گزارش

نخستین همایش بین المللی معماری دست‌کند برگزار شد

گزارش: علیرضا صادقی
نماینده انجمن دوستداران و حافظان خشت خام

"معرفی معماری دست کند"
این نوع از معماری که در دهه‌های 70 میلادی بی‌اهمیت و غیر قابل قبول بوده در سال‌های اخیر به عنوان هنر خلاقانه بشر در به آشتی رسیدن با طبیعت مطرح شده و در سراسر جهان مورد توجه است.
   در ایران نیز با پیشینه ارزشمند خود و به ویژه به دلیل ویژگی‌های اقلیمی و جغرافیایی متنوع، یکی از کشورهای دارای آثار دست‌کند در انواع گونه‌ها است که تلاش برای شناسایی و معرفی آنها و استفاده از تجربیات سایر کشورها در راستای حفاظت این آثار ارزشمند می تواند بسیار مفید باشد.

نخستین همایش بین المللی معماری دستکند 12 تا 14 اردیبهشت ماه 1390 در ماهان مرکز بین المللی علوم پیشرفته (هایتک) برگزار شد و با دعوت رسمی دبیرخانه همایش نماینده انجمن دوستداران و حافظان خشت خام با ارائه 2 پوستر پذیرفته شده با عناوین:1- قنات چیست؟ و 2- قنات زارچ طولانی ترین قنات ایران حضور یافتم.
در ماه‌های منتهی به ارائه مقاله و پوستر با ارتباط با دبیرخانه علمی نخستین همایش بین المللی معماری دستکند در خصوص ارائه و حضور پوستر و استند های انجمنهای دوستدار میراث فرهنگی هماهنگی‌های لازم صورت گرفته بود که با ارسال پوستر و چاپ و نصب استندها پذیرفته شد انجمن دوستداران و حافظان خشت خام تنها انجمن حاضر در این همایش معتبر علمی بود.

برگزارکنندگان همایش معماری دست‌کند ایران پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور و اداره کل میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری استان کرمان و با مشارکت یونسکو، استانداری کرمان، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری میمند، دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه علم و صنعت ایران، دانشگاه هنر و شهید باهنر کرمان برگزار شد.

افتتاحیه همایش صبح روز سه شنبه 12 اردیبهشت 1391 شامل عناوین ذیل برگزار شد:
1- خیر مقدم مدیرکل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی استان کرمان
2- ارائه گزارش دبیر علمی همایش خانم دکتر مهناز اشرفی
3- سخنرانی استاندار کرمان
4- سخنرانی معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و سرپرست پژوهشکده میراث فرهنگی
5- نمایش فیلم کوتاه
6- بازدید از نمایشگاه

 
خلاصه ای از سخنرانی های افتتاحیه همایش:
معاون میراث فرهنگی کشور گفت: معماری دستکند نشان‌دهنده نبوغ پیشینیان ما در مدیریت انرژی و بهره‌گیری مناسب از طبیعت است.
مسعود علویان صدر در سخنرانی افتتاحیه اولین همایش معماری دستکند در کرمان با بیان این مطلب اظهار داشت: معماری دستکند نشان‌دهنده بهره‌گیری مناسب گذشتگان از ظرفیت‌های محیط اطراف خود است، به‌گونه‌ای که با گذشت سال‌ها می‌توان تطابق، تکامل و تعامل انسان با محیط را در این سازه‌ها مشاهده کرد.
وی تصریح کرد: در واقع معماری دستکند میزان درک انسان از محیط، احترام به طبیعت و نحوه تاثیرگذاری موثر را نشان می‌دهد.
این مقام مسوول ادامه داد: تمام مولفه‌های جریان زندگی را می‌توان در این نوع معماری مشاهده کرد به‌گونه‌ای که مفاهیم جغرافیایی، اقلیم، مباحث امنیتی، سیاسی و مفهوم اقتصادی در این معماری فاخر ایرانی وجود دارد.

