تاریخ كهن و باستان

بازی‌های المپیک از ایران به یونان رفت

برگرفته از روزنامه جام جم، چهارشنبه 29 فروردین 1386

پروفسور سیروس جاوید را از دیرباز می شناسم. از زمانی که دانشجوی رشته تربیت بدنی بودم و او استادی بنام بود و مقالات هفتگی در قدیمی ترین نشریه ورزشی کشور می نگاشت.

او که از سالها پیش در آلمان زندگی می کند، هرگاه که به تهران می آید، مجالی به نگارنده می دهد تا به دیدارش بروم و از نظریات و یافته هایش آگاهی پیدا کنم. استاد جاوید سال گذشته از سوی کمیته ای که مسوول ارتقای ورزش در جهان سوم است ، به هند رفت تا نسخه ای را برای دگرگونی در ورزش مدارس این کشور بنویسد.
به هر روی ، مسافرت اخیر ایشان به ایران که به منظور حضور در همایش بین المللی علمی - ورزشی دانشگاه آزاد صورت پذیرفته ، بهانه و انگیزه خوبی شد تا با وی دیداری تازه کنم و با هم از هر دری سخن بگوییم تا این که نوبت به المپیک رسید و او ساعتها در این خصوص حرف زد. او گفت و من نوشتم و آنچه در پی می آید ماحصل این ملاقات است. باشد که خود را باور کنیم و خودی ها را بیشتر بشناسیم.

ایران و یونان دو کشوری هستند که پیش از میلاد مسیح دارای فرهنگ درخشانی بودند، ولی مقایسه این دو کشور به خوبی نشان می دهد که ایران دارای قدمت دیرینه تری از یونان در فرهنگ و ورزش است. گرچه بسیاری از آثار فرهنگی و ورزشی ایران بر اثر حملات و تجاوزات بیگانگان از بین رفته اند ولی آثار فرهنگی و ورزشی پرارزشی که تاکنون در نقاط مختلف ایران به دست آمده اند، نشان دهنده عظمت فرهنگ و ورزش در ایران باستان هستند. وی عجیب این که هنوز بسیاری از آثار ورزشی ایران باستان در دل خاک نهفته اند که نیاز به پژوهش و کشف دارند. پروفسور سیروس جاوید، استاد ایرانی مقیم آلمان می افزاید: با توجه به نوشته های مورخان مختلف و آثاری که تاکنون از ورزش ایران باستان به دست آمده اند مسلم شده که ورزشهای اسب سواری ، ارابه رانی ، تیراندازی ، شمشیربازی ، کشتی ، دو، پرتاب نیزه، ژیمناستیک، مشت زنی و بویژه چوگان و هاکی در ایران دارای پیشینه تاریخی بیش از 3 هزار سال هستند. وی می افزاید: کهن ترین نوشته هایی که درباره ورزش ایران باستان موجود است از 2 مورخ یونانی هردوت و گزنفون است که در آثار و نوشته های خود به آموزش و مسابقات ورزشی گوناگون در ایران ازجمله اسب سواری، تیراندازی و بویژه محتوای اخلاقی و تربیتی ورزش در ایران باستان اشاره کرده اند.بزرگترین مورخ تاریخ ورزش جهان ، مرحوم پروفسور دیم ، بنیانگذار و رئیس دانشگاه ورزش آلمان در کتابهای تاریخی خود ازجمله «تاریخ ورزش جهان» و «بازیهای با اسب در آسیا» از ایران به عنوان ملتی یاد می کند که اسب را برای انجام مسابقات اسب سواری ، ارابه رانی و چوگان که ابتدا روی زمین بازی می شده (هاکی) تربیت می کردند.
او در کتاب تاریخ ورزش جهان صراحتا اشاره کرده است که ایرانیان اولین ملتی هستند که سنگ بنای چوگان را به عنوان قدیمی ترین بازی گروهی گذاشته اند و پس از انتقال آن به اروپا نمونه ای برده که براساس آن دیگر بازیهای گروهی شکل گرفته اند. او بصراحت و روشنی در کتاب خود می نویسد: «گرچه چوگان در ایران ؛ ورزش خاص سلاطین و خاندان آنها بوده ، ولی می توان آن را «سلطان بازیها» نامید.
طبری ، شاعر و مورخ ایرانی ( 838 تا 923 بعد از میلاد مسیح) در مکتوبات خود که در موزه بریتانیا نگهداری شده درباره ورزش ایران باستان به یک رویداد تاریخی مهمی اشاره کرده است. او می نویسد: «پس از آن که اسکندر در یونان به قدرت رسید از کشورهای مختلفی که تابع ایران بودند خواست تا از پرداخت خراج به دولت مرکزی ایران خودداری کنند. اردشیر سوم پس از شنیدن این خبر دستور می دهد که یک توپ و یک چوب بازی (راکت) از استخوان بسازند و سپس آنها را با پیام زیر برای اسکندر می فرستد.
«گرچه از بازی با این راکت و توپ اطلاعی نداری ، ولی بهتر می توانی با آنها بازی کنی تا در اجرای فرمانی که داده ای».
طبری اضافه می کند که اسکندر این هدیه را می پذیرد، ولی به کنایه می گوید: «من خودم راکت هستم و کره زمین توپ من».
ارسال راکت و توپ از طرف پادشاه ایران ، اردشیر سوم نشانگر این واقعیت است که در ایران باستان برای بازی با توپ (چوگان و هاکی) ارزش و اهمیت ویژه‌ای قائل بودند.

