یافته‌های باستان شناسی

کشف تمدن ایلام باستان در عمق مزارع نیشکر خوزستان

برگرفته از روزنامه همشهری
 
محمد باریکانی

مذاکره برای انجام گفت‌وگو در مورد شهر باستانی بدون نام در محوطه باستانی هفت‌تپه به هنگام بازدید از زیگورات باستانی چغازنبیل در استان خوزستان نتیجه داد و فرصت گفت‌وگو با سرپرست تیم باستان‌شناسی محوطه باستانی محصور در مزارع نیشکر در استان خوزستان به یاری مدیر داخلی پایگاه جهانی چغازنبیل و هفت‌تپه فراهم شد.

شهر باستانی که اکنون دکتر بهزاد مفیدی، سرپرست کاوش‌های باستانی هفت‌تپه به همراه گروه باستان‌شناسی خود هفتمین فصل از کاوش‌های آن را پشت سر می‌گذارد اگرچه تاکنون به‌طور متقن نامگذاری نشده است ولی برخی باستان‌شناس‌ها این احتمال را مطرح کرده‌اند که این شهر همان شهر باستانی «کبنک» است که در تمدن ایلامی (عیلام) از رواج خوبی برخوردار بوده است. شهری که اکنون باستان‌شناس‌ها در حال زدودن غبار تاریخ از بخش‌هایی از آن هستند دارای ساختمان‌های اداری بزرگ، معابد گوناگون و بایگانی پیشرفته‌ای در سال‌های 1300 تا 1500 پیش از میلاد مسیح است.

آنطور که دکتر مفیدی، استاد دانشگاه ماینز آلمان و سرپرست کاوش‌های هفت‌تپه به همشهری می‌گوید هنوز در مورد نام این شهر اتفاق نظر میان باستان‌شناس‌ها وجود ندارد، چون شواهد متقنی مبنی بر آنکه این شهر همان شهر باستانی کبنک است به دست نیامده است. به گفته وی براساس اشیای مهر و موم شده و قابل انتقالی که دارای نام کبنک بر مهرهای گلی بود فرضیه‌هایی مطرح شد که ممکن است این شهر همان شهر باستانی که در بسیاری از متون کهن نام آن درج شده، باشد.

شهری که هم‌اکنون گروه باستان‌شناسی مشغول کاوش آن است آثاری از 3300 تا 3500 سال پیش را در خود جای داده است. به گفته باستان‌شناس‌ها این شهر قدمتی کهن‌تر از شهر باستانی شوش دارد. کاوش‌های اخیر که تا چند روز آینده به پایان می‌رسد محوطه‌ای مملو از سفالینه‌هایی را شامل شده است.

به گفته سرپرست کاوش‌های باستانی محوطه هفت‌تپه این انبار مملو از کوزه‌های سفالین مهر و موم شده‌ای است که با کتیبه‌ها و مهرهای گلی پلمب شده است. کوزه‌های سفالین این انبار که البته در کنار یکی از معابد ایلامی قرار دارد محتوی هدایایی همچون روغن و انگبین است. محوطه باستانی هفت‌تپه که در میان مزارع وسیع کشت نیشکر در استان خوزستان قرار دارد در 13کیلومتری جنوب شرقی شهر شوش است. این شهر باستانی همچنین 100کیلومتر با شهر اهواز و 22 کیلومتر با محوطه باستانی چغازنبیل به‌عنوان نخستین اثر ثبت جهانی شده کشور فاصله دارد. دکتر بهزاد مفیدی سرپرست گروه کاوش‌های باستان‌شناسی شهر به‌جای مانده از تمدن ایلامی در هفت‌تپه خوزستان به مشاهده دیوارهایی به پهنای 12‌متر و طول 100 متر در کاوش‌های فصل هفتم اشاره می‌کند که بیانگر وسعت و بزرگی سازه‌های ایلامی در جنوب شرقی شوش است.