رئیس پژوهشگاه سازمان میراث ‌فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری گفت: زوایای پنهان زندگی گذشتگان در دانش معماری و درک آن‌ها از طبیعت در همایش معماری دستکند نمایان می‌شود.
محمدرضا بذرگردر همایش معماری دستکند با بیان این مطلب اظهار داشت: بی‌تردید گذشتگان در شناخت محیط پیرامون خود و مکان‌یابی برای زندگی از تبحر خاصی برخوردار بودند که نمی‌توان از این دانش به سادگی گذشت.

دبیر علمی اولین همایش معماری دستکند از استقبال گسترده پژوهشگران و صاحب‌نظران داخلی و خارجی برای شرکت در این نشست خبر داد.
دکتر مهناز اشرفی در سخنرانی مراسم افتتاحیه همایش معماری دستکند با بیان این مطلب اظهار داشت: در روزهای پایانی سال 90 با اعلام فراخوان عمومی بیش از 300 مقاله به دبیرخانه این همایش ارسال شد که افزایش این تعداد تا پیش از آغاز نشست نیز ادامه پیدا کرد.
وی تصریح کرد:‌ از میان این مقالات تنها 80 مقاله انتخاب و با توجه به فرصت کم فقط 22 سخنرانی تدارک دیده شد.
این مقام مسوول ادامه داد: با این که همایش معماری دستکند برای نخستین‌بار در کشور برگزار می‌شود، گروه‌های مختلف خارجی نیز برای حضور در این نشست اعلام آمادگی کردند که این امر کم‌نظیر است.
اشرفی افزود: ‌اساتید برجسته دانشگاه‌های سوئیس، فرانسه و انگلیس برای شرکت و ایراد سخنرانی در همایش معماری دستکند اعلام آمادگی کردند و در آن حضور یافتند که در فواصل برنامه به ارائه مقالات خود در خصوص آثار دستکند ایرانی خواهند پرداخت.
دبیر علمی اولین همایش معماری دستکند یادآور شد: مباحث تازه‌ای در این نشست مطرح می‌شود که می‌تواند دستاورد علمی مناسبی برای جامعه دوستدار میراث فرهنگی به همراه داشته باشد.

استاندار کرمان گفت: همایش معماری دستکند می‌تواند داشته‌های تاریخی و فرهنگی این استان را به مفهوم واقعی نشان دهد.
اسماعیل نجار در سخنرانی افتتاحیه نخستین همایش معماری دستکند با بیان این مطلب اظهار داشت:‌ داشته‌های باستانی کرمان دارای ویژگی‌های بی‌بدیلی است که می‌تواند در جذب گردشگر و علاقه‌مندان به آثار تاریخی موثر باشد.
وی تصریح کرد:‌ ارگ بم، مجموعه گنجعلی‌خان، بام شازده و روستای میمند بخشی از داشته‌های تاریخی کرمان به شمار می‌آیند و آن‌طور که باید به آن‌ها توجه نشده است.  

رونمائی از پوسترهای انجمن دوستداران و حافظان خشت خام

در بخش دوم و روز نخست همایش ارائه های ذیل صورت گرفت:
نشست اول: سرزمین و معماری دست کند 
دبیر جلسه: خانم ماریا کرد جمشیدی

ارائه ها:
1- بررسی نحوه تاثیر گذاری نوسان دما و خشکی هوا در شکل گیری معماری روستای دست کند/ توسط: محمد رضا بذرگر
2- نقش زمین در تنظیم شرایط محیطی/ توسط: منصوره طاهباز
3- بهره وری از توان طبیعت در مبارزه با طبیعت/ توسط: زینت داعی پور

نشست دوم: معرفی گونه های معماری دست کند
دبیر جلسه: دکتر حسن رحیمیان
ارائه ها:
1- بررسی و تحلیل تیپولوژی کاربردی معماری دست کنددر حاشیه شمالی خلیج فارس استان بوشهر / توسط: حسن کریمیان
2- در جستجوی معماری دست کند سردابه های زیر زمینی تهران/ توسط: احمد میرزا خوشنویس
3- کانال دستکند داریون؛ ساسانی؟ اشکانی(الیمایی)؟ یا هخامنشی؟/ توسط: محمد اسماعیل اسمعیلی جلودار

