ایران‌بوم

بیش از هفتاد است که افرادی،در اجرای سیاستی خاص بزرگانی چون نظامی و خاقانی و مولانا جلال الدین و ابوعلی سینا و حتی زردشت را ترک می خوانند. بازار این گونه سخنان بی پایه در آذربایجان شوروی سابق بسیار گرم بود چنان که در کشور ترکیه نیز رونق بسیار دارد. در شماره اول سال چهارم ایران شناسی به نقل قول از روزنامه پراودا روشن ساختیم که بی تردید آذربایجانی خواندن نظامی گنجوی و ترک دانستن او توطئه ی روس ها است و نوشتیم که این رفیق استالین بود که در سوم آوریل 1939 در مصاحبه ای، نظامی را آذربایجانی خواند و مدعی شد که قسمتی از آثار او نیز به ترکی است.

« رفیق استالین ضمن مصاحبه با نویسندگان درباره شاعر آذربایجان نظامی، سخن می گفتند و قطعاتی از آثار او را درمیان می گذاشتند تا به وسیله سخنان شاعر این نظریه را رد کنند که گویا شاعر بزرگ برادران ما، آذربایجانی ها را باید به ادبیات ایران تقدیم نمود، فقط به آن دلیل که شاعر قسمت بزرگ آثار خود را به زبان فارسی نوشته بود. » - پراودا، 3 آوریل 1936

پس از اعلام این مطلب از سوی استالین بود که علمای ماوراء ارس از جمله آکادمیسین میرزا ابراهیم اف، عضو فرهنگستان علوم آذربایجان و دکتر رفیعلی و… به استناد کشف استالین درمراسم هشتصدمین سال تولد نظامی در اتحاد جماهیر شوروی، نظامی را ترک و آذربایجانی خواندند و البته هیچ یک از آنان، آن بخش از اشعار ترکی او را به کسی معرفی نکردند!

پس از استالین یکی از محققین ماوراء ارس به سندی بی نظیر دست یافت که در آن نظامی، خود به صراحت اقرار کرده که ترک است و پدرانش نیز همه ترک بوده اند. منتها این سند اندکی مخدوش به نظر می رسد.

این سند بسیار معتبر در کتاب «نظامی و ادبیات ترکی» تالیف ارسلی نوشایی (نشریات علم، باکو،1980) بدین شرح آمده است: علی گنجعلی، از محققان سرشناس جمهوری آذربایجان شوروی در مقدمه بر کتاب لیلی و مجنون نظامی، ترجمه شاعر ترک م.ک کورتون جان، نوشته است که به یاد ندارد این بیت نظامی را در کدام یک از نسخه های خطی محفوظ در کتابخانه ایاصوفیه استانبول دیده است که نظامی در آن به ترک بودن خود و پدرانش صریحا اقرار کرده. بیت این است:

پدر بر پدر مر مرا ترک بود به فرزانگی هر یکی گرگ بود

ولی مشکل اینجاست که گنجعلی به یاد ندارد این بیت را در کدام یک از دستنویس های قدیمی محفوظ در آن کتابخانه دیده است!

بنده می پذیرم که استاد علی گنجعلی به راستی به یاد ندارد که این بیت را در چه نسخه ای دیده است، ولی تصدیق نمی فرمایید که اگر وی اندکی با زبان فارسی و زبان و سبک شعر نظامی گنجوی آشنایی داشت، به یک نظر در می یافت که این بیت سست از نظامی نیست. بیتی که در آن «ترک» با «گرگ» قافیه شده است، مصرع اول آن از نظر دستوری عیب و ایراد دارد و مصرع دوم آن نیز کاملا بی معناست. آیا تا به حال شنیده اید که فارسی زبانی گفته باشد پدران من از نظر فرزانگی هر یک چون گرگ بوده اند؟ تا چه رسد به شاعری چون نظامی با آن زبان فاخر بی مانندش.

منبع: مجله ایرانشناسی(صاحب امتیاز : بنیاد مطالعات ایران). نکته ها. سال چهارم. زمستان 1371.شماره 16. ص876 (عنوان نوشته از نشریه وطن یولی است)