یافته‌های باستان شناسی
کتیبۀ بیستون (بغستان)
- يافته‌هاي باستان شناسي
- نمایش از پنج شنبه, 20 مرداد 1390 17:19
- بازدید: 4610
برگرفته از تارنمای فر ایران
م. آ. داندامایف
مطالعه درباره خط میخی فارسی باستان موجب شد که در مورد مطالعه سایر انواع خط میخی نیز اقداماتی به عمل آید و نکته‌ای که به این کار کمک کرد این بود که تعدادی از کتیبههای هخامنشی ترجمه‌های دقیق همان زبان باستانی ایران بود. اکنون می‌بایستی اهمیت صوتی علایم انواع دوم و سوم خطوط میخی با توجه به طرز نوشتن اسامی خاص و نام‌های جغرافیایی، تعیین می‌شد. در این راه «ن.وسترگارد» و «ا.هینکس» موفقیت‌های زیادی کسب کردند، ولی نبودن متون بزرگ مانع ادامه‌ی اقدامات بعدی گردید. ضمنا در سال 1835 یک افسر بیست و پنج‌ساله انگلیسی موسوم به «رائولین سن» (رالین سن) کتیبه‌ی مشهور بیستون را کشف کرد.
بزرگ‌ترین آثار کتیبههای صخره‌ای، یعنی کتیبه‌ی بیستون در سی کیلومتری شهر کنونی کرمانشاه در راه کاروان رو قدیمی که تا مرز باکتریا (بلخ) و هند امتداد دارد و غرب را با شرق مرتبط و متصل می‌سازد، قرار گرفته است. این راه بین بابل و اکباتان واقع شده بود. از جاده‌ی مزبور که مسیر عبور مردم در طی قرون و اعصار متمادی بود، سپاهیان ایران و رزمجویان اسکندر مقدونی و مهاجمین عرب و دهها سپاهیان دیگر کشورها عبور کرده‌اند و قاعدتا کتیبههای بیستون باید نظر نسل‌های زیادی را به خود جلب کرده باشد. این کتیبه در سطح برآمدگی منتهی‌الیه سلسله جبال زاگرس از سمت چپ جاده‌ی کاروان رو، در روی یک صخره‌ی عمودی غیر قابل دسترس در ارتفاع 105 متر، کنده شده است. کتیبه و برآمدگی آن در ارتفاع زیادی از جاده قرار گرفته و از دور دیده می‌شود. این کتیبه مانند کلیه‌ی کتیبههای باشکوه هخامنشیان به زبان‌های فارسی باستان عیلامی [ایلامی] و اکدی تنظیم یافته و حاوی بیش از هزار سطر می‌باشد.
ارتفاع کلی کتیبه 7 متر و 80 سانتیمتر و طول آن 22 متر می‌باشد و در مرکز آن پنج ستون به خط میخی فارسی باستان دیده می‌شود. هر یک از چهارستون اولیه قدری کمتر از 2 متر عرض و 4 متر ارتفاع دارد . متن فارسی باستان جمعا 515 سطر دارد. بر روی پنج ستون مذکور اهورامزدا بر روی صفحه‌ی برآمده‌ای قرار گرفته و بر روی همهی این اشکال در حال پرواز است. اهورامزدا با چهره‌ی انسانی و ریشی مستطیل تجسم یافته و از میان انوار یک قرص خورشید بسیار بزرگ که در حال نورافشانی است، پدیدار گشته است. بر روی سر او یک تاج تابناک با شاخ‌هایی قرار گرفته که نشانه و رمز خدایی بودن اوست. اهورامزدا دست چپش را با حلقه‌ای به سوی داریوش دراز کرده و به این ترتیب مشغول انجام مراسمی مبنی بر تسلیم قدرت و سلطه‌ی پادشاهی به داریوش می‌باشد. وی با دست راستش که بلند کرده خیر و برکت برای داریوش می‌خواهد. خود داریوش تاج پادشاهی بر سردارد، سبیل‌هایش تابیده و ریشش مستطیلی شکل و به شیوه ریش پادشاهان آشور است که ده طره داشته. دست راست داریوش به حالت دعا و راز و نیاز به سوی اهورامزدا دراز است و با دست چپش کمانی را گرفته است. داریوش به اندازه معمولی یعنی به قد 180 سانتیمتر نشان داده شده است. داریوش با پای راست خود گائوماتا ]گئوماتا[ را زیر لگد انداخته به طوری که یک پا و دو دست گائوماتا ]گئوماتا[ به حالت تضرع بالا آمده است. از سمت چپ، در پشت سر داریوش دو نفر از درباریان نیزه‌دار و کماندار با تیرکش‌ها ایستاده‌اند و هر دو ریش‌های بلندی دارند. با توجه به نقش‌های نقش رستم، نیزه‌دار مذکور «گبری» و کماندار «آسپاتینا» می‌باشد. این دو نفر قدشان از داریوش کوتاهتر و در حدود 150 سانتیمتر است، ولی از پادشاهان یاغی که مجسمه‌ی آنها تاسینه‌ی داریوش است (در حدود 120 سانتیمتر)، بلندترند. پشت سر گوئوماتا ]گئوماتا[ بلافاصله هشت نفر از غاصبین تخت و تاج پادشاهی و پیشوای قبیله سکاییان (سکاها) «تیگراخائودا» که نظر به تیزی نوک کلاهش هشت سانتیمتر از داریوش بلندتر است، نقش گردیده است. همهی آنها از پشت، دستشان بسته است. و به علاوه همهی آنها به وسیله‌ی زنجیری به یکدیگر متصل هستند. قسمتی از مجسمه‌های کتیبه‌ی بیستون در زمان دو جنگ جهانی موقعی که سربازان از کنار آن عبور کرده‌اند، ویران گردیده است. مجموعا این نقوش حد متوسط 3 متر ارتفاع و 48/5 متر طول دارد.