نشست سوم: معماری زیر زمینی
دبیر جلسه: دکتر احمد میرزا کوچک خوشنویس
ارائه ها:
1- شهرهای زیر زمینی به اویی نوش آمد شهر زیز زیمینی/ توسط: زهرا ساروخانی
2- Underground town-planning in France /Ander Guillerme
3- مجموعه آثار زیر زمینی دستکند سامن(شهر پنهان)/ توسط علی خاکسار
کارگاه ها:
1- میمند، کندوان(دکتر غلامرضا حقیقت نائینی دبیر جلسه)
2- نوش آباد( دکتر محمد مرتضایی)
3- واژه شناسی معماری دست کند (دکتر محمود ظریف)

-----------------------------------------------------------------

در بخش دوم و روز دوم همایش ارائه‌های ذیل صورت گرفت:
نشست چهارم: معرفی گونه های معماری دست کند
دبیر جلسه: مهندس محمد رضا حائری و دکتر محمد رضا اولیا
ارائه‌ها:
1- معماری دست کند دژالموت / توسط: حمیده چوبک
2- شناسایی معماری دست کند دره برزرود/ توسط: بهرخ برومندی
3- بردگوری دیناش 3 / توسط: رسول سیدین بروجنی

نشست پنجم: معرفی گونه‌ها و اجزاء معماری دست کند
دبیر جلسه: مهندس محمد رضا حائری و دکتر محمد رضا اولیا
ارائه‌ها:
1- زمینه های شکل گیری سکونتگاههای دست کند و تاثیر آن/ توسط: غلامرضا نائینی
2- پراکنش آثار معماری دست کند ایران براساس دسته بندی موضوعی/ توسط: امین کیوانلو
3- باستان شناسی ایوان اندر بررسی نسبت اشکفت با ایوان/توسط: محمدرضا حائری
4- مبلمان در فضاهای دست کند منظر فرهنگی میمند/ توسط غلامحسین پورمهراب

نشست ششم: اجتماع، فرهنگ و معماری دست کند
دبیر جلسه: مهندس محمد حسن محبعلی
ارائه ها:
1- درباره نقش شکارگاه در تاق بستان/ توسط: محمد میرشکارایی
2- تحلیل تطبیقی یک فرم خاص در معماری دست کند: مهرابه های ایرانی و میترائیوم های رومی / توسط میثم لباف خانیکی
3- دست کند های آرامگاهی: سیر تحول و گونه شناسی/ توسط : مژگان خان مرادی

نشست هفتم: حفاظت و معماری دست کند
دبیر جلسه: مهندس سیاوش صابری
ارائه ها:
1- Rehabilitation of troglodytic in France/Oliver Huet
2- چالش های موجود در حفاظت سایت های دست کند / توسط: مهناز اشرفی
3- Troglodytic architecture conservation/Leila el –WAKIL

آخرین برنامه همایش خواندن بیانیه پایانی همایش و تقدیر از دست اندکاران اجرائی همایش بود.

-----------------------------------------------------------------------

حاشیه های خواندنی نخستین همایش بین المللی معماری دست کند ایران
1- ارائه پوستر و استند معرفی معماری دست کند استان یزد (قنات ها) و معرفی انجمن دوستداران و حافظان خشت خام به عنوان تنها انجمن مردم (N.G.O) مورد استقبال حاضران ایرانی و خارجی در همایش قرار گرفت.
2- چهره دانشگاهی و نام آشنائی حاضر در همایش دکتر محمد رضا اولیا از اساتید معماری بود که به دعوت مهندس حائری در جایگاه دبیر جلسه در صبح روز دوم همایش در کنار ایشان قرار گرفت  که در چند نوبت صحبتها و بیان نظرهای ایشان مورد توجه ویژه حاضران در همایش قرار گرفت.
3- 21 سخنرانی توسط متخصصان، صاحبنظران و اساتید داخلی و خارجی در دو روز اول نخستین همایش معماری دست‌کند ایران در کرمان ارائه شد.
4- موضوع معماری دست‌کند برای نخستین بار در جهان با برگزاری این همایش مطرح شد.
5- همایش معماری دست‌کند ایران مصادف با ارسال پرونده نخستین سایت دست‌کند ایران به منظور قرار گرفتن در فهرست میراث جهانی برای سال 2013 میلادی‌ برگزار می‌شود و میهمانانی از کشورهای مختلف جهان از جمله سوئیس و فرانسه در این همایش به ارائه مقاله و سخنرانی پرداختند.
6- دانشجویان رشته‌های باستان‌شناسی، معماری و مرمت از سراسر کشور در این همایش‌ حضور یافته بودند.
7- از برنامه های جانبی همایش بازدید از حمام گنجعلی خان چایچخانه سنتی بازار قدیم کرمان و روستای تاریخی میمند در روز پنجشنبه (روز پایانی همایش بود)
8- بازدید از روستای تاریخی میمند در روز پایانی توسط 320 متشکل از حاضران در همایش و دانشجویان با 8 اتوبوس و با اسکورت ویژه نیروی انتظامی صورت گرفت.
9- در این همایش خواهر خواندگی روستاهای تاریحی کندوان و میمند اعلام شد.

