ایران‌بوم

دکتر پرویز ورجاوند در سال 1313 خورشیدی در تهران زاده شد، پس از دریافت دیپلم عالی نقشه‌برداری وارد دانشگاه تهران شد، مدرک کارشناسی خود را در رشتۀ باستان‌شناسی و کارشناسی‌ارشد را در رشتۀ علوم اجتماعی گرفت، همزمان با تحصیل در پانزده سالگی وارد عرصۀ سیاست شد و به حزب ملّت ایران که بر پایۀ پان‌ایرانیسم شکل گرفته بوده پیوست و به انتشار روزنامۀ «دانش‌آموز» همت گماشت. این کار در برابر انتشار روزنامۀ «دانش‌آموزان» بود که به وسیله حزب توده منتشر می‌شد.

از سال 1329 همزمان با شکل‌گیری «جبهۀ ملی ایران» به این گروه پیوست و تا همیشۀ بودنش یکی از ثابت‌قدم‌ترین یاران دکتر مصدق به شمار می‌رفت.

دکتر ورجاوند علاوه بر تلاش‌هایی که برای حفظ تمامیت ارضی و شناخت هویت فرهنگی داشت یکی از پیشگامان ناسیونالیسم علمی بود، ایشان تنها به ایران می‌اندیشید و به بلندآوازه کرده این جاویدنام، ذره‌‌ای از مواضع خود کوتاه نیامد، حالا که شوربختانه باید با دریغ واژۀ «زنده‌یاد» را به نام مانای ایشان افزود باید بدون اغراق او را مصدق دوران نامید چرا که بیش از نیم قرن تلاش خود در راه آبادی و آزادی ایران را تنها خویشکاری کوچکی از سوی فرزندی نسبت به مادرش می‌دانست، شک ندارم روز رفتن هم به هیچ چیز جز آینده ایران نمی‌اندیشید که بزرگترین دغدغه‌اش حفظ یکپارچگی وطن بود و بس.

سال 1329 که برای ادامه تحصیل به فرانسه رفت به همراه عده‌ای از دانشجویان ملی‌گرا «کنفدراسیون دانشجویان ایرانی» را پایه‌گذاری کرد، در همان سالها «جبهه ملی اروپا» را شکل دادند و نشریه «ایران آزاد»، را به عنوان ارگان رسمی جبهه ملی منتشر کردند. در سال 1342 خورشیدی در رشتۀ باستان‌شناسی با گرایش معماری ایران در دورۀ تاریخی از دانشگاه سوربُن فرانسه دکتری گرفت.
در سال 1343 در آزمون استادیاری دانشگاه تهران پذیرفته شد ولی ساواک مانع استخدام رسمی ایشان شد گرچه با حمایت دکتر سیاسی و دکتر صدیقی و دکتر صفا توانست به تدریس بدون حقوق بپردازد، در سال 1348 به عنوان دانشیار در دانشگاه تهران مشغول به کار شد و در سال 1352 سمت استادی را کسب کرد. ایشان همزمان با تدریس با نشریه‌های «هنر و معماری»، «هنر و مردم» و «باستان‌شناسی» همکاری نزدیک داشتند.

دكتر پرويز ورجاوند

در سختگیری‌هایی که پیش از انقلاب نسبت به یاران دکتر مصدق روا داشتند چند سالی را دور از میهن زیست ولی در سال 1356 بازگشت و در بازسازی جبهه ملی (چهارم) شرکت کرد و به عنوان رئیس تشکیلات جبهه ملی ایران برگزیده شد، در دولت بازرگان وزیر فرهنگ و هنر شد و در مدت کوتاهی که سمت وزارت را داشت کارهای بزرگی انجام داد که شاید بزرگترین آن‌ها انحلال ادارۀ نگارش وزارت فرهنگ بود که با این کار تا مدتی ممیزی و سانسور از بین رفت.

البته این کار موضع‌گیری‌های شدیدی را درپی داشت که دکتر ورجاوند در پاسخ به آن‌ها به چند جمله اکتفا کرد: «وظیفۀ وزارت فرهنگ و هنر ایجاد بستر مناسب برای رشد فعالیت‌های هنری و فرهنگی است و بنابراین ما حق نداریم تا از بیان آزاد اندیشه جلوگیری کنیم و قالب‌هایی را در اختیار هنر‌آفرینان و فرهنگ‌سازان قراردهیم که در آن چارچوب خود را محصور ببینند.»

