواند به يکي از مناطق مهم گردشگري استان ايلام تبديل شود. فریاديان با اعلام سرقت‌های مداوم آثار تاريخي تنگه تاريخي طبيعي زرانگوش به ميراث‌خبر گفت: شواهد و مواد فرهنگي موجود در اين تنگه نشان از قدمت بسيار زياد اين منطقه دارد و بي‌توجهي به آن باعث از بين رفتن تاريخ ناشناخته آن مي‌شود. فریاديان جذب نيروهاي مراقبت از آثار در سطح كشور را به شكل نمادين و بدون تجهيز بي‌اثر دانست و خواستار تجهيز كامل يگان‌هاي حفاظتي به وسائط نقليه مناسب و نيروي انساني شد. وی افزود: بر اساس شواهد موجود و گفته اهالي محل هم‌زمان باغارت غار "كلماكره" لرستان بعضي از اهالي به گمان اين‌كه همه غارها و يا اشگفت‌هاي منطقه عتيقه دارند اقدام به حفاري‌هاي گسترده و تقسيم محوطه به‌صورت خانوادگي كرده‌اند به نحوي‌كه اكنون محوطه به ويرانه‌اي غير قابل توصيف تبديل شده و هنوز حفاران دست‌بردار نيستند. پايگاه پژوهشي و سازمان ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري استان ايلام هم‌ اكنون در حال تهيه پرونده ثبتي اين تنگه به منظور در دست داشتن ابزار قانوني براي حفاظت از آثار تاريخي اين تنگه هستند.

خوب است اقدامات هر چه سریع‌تری برای نجات این دره‌ی مهم‌تر از سیوند انجام گیرد