------------------------------------------------

بیانیه پایانی نخستین  همایش بین المللی معماری دست‌کند
کرمان- 12 تا 14 اردیبهشت 1391
 بیش از 1200 شرکت‌کننده‌ی ایرانی و اروپایی به‌منظور به اشتراک نهادن دیدگاه‌ها و بررسی مسائل حوزه‌ی میراث فرهنگی در چارچوب میراث معماری دست‌کند در کرمان گردهم آمدند و بعد از دو روز با صدور بیانیه‌ای به این همایش پایان دادند.
بسیاری از کشورهای جهان با دارا بودن تعداد قابل توجهی از نمونه‌های شاخص میراث فرهنگی دست‌کند که ریشه در پیشرفت تمدن دارند، ممتاز هستند.
به این دلیل و با توجه به اهمیت راهبردی میراث فرهنگی در گسترش همکاری‌ها و ارتباطات اجرایی و با توجه به این‌که شرکت‌کنندگان بر این باورند که معماری دست‌کند اشاره به مفهوم «چشم‌انداز (منظر) فرهنگی» دارد، می‌تواند برای همبستگی میان میراث فرهنگی و محیط سهم بسزایی داشته باشد و به‌عنوان وسیله‌ای سودمند برای تقویت نقش مؤسسه‌های محلی در پیشبرد برنامه‌های مدیریتی جامع و پیوسته‌ی میراث فرهنگی در منطقه‌ی اوراسیا نقش ایفا می‌کند و هدف آن ایجاد نگاه مشترک به گذشته‌ای مشترک به‌عنوان ابزارهای ایجاد آینده‌ای شکوفا و صلح‌آمیز است. در همین راستا این بیانیه قصد دارد توجه مؤسسات و نهادهای ملی و بین‌المللی را به ضرورت تقویت حفاظت و مدیریت میراث فرهنگی دست‌کند در قالب برنامه‌های منطقه‌یی و بین منطقه‌ی جلب کند.
شرکت‌کنندگان همایش، تجارب و دانش خود را در محوطه‌های گوناگون به اشتراک گذاشتند و به این ترتیب، تمایل خود را برای تقویت الگوهای موجود از طریق همکاری و توسعه دادن حفاظت جامع و راهبرد مدیریتی میراث فرهنگی بر پایه‌ی توانایی‌های موجود و ایجاد کلیت جامع‌تر مطرح کردند.
در این چارچوب میراث فرهنگی دست‌کند که تا کنون بسیار در حاشیه بوده، می‌تواند در تسهیل و ارتقای پژوهش‌ها، تحصیلات و آموزش با هدف ایجاد دانشی مشترک از فرهنگ مشترک منطقه‌ی اوراسیا و پیوندهای تاریخی با همسایگانش و فرآیندهایی که از طریق، یک تاریخ مشترک در گذشته شکل گرفته است، نقشی کلیدی بازی کند.

