نام‌آوران ایرانی
یاداشتی به مناسبت درگذشت استاد محمد جان شکوری بخارایی - عزیزِ من خراسان است اینجا...
- بزرگان
- نمایش از سه شنبه, 28 شهریور 1391 10:25
- محمدطاهری خسروشاهی
- بازدید: 4632
محمدطاهری خسروشاهی ـ دانشگاه تبریز
استاد محمد جان شکوری بخارایی، از چهره‌های برجسته فرهنگ و ادبیات کشورهای آسیای مرکزی، دانشمند شناخته شده تاجیکستان و از پیشگامان تحقیقات در زمینه شعر و ادب فارسی در بیرون مرزهای ایران اسلامی، سحرگاه روز یکشنبه هفته جاری در بیمارستان ابن سینا در دوشنبۀ تاجیکستان درگذشت.
استاد محمد جان شکوری که در یکی ـ دو سال اخیر از نارسایی کلیه رنج می‌برد، در هفته‌های اخیر میهمان ایرانیان بود و دوره‌هایی از معالجۀ خود را در تهران می‌گذراند. لکن در پی تشدید بیماری و تشخیص سرطان، به توصیه پزشکان به موطن مادری‌اش بخارا بازگشت و سرانجام پس از 87 سال حیات درخشان، جان به جان آفرین تسلیم کرد.
استاد محمدجان شکوری بخارایی از حامیان برجسته تقویت زبان و ادب فارسی وخدمتگزاران صدیق وبی ادعای فرهنگ کهن ایران در فرارود (ماورالنهر- تاجیکستان) بود و طی سالیان گذشته، خدمات ارزنده‌ای در این حوزه ارائه کرده بود. برجسته‌ترین اقدام این مرد بزرگ و به عبارتی نقطۀ عطف حیات علمی و ادبی او، تلاش در راستای «رسمیت بخشیدن به زبان فارسی در تاجیکستان» بود. این تلاش‌ها و فعالیت‌ها، در سال 1989 میلادی (1368 خورشیدی) به رسمی شدن زبان فارسی و انتخاب آن به عنوان زبان اصلی مردم تاجیکستان انجامید.
محمدجان شکوری به پاس یک عمر تلاش در راه احیاء و تقویت زبان فارسی در تاجیکستان، مورد توجه محافل ادبی، تحقیقاتی و فرهنگی ایران به ویژه فرهنگستان زبان و ادب فارسی بود. او از سال 1375 خورشیدی به عضویت این فرهنگستان در آمده بود. این دانشمند برجسته، عالی‌ترین جایزه دولت تاجیکستان، موسوم به «جایزۀ رودکی» را از آنِ خود کرده بود و چند سال پیش نیز به عنوان «چهرۀ ماندگار ایران» مورد تجلیل قرار گرفت.
روانشاد محمد جان شکوری به همراه دوست و یار دیرینش صدرالدین عینی؛ از احیاگران میراث ایران کهن در فرارود بود. او و دوستانش جنبشی را آغاز کرده بودند که هدف آن، نگاهبانی از هویت ایرانی تاجیکان و فارسی زبانان آسیای میانه بود. یکی از ابزارهای این جنبش و اهداف آن، پیرایش زبان کوچه و بازار تاجیکی، از واژه‌های روسی و انگلیسی بود.
استاد شکوری، به قول مرحوم «لایق شیرعلی»؛ شاعر نامدار فارسی زبان، «توأمان با کتاب زاده شده بود» و در حقیقت تکیه گاهی مورد اطمینان برای فرهنگ تاجیکستان به شمار می‌رفت. وی تلاش می‌کرد تا چراغ معرفت را که از نیاکان خود به ارث برده بود، فروزان نگه دارد. شکوری، پسر مرحوم شریف جان مخدوم صدر ضیاء، از قاضیان بخارا و از فضلای نامدار دوران خود بود. مرحوم «صدرضیاء» در سال‌های اختناق و خفقان دوران شوروی سابق، مردانه در مقابل فشارهای حاکمان وقت به ویژه دشمنان زبان و ادب فارسی می‌جنگید و تا آخرین نفس، دست بر قلم داشت. او بارها به جرم دفاع از فرهنگ ایران بزرگ، زندانی شد و سرانجام در زندان مخوف روس ها درگذشت.
محمد جان شکوری به شدت مخالف تغییر خط در تاجیکستان بود و می‌گفت: «هدف عمدۀ تغییر خط، ایجاد اختلاف میان فارسی نویسان است. می‌خواهند یک نیست انگاری تاریخی و فرهنگی به وجود آورند».
وی که ار سلطۀ زبان روسی در تاجیکستان به تنگ آمده بود، می‌گفت: «در زمان شوروی سابق و قبل از استقلال، همۀ جلسه‌ها به روسی برگزار می‌شد. منصب داران نمی‌توانستند در یک جلسۀ رسمی، به تاجیکی حرف بزنند.امروزه به تاجیکی صحبت می‌کنند. بعضی‌ها شکسته و برخی‌ها خوب. این موفقیت بسیار بزرگی است».
در برهه‌ای از تاریخ تاجیکستان که مجلس آن کشور در پی حذف عبارت «فارسی» از عنوان «زبان رسمی» کشور در قانون اساسی برآمد، استاد محمد جان شکوری با انتشار مقاله‌ای عالمانه تحت عنوان «عزیز من خراسان است اینجا»، اعتراض جامعۀ نخبگان کشور را با اقدام غیر اصولی پارلمان آن کشور نشان داد. وی با درک رسالت عمیق فرهنگی و ملی خویش، این مقاله را گسترش داد و آن را تحت عنوان کتابی به نام «خراسان است اینجا» منتشر کرد.
از دیگر تألیفات و آثار برجسته این پژوهشگر سخت کوش و عاشق فرهنگ ایران زمین، می‌توان به کتاب‌های: سرنوشت فارسی تاجیکی در سده بیست، صدر بخارا، روشنگر بزرگ و ... اشاره کرد.
نگارنده ضمن ادای دین به روان این پاسدار فرهنگ ایرانی در تاجیکستان، درگذشت احیاگر متون زبان و ادب فارسی در سرزمین فرا رود را به جامعه علمی و فرهنگی ایران و به ویژه دوستداران ایشان تسلیت می‌گوید و از درگاه ربوبی برای او طلب رحمت و مغفرت می‌نماید.
