یافته‌های باستان شناسی
تابوت برنزی ارجان
- يافته‌هاي باستان شناسي
- نمایش از پنج شنبه, 03 شهریور 1390 17:43
- بازدید: 5390
برگرفته از فر ایران
احمد چایچی امیرخیز محمدرضا سعیدی هرسینی
در پاییز سال 1361 هنگام خاکبرداری، جهت عملیات سدسازی بر روی رودخانه مارون حفره‌ای در زمین ایجاد شد که منجر به پیدایش آرامگاهی در درون آن گردید. محل آرامگاه در حدود 10 کیلومتری شمال شهر بهبهان در استان خوزستان و در حاشیه‌ی رودخانه مارون و در شمال شهر قدیم ارجان واقع شده است.1
مقالات متعددی در رابطه با تاریخ‌گذاری آثار مکشوفه از ارجان منتشر شده است. روی هم رفته می‌توان گفت این آرامگاه متعلق به کیدین هوتران پسر کورلوش از پادشاهان محلی دوره ایلام‌نو است. به هر حال آثار موجود در این مقبره به لحاظ تاریخ‌گذاری، به زمانی از اواخر هزاره دوم تا اوایل هزاره اول ق.م نسبت داده شده‌اند. در هر صورت یافت چنین تابوت برنزی منحصر به فرد، آن هم مربوط به احتمالا هزاره اول ق.م بسیار اهمیت دارد. این تابوت به ابعاد 59×59×132 سانتیمتر است.
تابوت فلزی مکشوفه در داخل آرامگاه مستطیل شکلی قرار گرفته بود که دارای دیواره‌های سنگ‌چین شده بود که روی آن را با تخته‌سنگ‌های بزرگ ورقه‌ای، مستطیل شکل پوشانده بودند. انواع اشیاء و ظروف فلزی و اشیای طلایی و نقره‌ای و هم‌چنین ظروف سفالی در این آرامگاه یافت شده است. علاوه بر این‌ها، ظروف سفالی نسبتا بزرگی بر روی آرامگاه قرار داشته‌اند که در اثر برخورد تیغه بولدوزر آسیب دیده بودند. این تابوت به شکل یک درگاهی با تاق‌های هلالی شکل می باشد و در بدنه دارای چهار دسته است. دو دسته در قاعده صاف و دو دسته در سطح جانبی نیمه استوانه‌ای شکل هستند.جنس تابوت تماما از برنز است. لبه آن برگشته و دارای سطحی صاف، حدود 4 سانتیمتر است. بر روی در تابوت نیز آثارِ دو دسته در دو انتهای آن دیده می‌شود. بدنه‌ی تابوت به صورت پرچ شده ساخته شده است و بقایای اسکلت تا حدودی آشفته شده بود و جسد را به حالت جمع شده در داخل تابوت قرار داده بودند. در قسمت فوقانی بدنه، گل میخ‌های طلایی به تعداد زیاد حلقه‌ی قدرت مشاهده شده است. جسد حاوی پارچه‌ای منقوش است و به همراه او کلیه‌ی لوازم زندگی پس از مرگ در این آرامگاه گذاشته شده بود. درپوش فلزی تابوت نیز، مزین به نقوش برجسته است اما این درپوش تابوت کاملا پوسیده و خرد شده و تنها دو تکه از آن در آزمایشگاه مرمت تمیز شده و نقوش آن مشخص گردیده است ولی خود تابوت تاکنون زنگ زدایی نگردیده تا وجود نقش آن مشخص گردد. در درون آرامگاه، (بیرون از تابوت) اشیایی پیدا شده که هر یک از آن‌ها از نقطه‌ی نظر فرهنگی و باستان‌شناسی اهمیت فراوان دارند. این مجموعه به همراه تابوت و دیگر اشیای درون تابوت در لایه‌ای از گل فرورفته بود. نقوش اشیاء پیدا شده درون آرامگاه با نقوش موجود در آثار تمدن‌های همسایه و هم‌زمان ایلام قابل مقایسه هستند. تاریخ نیمه اول قرن هشتم پیش از میلاد برای این آرامگاه و اشیاء موجود در آن پیشنهاد شده است. اشیایی که درون تابوت مفرغی به همراه اسکلت قرار گرفته بود عبارتند از:
ـ حلقه طلایی مجوف به صورت نقش دو شیر بالدار در دو طرف درخت مقدس که در قسمت هلالی شکل حلقه شیارهایی است که انتهای آن به یک گل دوازده پر ختم می‌شود. این حلقه دارای نوشته‌ای به خط میخی ایلامی است که ترجمه آن کیدین هوتران پسر کورلوش است، وزن این حلقه 237 گرم است.