در سمت راست نقوش مذکور، چهارستون از کتیبه به خط ایلامی است که قسمت‌‌های زیادی از آن ویران شده است. هر یک از آنها به ارتفاع 10/2 متر و طول تقریبا 5/1 متر می‌باشد. این ستون‌ها جمعا 323 سطر دارد. در سمت چپ خط ایرانی سه ستون دیگر وجود دارد که کتیبه‌ای هم بر روی قطعه‌ی کوچکی قرار گفته که از نوع خط متاخر ایلامی است و حاوی ترجمه‌ی چهارستون اول فارسی باستان می‌باشد. سطور ایلامی جمعا 650 سطر است. در سمت چپ نقوش خط نوع اکدی مشتمل بر یک ستون به عرض 23/3 تا 36/4 متر و ارتفاع از 16/3 تا 37/3 متر قرار گرفته است. این متن عبارت از 141 سطر طویل است که بر دو طرف صخره حک شده و متضمن بخش‌های 69 ـ 1 متن فارسی باستان می‌باشد. خط اکدی در این کتیبه‌ها بیش از سایر متون ضایع شده است. مخصوصا متن اکدی واقع در سمت چپ وضع ناهنجاری دارد. علت این ویرانی آبی است که از قله صخره جریان دارد. متن فارسی باستان از سایر متون بهتر باقی مانده. متن ایلامی که مکرر حک شده تا اندازه‌ای خوب حفظ شده و در دسترس ما قرار گرفته است. کتیبه‌ی بیستون یازده کتیبه‌ی کوچک دیگر دارد که به سه زبان تنظیم شده به استثنای متن اولی (A) و متن آخری (K) که ترجمه‌ی اکدی ندارد. همهی این کتیبههای کوچک در نزدیکی نقوش و تصاویر افراد قرار گرفته است و مبین و معرف آنهاست. کتیبههای کوچک به زبان‌های فارسی باستان و ایلامی بر روی تصاویر افراد مربوطه قرار گرفته، به استثنای کتیبه‌ی مربوط به گئوماتا که در پایین تصویر وی قرار دارد. کتیبههای کوچک اکدی در زیر تصاویر پادشاهان یاغی واقع شده. همهی کتیبههای کوچک به خوبی محفوظ مانده. اندازه‌ی همهی علایم تقریبا مساوی است و هر علامتی از 5/3 تـا 8 سانتیمتر جا را اشغال نموده است.
علاوه بر کتیبه‌ی داریوش اول، سایر کتیبه‌ها که در ازمنه‌ی مختلفه حک شده در بیستون محفوظ مانده است. در دامنه‌ی کوه دو کتیبه‌ی پارتی و هم‌چنین نقوش و تصاویری وجود دارد که متعلق به دوران پادشاهی «مهرداد دوم» (در حدود سال‌های 123 ـ 87 قبل از میلاد) و «گودرز دوم» (در حدود سال‌های 38 ـ51 قبل از میلاد) می‌باشد. این کتیبه در اوایل قرن نوزدهم عمدا ویران شده تـا به جای آن کتیبه‌ی عربی حک شود. در همین جا کتیبههای اشکانی و ساسانی نیز به چشم می‌خورد و هم‌چنین کتیبههای معاصر ایرانی وجود دارد.
نقل از : ایـران در دوران نخستین پادشاهان هخامنشی ـم.آ.داندامایف ـ ترجمه روحی ارباب ـ بنگاه ترجمه و نشر کتاب ـ‌تهـران 1352