پروفسور جاوید که از بنیانگذاران مدرسه عالی ورزش در ایران بود، اضافه می کند: در منابع قدیمی اروپاییان درباره این دو بازی چوگان و هاکی آمده است که بازی چوگان به وسیله افسران فرانسوی در طول جنگهای صلیبی از قسطنطنیه به اروپا منتقل شده و بازی هاکی پس از حمله اعراب به ایران به وسیله مهاجران زرتشتی به هندوستان ، به این کشور منتقل و از این کشور به وسیله اروپاییان به اروپا برده شده و به تدریج در کشورهای اروپا عمومیت پیدا کرده است.
یک جهانگرد فرانسوی به نام Taverniers در سفر خود در سده 16 میلادی به ایران اشاره کرده است که در ایران مسابقات دو برای انتخاب بهترین دونده به عنوان (Page) پیک انجام می شده ، او به طور مفصل درباره آموزش و تمرین انواع دو از سنین نوجوانی برای مسافت 3 - 1 مایل و از سن 18سالگی با سرعت و مسافت بیشتر نوشته است. او اضافه می کند که مسابقات هاکی و چوگان در محلی به نام (Maidanمیدان) انجام می شده و همچنین به مسابقه دو صحرانوردی در ایران که از طلوع تا غروب آفتاب بود اشاره می کند.
توریست فرانسوی دیگری در سده 16 میلادی به نام Jean Charclin درباره انجام مسابقات دو به مسافت های 1000 متر و 2700 متر نوشته است. جهانگرد آلمانی دیگر که در سال 1860 به ایران سفر کرده به انجام مسابقات دوی 1000متر و 2700 متر اشاره کرده است. او علاوه بر آن یک نوع مسابقه اسب سواری خاص را شرح می دهد که اسب سواران در طول مسابقه سعی می کردند دیگر حریفان شرکت کننده را از اسب پایین بکشند و آخرین نفری که روی اسب می ماند، برنده مسابقه اعلام می شد. سیروس جاوید می افزاید: درباره ورزش باستانی ایران «زورخانه» که قدمتی بیش از 3هزار سال دارد و نیز نیازی به توضیح زیادی نمی بینم ؛ زیرا تمام ایرانیان با این ورزش و سابقه تاریخی آن آشنایی دارند ولی به طور مختصر اشاره می کنم که ورزش زورخانه یکی از کهن ترین ورزشهای جهان است. شاعران نامی ایران چون فردوسی و سعدی در آثار ارزنده خود از این ورزش و قهرمانان آن یاد کرده بودند. در کتابخانه ملی فرانسه در پاریس ، دستخطی مربوط به سال 1875 میلادی از علی اکبر ابن مهدی از کاشان همراه با 83 عکس موجود است که در آن ورزش زورخانه به طور مفصل نوشته شده و علاوه بر تمرینات مختلف از مشتمال دادن ورزشکاران (ماساژ) با روغن بادام ، استراحت بین تمرینات ، آواز مرشد و نواختن ضرب و ساز یاد شده است. این نویسنده مقاله بویژه اشاره کرده که در پایان ورزش زورخانه مسابقه کشتی و مشت زنی هم انجام می پذیرفت.

