ایران‌بوم

محوطه گورستانی باباجیلان در موقعیت 339/59/33 عرض جغرافیائی، 158/40/47 طول جغرافیائی و ارتفاع 2060 از سطح دریا در راس ارتفاعات کوه سرکشتی (منطقه ای به نام اَشکِنی) قرار گرفته است.

فاصله این محوطه تا شهر نور آباد 45 کیلومتر و تا روستای باباجیلان در جنوب غربی 3 کیلومتر است. از نظر تقسیمات کشوری روستای باباجیلان جزو بخش کاکاوند غربی و دهستان ایتیوند جنوبی از توابع شهرستان دلفان با مرکزیت نور آباد است .

منطقه سرکشتی یکی از سردسیرترین نقاط استان لرستان و از مناطق صعب العبور و کوهستانی است. ارتفاع این کوه از سطح دریا در حدود 3 متر است و اهالی منطقه معتقدند که محل فرود آمدن کشتی حضرت نوح بوده است.

برای دسترسی به محوطه باباجیلان ابتدا باید حدود 45 کیلومتر جاده پرپیچ و خم و کوهستانی را با وسیله نقلیه کمک دار طی کرده و سپس 4 کیلومتر به صورت پیاده کوه پیمایی کرد.

محوطه باباجیلان در دره ای حاصلخیز و کم وسعت با نام محلی (بَلاوِلَه Balavela) قرار گرفته است. جنگل های بلوط این منطقه، مرتع و چراگاهی مناسب برای دامداران به شمار می رود. البته از نظر کشاورزی نیز خاک حاصلخیز و آب فراوان منطقه که از سراب بلاوله تامین می شود، موجب رونق آن شده است.

محوطه باباجیلان که به نام روستای هم جوار آن معروف شد در حاشیه غربی دره بلاوله و دامنه شیب دار کوهی کم ارتفاع به نام بتهویی قرار گرفته است. ابعاد این محوطه حدود 200 × 300 متر مربع است و با چشمه بلاوله 40 متر فاصله دارد .

این اثر در پائیز سال 1384 توسط قاچاقچیان اشیاء عتیقه مورد غارت و دستبردی بی سابقه قرار گرفت به طوری که بیش از 80 درصد این گورستان تخریب و منهدم شد.

پس از آن توسط کارشناسان میراث فرهنگی استان لرستان مورد توجه قرار گرفت. بلافاصله از پژوهشکده باستان شناسی، تقاضای صدور مجوز کاوش به عمل آمد و پرونده ثبتی این اثر توسط نگارنده تکمیل و در فهرست آثار ملی کشور به شماره 20061 در تاریخ 22 آبان ماه 1386 به ثبت رسید.

پس از صدور مجوز در پائیز سال 1385 هیاتی به سرپرستی نگارنده به محل اعزام شد ولی به دلیل شرایط جوی نامساعد حاکم بر منطقه موفق به انجام کاوش نشد.

بنابراین اشیاء سطحی حاصل از کاوش‌های غیر مجاز را جمع آوری و در قالب یک مقاله پژوهشی با عنوان فصل نخست پژوهش‌های باستان شناسی محوطه باباجیلان در نهمین کنگره باستان شناسان ارائه شد.

مجدداً در پائیز سال 1386 به منظور انجام فصل دوم کاوش اضطراری به منطقه عزیمت کرده و در مدت یک ماه پس از حفر 13 گمانه و 6 ترانشه موفق شدیم به بقایای یک گور تخریب شده برخورد و تعدادی اشیاء نفیس مفرغی و آهنی به همراه تعدادی مهره عقیق و مفرغی همچنین سرپیکان، سرنیزه، اشیاء تزئینی و سفالینه های ساده و منقوش متعددی به دست آوریم.

در میان اشیای مکشوفه یک انگشتر مفرغی، به دلیل وجود نقش فروهر (قرص خورشید بالدار با شمایل انسانی) بر روی آن از بقیه شاخص تر بوده و اهمیت خاصی به این سایت و همچنین مجموعه اشیاء فوق بخشیده است که از نظر تاریخی و باستان شناسی نیز دارای اهمیت فوق العاده ای است .

نقش روی این انگشتر شامل قرص خورشیدی است با دو بال در طرفین و دو حلقه آویزان در زیر بال‌ها که پیکره انسانی با نیمرخ چپ و از درون قرص خورشید بیرون آمده، نمایش داده شده است.

تصویر این انسان با کلاه و باشلق مادی و همچنین لباس مادی نشان داده شده و در دست چپ این شخص حلقه ای قرار دارد که متأسفانه در این قسمت ضربه ای به انگشتر وارد شده و کج شده است.

با توجه به گونه شناسی و مقایسات تطبیقی به عمل آمده و داده های به دست آمده به همراه این شی می توان قدمت آن را به اواخر عصر آهن 2 و تاریخی بین 900 تا 750 پیش از میلاد تخمین زد.

فصل سوم کاوش گورستان باباجیلان در مهر ماه 1387 آغاز شد نتایج کاوش فصل سوم پس از حفر و خاکبرداری بیش از 200 متر مربع منجر به کشف 9 گور شد که از این تعداد 6 گور از نوع گودالی و چهار چینه سنگی و 3 گور از نوع گور خمره بودند.

جهت این گورها شمال شرقی-جنوب غربی بوده و ابعاد آنها از 100×50 سانتیمتر تا 80×40 سانتیمتر متغیر است. عمق گورها حدوداً 60 سانتیمتر است. شیوه تدفین در این گورها با توجه به ابعاد و بقایایی که از استخوان‌ها باقی مانده، به صورت چمباتمه ای و جنینی است و در کنار تدفین اشیایی مفرغی، آهنی و سفالی یا مهره های تزئینی از جنس عقیق، صدف و استخوان به دست آمد.

سفال‌های به دست آمده از این گورستان سفال معروف به گونه لرستان با نقش مثلث‌های آویزان است که از نظر گونه شناسی قابل مقایسه با سفال باباجان III و حسنلوی IV و همزمان با دوره عصر آهن II در لرستان است که تاریخی بین 900 تا 750 پ. م را در بر می گیرد.

محوطه باباجیلان حاوی اطلاعات ارزشمندی از دوره عصر آهن در لرستان بوده که متأسفانه در اثر کاوش‌های غیر مجاز از بین رفته است.

خوشبختانه با کاوش‌های اضطراری صورت گرفته در این محوطه توانستیم حداقلی از اطلاعات تاریخی در مورد این محوطه و ساکنان آن را به دست آوریم. امید است کاوش‌های آتی بیانگر حقایق نهفته دیگری شود که در جای جای این سرزمین کهن مدفون است. /104

محمد رحم دل ؛ مدیر کل میراث فرهنگی لرستان