از دیگر کارهای ایشان بازگشایی سینماها و سازماندهی موسیقی ایرانی بود، البته ثبت تخت‌جمشید و چغازنبیل و میدان نقش‌جهان اصفهان در فهرست میراث ماندگار یونسکو که تا آن زمان بی‌سابقه بود را نیز نباید از نظر دور داشت.
در سالهای نخست انقلاب که عده‌ای از متعصبان در پَی ‌پاک کردن نشانه‌های پادشاهی! از ایران بودند و قصد تخریب تخت‌جمشید را داشتند با گرفتن حکمی از مراجع آن روزگار، از تخریب یادگارهای گذشتگان جلوگیری کرد.
در سال 1360 که جبهه ملی منحل شد به همراه یارانش دستگیر شده و سه سال را در زندان گذراند. پس از آزادی به تحقیق و نگارش روی آورد که حاصل تلاش ایشان مقاله‌ها و کتابهای بسیاری است که چراغ راه جوانان ایرانی است از جمله آثار وی می‌توان به:
1 ـ ایران و قفقاز ـ اران و شروان.
2 ـ همۀ هستی‌ام نثار ایران (یادنامۀ استاد غلامحسین صدیقی).
3 ـ پیشرفت و توسعه بر بنیاد هویت فرهنگی.
4 ـ کاوش رصدخانۀ مراغه (نگاهی به دانش ستاره‌شناسی ایران).
5 ـ کاوش آثار ایران در موزه‌های اتحاد جماهیر شوروی.
6 ـ میراث تمدن ایرانی در سرزمین‌های آسیایی اتحاد شوروی.
7 ـ روش بررسی وشناخت علمی ایلات و عشایر.
8- سرزمین قزوین - بررسی آثار و بناهای باستانی و تاریخی سرزمین قزوین.
9- بامدی طایفه‌ای از بختیاری - زیر نظر و با مشارکت پرویز ورجاوند.
10- هنر معماری در سرزمین‌های اسلامی.
11- سفرنامه جنوب- سیر و سفری در کناره‌ها و جزایر خلیج‌فارس و دریای عمان.
12- آثار تاریخی و معماری چوبی شهر تاریخی حاجی طرخان" آستراخان".
13- شناسنامه شهر شیراز.
14- فهرست انتشارات دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی.
همکاری‌های دکتر پرویز ورجاوند در پروژه‌های تحقیقاتی و علمی
ا- دایره المعارف تشیع در هفت جلد ب- دانشنامه جهان اسلام پ- دانشنامه بزرگ فارسی ت- اطلس تاریخ ایران، سازمان نقشه برداری کشور ث- پایتخت های ایران، سازمان میراث فرهنگی ج- دانشنامه زنان ایران
و ترجمه‌ی کتابهای زیر
15- سبک شناسی هنر معماری در سرزمین‌های اسلامی؛ نوشته ج.هواگ
16- خراسان و ماوراءالنهر (آسیای میانه)؛ نوشته‌ آ.بلنیتسکی
اشاره کرد.

زنده‌یاد دکتر پرویز ورجاوند از سال 1379تا پایان عمر سخنگوی جبهه ملی بودند و در این دوره حتی بیش از گذشته به مسئلۀ تمامیت ارضی و مسائل فرهنگی تأکید داشتند و در مسئلۀ پاسارگاد و جهان‌نما موضع‌گیری‌ها و تلاشهای ایشان بسیار کارآمد بود.

همایش «نگهداشت یادمان‌های باستانی، عزم ملی» در مورد سد سیوند
به همت پایگاه اطلاع‌رسانی برای نجات یادمان‌های باستانی - عكس از بهزاد فرهانیه

برای من که او را از میان گفت‌وگوها و مقاله‌هایش در مطبوعاتی چون «ایران‌مهر» و «نامه» شناختم، دکتر ورجاوند مردی بود از جنس وطن، دردش درد وطن و دلش سرشار از مهر وطن. ملی‌گرایی را از او آموختم و خواندن تاریخ را نیز، پس از درگذشتش مطالب زیادی از او خواندم ولی اشک قلم مرتضی کاظمیان که در شرق از او خواندم: «ورجاوند نمونۀ برجسته‌ای از روشنفکر‌آگاه و منتقد و متعهد و مسئول زمانه بود که بسیار گمنام‌تر از بسیاری از هنرپیشگان تلویزیون درگذشت»!!!

به واقع حق مطلب بود چرا که «مرگ چنین خواجه نه کاریست خُرد».

پوستر همایش «ایران ورجاوند» همایشی برای بزرگداشت دکتر ورجاوند دوم امردادماه 1386 خورشیدی
به همت پایگاه اطلاع‌رسانی برای نجات یادمان‌های باستانی