دکتر مفیدی در آخرین روزهای هفتمین فصل از کاوش‌های شهر باستانی محوطه هفت‌تپه که هنوز بر سر نام آن اختلاف نظر وجود دارد در کنار حفاری بخشی از انبار آذوقه شهر باستانی می‌گوید: با توجه به الواح میخی که از کاوش‌ها به دست آمده، می‌توان دانست که برخی تخریب‌های انجام گرفته در این شهر باستانی به چه دلیل بوده است. پیش‌تر و در فصل‌های گذشته کاوش باستان‌شناس‌ها در بخشی از این شهر باستانی به ساختمان اداری بزرگی رسیدند که اشیای گرانبهایی از فلز، برنز و حتی اشیای زرین به قطعات کوچک در آن نگهداری می‌شد. دکتر مفیدی به منطقه‌ای که ساختمان اداری در آن قرار داشت اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: این ساختمان همان ساختمان اداری بزرگی است که فهرست اموال ورودی و خروجی به آن در کتیبه‌های گلی نوشته شده وجود دارد و نشان می‌دهد که سیستم اداری پیشرفته‌ای در بایگانی تجهیزات و اشیا همانند آنچه امروز مشاهده می‌شود وجود داشته است.

الواح بایگانی به دست آمده از کاوش‌های ساختمان اداری شهر باستانی که از میان خاکسترهای به‌جای مانده از آن دوران بیرون کشیده شده است مشخص کرد که ساختمان اداری حتی دارای یک امین اموال بوده که همه موارد را بر الواح گلی یادداشت می‌کرده و در کاوش‌های بعدی حتی تابوت و جسد این امین اموال به نام «گینادو»که با وسایل مربوط به زنان در آن دوران دفن شده بود به دست آمد و این فرضیه را شدت بخشید که در دوران ایلامیان زنان به سمت‌های بالای اداری منصوب می‌شدند.

استاد دانشگاه ماینز آلمان می‌گوید: اشیای به‌دست آمده از ساختمان بزرگ اداری شهر باستانی محوطه هفت‌تپه، مشتمل بر ابزار‌های مربوط به سوارکاری همچون تجهیزات مربوط به ارابه‌ها، تیردان، یراق اسب، کمان و حتی تیر است.

اگرچه هنوز تمامی الواح میخی به‌دست آمده از این محوطه باستانی خوانده نشده‌اند ولی دکتر مفیدی در پاسخ به این سؤال که مساحت این شهر باستانی چقدر است؟ می‌گوید: براساس نتایج به‌دست آمده از اسکن محوطه و فعالیت ژئومتری، حتی کارخانه نیشکر دزفول و شهرک مسکونی اطراف آن نیز روی این شهر باستانی بنا شده‌اند. سرپرست کاوش‌های باستانی هفت‌تپه با اشاره به دشواری ژئومتری به‌منظور یافتن مساحت شهر و نقشه آن در میان مزارع وسیع نیشکر ادامه می‌دهد: ژئومتری این شهر باستانی در فصل برداشت نیشکر انجام شد که نتایج به دست آمده نشان داد این شهر باستانی مربوط به تمدن ایلامی و در محوطه‌ای به مساحت 2 تا 4کیلومتر گسترده است.

کاوش‌های انجام شده در محوطه باستانی هفت‌تپه علاوه بر زدودن غبار ناآگاهی از بخشی از تاریخ تمدنی مربوط به دوران ایلامی در کشور به یافتن اشیای ارزشمندی نیز منتج شده است. زیورآلات ظریف و زرین، ماسک‌های صورتک انسان، پیکرک‌های گلی با نقش انسان، حیوان و نمادهای مذهبی آن دوره تمدنی و حتی پیکرک‌هایی از نوازندگانی که 3500سال پیش سازهایی شبیه به تار در دست داشته‌اند به همراه کتیبه‌های گلی، گورخمره‌ها، اشیای سنگی و تابوت‌های قیراندود شده باستانی از این شهر به دست آمده است که در کارگاه و آزمایشگاه سایت باستانی هفت‌تپه مرمت و خوانده شده و در موزه همان محوطه به نمایش درآمده است. ابزارآلات جنگ همچون سرنیزه، شمشیر و تبر نیز در کاوش‌های شهر باستانی محوطه هفت‌تپه که برخی باستان‌شناس‌ها معتقدند همان شهر باستانی کبنک است به‌دست آمده است.

اسامی اشخاص و برخی شاهان ایلامی نیز در کتیبه‌های به‌دست آمده از این شهر باستانی نشان می‌دهد که اشخاصی چون ابتی‌آهار و اینشوشیناک شار ایلان، بیش از 3هزار سال پیش در این نقطه از تمدن ایران حکومت داشته و ساخت و ساز کرده‌اند.

• < قبلی
• بعدی >