اثر دیگری درباره ورزش زورخانه که در موزه بریتانیا نگهداری شده ، قطعه ای از مثنوی مربوط به سال 1734 میلادی است. نویسنده این اثر میرعبدالعلی نجات از کاشان است که ایشان نیز ضمن شرح حرکات و تمرینات ورزش زورخانه از مشتمال ورزشکاران با روغن بادام و یاسمن ، ضرب وآواز مرشد به طور مفصل یاد کرده است.
اولین فردی که پس از جنگ دوم جهانی برای آشنا ساختن ورزش باستان زورخانه در بیش از 40 کشور جهان تلاش خستگی ناپذیر و مداومی داشتند آقای کاظم کاظمینی ، مدیر باشگاه ورزشی بانک ملی ایران است. ایشان با زحمات و تلاشهای زیاد ورزشکاران زورخانه را به کشورهای خارجه برد و عملا شخصیت های ورزشی و ملل مختلف را با ورزش باستانی زورخانه آشنا ساخت و حتی در حضور بسیاری از شخصیت های سیاسی که از ایران دیدن کردند، این ورزش نشان داده شد.

خدمات ارزنده و پرارزش این مرد در شناساندن ورزش زورخانه به جهانیان بخش مهمی از تاریخ این ورزش است. ایشان کتابهای متعددی به زبانهای انگلیسی ، فرانسه و آلمان درباره ورزش زورخانه منتشر کرده اند. مرحوم پرفسور کارل دیم ، مورخ بزرگ تاریخ ورزش جهان که مدت 4سال افتخار آسیستانی ایشان را در دانشگاه ورزش کلن آلمان داشتم در کتاب تاریخ ورزش خود بخش مهمی از آن را به معرفی ورزش زورخانه اختصاص داده اند. با پشتیبانی و اقدامات ایشان موفق شدیم تیمی از ورزشکاران زورخانه رابه آلمان دعوت کنیم.
این گروه در شهرهای کلن ، فرانکفورت و هامبورگ برای نخستین بار علاقه مندان به ورزش در آلمان را با ورزش زورخانه آشنا ساختند.برای اولین بار در تاریخ ورزش زورخانه ، این ورزش در یک کنگره بین المللی در مرداد 1352 مطرح شد. اینجانب در هفتمین کنگره ورزش بانوان و دوشیزگان در تهران سخنرانی مفصلی درباره «ورزش باستانی زورخانه ، تاریخ ، ریشه های فلسفی ، اجتماعی و فرهنگی آن» داشتم که همراه با نمایش این رشته ورزشی بود. در این کنگره نمایندگان بیش از 76 کشور جهان شرکت داشتند.

محتوی و پشتوانه فرهنگی ورزشی در ایران

یکی از ویژگی های برجسته ورزش در ایران باستان که از لحاظ قدرت تاریخی در نوع خود بی نظیر است ، همراه کردن حرکات ورزشی با موسیقی است. نواختن ضرب و آواز مرشد بخش مهمی از ورزش زورخانه بوده و خواهد بود و بدون آن انجام تمرینات ورزش باستانی غیرممکن است.
در ایران باستان تنها ورزش باستانی نبود که با موسیقی همراه می شد بلکه همان گونه که در روی سینی ارجان بهبهان نشان داده شده و حدود بیش از 1000 سال خدمت دارد، نوازندگان چنگ و طبل (دف) در حین انجام حرکات ورزشی بخوبی دیده می شوند.

جمشید حمیدی

• < قبلی
• بعدی >