بر این اساس، شرکت‌کنندگان تأکید دارند که میراث فرهنگی دست‌کند باید به‌عنوان یک اولویت در برنامه‌های کشورهای واقع در اوراسیا مد نظر قرار گیرد. شرکت‌کنندگان همچنین بر لزوم برقراری نشست‌های مرتب به‌منظور نظام‌مند کردن الگوی جدیدی از همکاری با پایه‌های مستحکم‌تر تأکید می‌کنند.
بیانیه کرمان نخستین قدم برای تبیین یک برنامه‌ی راهبردی، با این اهداف کلی است:
1- کامل کردن رهیافت براساس مرمت با تمرکزی نو بر حفاظت میراث دست‌کند و نگهداری نظام‌مند با تأکید بر حفاظت و مدیریت بلندمدت و مشخص کردن مدل‌های مدیریتی ضروری است که موارد اضطراری پیش‌آمده به‌وسیله‌ی عوامل انسانی و طبیعی را با برنامه‌های حفاظتی ویژه اقدامات اضطراری و برنامه‌های پیشگیرانه مد نظر قرار دهد.
2- به اشتراک نهادن دانش موجود و تجارب آموزنده در زمینه‌ی حفاظت میراث دست‌کند با عنایت به توسعه‌ی سیستم‌های مدیرتی خلاق و همکاری‌های تازه و تلفیق خدمات گردشگری و فرهنگی سطح بالا، شاخصه‌ای کلیدی است.
3- توسعه‌ی سیاست‌ها و مدل‌های برنامه‌ریزی جامع که نقش مؤسسات محلی را در مدیریت منطقه از طریق مشارکت فعال تمام ذی‌نفعان اعم از عمومی و خصوصی از جمله جوامع محلی تقویت می‌کند.
4- تعیین حداقل مجموعه پتانسیل‌هایی در زمینه‌ی فعالیت‌های حرفه‌یی مرتبط با کل چرخه‌ی مرتبط با نگهداری برنامه‌ریزی‌شده و با مشارکت در توسعه‌ی برنامه‌ریزی‌های آموزشی، بخصوص با تمرکز بر وظایف حفاظتی – مرمتی و نیز آموزش تکنسین‌های مرمتی – حفاظتی برای مدیریت میراث دست‌کند ضروری است.
5- ارتقا و توسعه‌ی برنامه‌های آموزشی جامع در سطح دبیرستانی و دانشگاهی با برنامه‌های پویا و الگوهای مشترک انعطاف‌پذیر و مبادله‌ی کارآموزان و دانشجویان با استفاده از روش‌شناسی استاندارد و خدمات روشمند پشتیبانی خواهد شد.
6- مشخص کردن اطلاعات و راهکارهای ارتباطی برای مخاطب عام (آموزش عمومی) با هدف افزایش دانش درباره‌ی میراث فرهنگی دست‌کند، ساختار مسیرهای فرهنگی در منطقه‌ی اوراسیا در قالب رویدادهای فرهنگی مربوط توسعه خواهد یافت.
7- مطرح کردن چشم‌اندازهای فرهنگی دست‌کند در منطقه‌ی اوراسیا به‌عنوان یک مفهوم برای حفاظت و مدیریت خواهد توانست حفاظت آثار و میراث معنوی را با توسعه‌ی محلی پیوند دهد.
8- توسعه دادن مدیریت و ارتقای میراث فرهنگی دست‌کند با استفاده از فرصت‌هایی که جامعه‌ی اطلاعاتی و پایگاه‌های اطلاعاتی – فرهنگی در دسترس قرار می‌دهند، به‌منظور ارتقای گردشگری کیفی، گسترش دستاوردهای پژوهشی و راهکارهای آموزشی فراهم می‌شود.
شرکت‌کنندگان بر لزوم تشکیل یک مرکز اوراسیایی برای معماری دست‌کند به‌منظور گرد هم آوردن مؤسسات ملی، مقامات محلی و منطقه‌یی به توافق رسیدند.
مرکز معماری دست‌کند مسؤول شناسایی و ارتقای همکاری‌ها در منطقه و ارائه‌ی پیشنهادات، برای برنامه‌ریزی کشورهای همسایه است. جمهوری اسلامی ایران از طریق پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، آمادگی خود را جهت ابلاغ بیانیه‌ی کرمان به مؤسسات مربوط در سطح ملی و بین‌المللی و ارتقای نشست‌های آینده اعلام می‌کند.
پیشنهادهای سه کارگروه محوطه‌های ویژه‌ی میراث دست‌کند در ایران (میمند، کندوان و نوش‌آباد) درباره‌ی واژه‌شناسی معماری دست‌کند جزء لاینفک بیانیه‌ی کرمان است.

• < قبلی
• بعدی >