ـ خنجر آهنی با غلاف چوبی که اکسیده شده و دارای یک زه ملیله کاری شده از جنس طلا و تزیینات دیگری از سنگ عقیق است. طول این خنجر 31 سانتیمتر است.
ـ چندین دگمه از جنس طلا در وزن‌های 4/0 تا 9/2 گرم که بیش‌تر، دارای نقشِ گلِ دوازده پر است.
ـ قطعات پارچه از جنس کتان به رنگ‌های سبز تیره و روشن کرم و قهوه‌ای روشن و در قسمت بالا و پایین دارای نقوش گل رزت بوده که قسمت‌هایی از آن باقی مانده و سایر نقوش نامشخص است.
اشیاء بیرون از تابوت که به دست آمده‌اند، عبارتند از:
ـ پایه مفرغی آتشدان هرمی شکل که در هر یک از رئوس آن، مجسمه‌ی گاو و به صورت نشسته و در پشت سر آن مجسمه، یک شیر به حالت ایستاده، و سر آن به طرف پهلو برگشته است. بر روی اضلاع بین شیرها، سه مرد ایستاده‌اند که با دو دست شیرها را نگاه داشته‌اند.
ـ سر آتشدان: که از پایه جدا شده در بالای میله یک صفحه سکو مانند مدور که بر روی این صفحه شش شیر ایستاده، جای آتش ]آتشدان[ را نگاه داشته‌اند. در زیر لبه‌ی سر آتشدان، در یک ردیف 8 سانتی‌متری نوشته‌ای به خط میخی ایلامی دیده می‌شود. طول آتشدان همراه با پایه 7/68 سانتیمتر است.
ـ جام مفرغی با ته محدب با نقوش یک گل رزت 16 پر در مرکز سینی و سپس به طرف لبه یک ردیف شیر و پنج ردیف نقوش متنوع مربوط به مراسم مختلف و در آخرین صحنه شاه پیروزی خود را جشن می‌گیرد. در لبه پشت جام به طول 15 سانتیمتر، کتیبه‌ی میخی به خط ایلامی. قطر دهانه 5/43 سانتیمتر و ارتفاع آن 5/9 سانتیمتر.
ـ ساغر مفرغی دو جداره، در قسمت پایین نقوش برجسته سر شیر در قمست بالای آن چند ردیف نقوش برجسته پرندگان و در بالای آن در زیر لبه، نقش شترمرغ دیده می‌شود (قطر دهانه 5/9 سانتیمتر ارتفاع 3/13 سانتیمتر).
ـ ظرف قیفی شکل مفرغی ته مسطح زنگ زده، شکسته و ناقص.
ـ کوزه فلزی از جنس نقره با بدنه‌ی مدور، دارای شیارهایی در روی شانه. ارتفاع 12 سانتیمتر، به اندازه‌ی دهانه 3/7 سانتیمتر.
ـ کاسه سفالی قرمز رنگ کسردار.
ـ گل نوشته با خط ایلامی شکسته و کسردار.
ـ اثر مهر فلزی کوچک به قطر 8 میلیمتر دارای نقش برجسته نامشخص.
ـ میله نقره با انتهای مخروطی رسوب زده.4
(نقل از: تدفین تابوتی در ایران باستان ـ احمد چایچی امیرخیز و محمدرضا سعیدی هرسینی ـ نشر سمیرا ـ چاپ نخست ـ تهران فروردین 1381)
پی‌نویس‌ها:
1ـ سوسن معتقد، پارچه مکشوفه از تابوت برنزی کیتین هوتران در ارجان بهبهان، اثر، شماره 17، سازمان میراث فرهنگی کشور، بهار 69، ص 65-64
2ـ محمد رحیم صراف، جام برنزی کیدین هوتران مکشوفه از ارجان بهبهان، اثر، شماره 17، سازمان میراث فرهنگی کشور، بهار 69، ص 5-4
3ـ فائق توحیدی، علی محمد خلیلیان، گزارش بررسی اشیاء آرامگاه ارجان بهبهان، اثر، شماره 7 و 8 و 9، سازمان حفاظت آثار باستانی ایران، بهمن 61، ص 259-232
4ـ گنجینه‌ی ارجان، بروشور نمایشگاه ارجان از انتشارات موزه ملی ایران 1378
