کتاب
آشنایی با کتاب «متن‌های پهلوی»
- كتاب
- نمایش از جمعه, 18 بهمن 1392 16:10
- بازدید: 5892
برگرفته از تارنمای ایرانچهر
عقاب علی احمدی
متن های پهلوی
گردآورنده : جاماسب جی دستور منوچهر جی جاماسب – آسانا
پژوهش : سعید عریان
چاپ اول : ۱۳۷۱، کتابخانه ی ملی ایران
چاپ دوم : ۱۳۸۲، پژوهشکده ی زبان و گویش های سازمان میراث فرهنگی
چاپ سوم ( چاپ اول انتشارات علمی ) : ۱۳۹۱، انتشارات علمی
۳۴۲ + ۱۷۰ صفحه – ۲۶۰۰۰ تومان
ناشر : انتشارات علمی – تلفن ۶۶۴۶۵۹۷۰ – ۶۶۴۶۰۶۶۷ – ۰۲۱
«زبان پارسی باستان» که کتیبه های هخامنشی با آن نوشته شده است، در دوره های بعد با پذیرفتن دگرگونی هایی، به «زبان پهلوی» یا «زبان پارسی میانه» تبدیل شد. «زبان پارسی میانه» نیای مستقیم «زبان پارسی امروز» و واسطه ی میان «زبان پارسی باستان» و «زبان پارسی امروز» است. زبان پهلوی یا پارسی میانه شکلی از زبان پارسی است.؛ و به عبارت دیگر، زبان پارسی امروزی شکل تحول‌یافته‌تر از زبان پارسی میانه است. زبان پارسی میانه که زبان ارتباطی مشترک در سرتاسر شاهنشاهی ساسانی بود، یکی از زبان‌های ایرانی است که بنا به تعریف، از اوایل دوران اشکانی نخست در جنوب غربی ایران و سپس در زمان ساسانیان به عنوان زبان رسمی شاهنشاهی ایران تا صدر اسلام رواج داشته است. خاستگاه این زبان که فرزند زبان پارسی باستان به حساب می‌آید، سرزمین پارس بود. در دوران اشکانیان، زبان پارسی میانه زبانی محلی بود و با پذیرفتن تاثیراتی از زبان پهلوی اشکانی، در زمان ساسانیان به جایگاه زبان رسمی شاهنشاهی ساسان دست یافت. کتیبه‌ها و سندهای شاهنشاهی ساسانی و بسیاری از کتاب‌ها به این زبان نوشته می‌شد. با برافتادن ساسانیان و تا چند سده پس از اسلام، ایرانیان همچنان به تولید آثار علمی، دینی و هنری به این زبان ادامه دادند.
این زبان یا یکی از گویش‌ها یا زبان‌های بسیار نزدیک به آن، پس از تحول و آمیختگی با لهجه‌ها، گویش‌ها و زبان‌های خویشاوند دور و نزدیک و همچنین واردشدن وام‌واژه‌ها به آن،«زبان پارسی امروز» یا «زبان پارسی نو» را پدید آورده است. بنا بر این جای تعجب نیست که شباهت‌های فراوان، چه از نظر واژگانی و چه از نظر دستوری، میان دو زبان پهلوی و پارسی امروز وجود دارد. در واقع تحولی که از پارسی باستان تا پارسی میانه اتفاق افتاده است، بسیار بزرگتر از تحولی است که از پارسی میانه تا پارسی نو رخ داده است.
از میان گویش های امروز مردم ایران، گویش مردمان گز (برخوار و میمه)، گیلان، نهاوند، بروجرد، ملایر، تویسرکان، کازرون و گیو[۵] با زبان پهلوی یا پارسی میانه نزدیکی دارد. این زبان همواره از دیدگاه دستوری و واژگانی با گویش‌های محلی نواحی پارس نزدیکی داشته است.[ ۱ ]
کتاب «متن های پهلوی» ویرایش تازه ای است از دستنویس های MK که «متون پهلوی» نام دارد. جلد اول این مجموعه نخستین بار در سال ۱۳۳۲ میلادی به دست مهربان کیخسرو رونویسی و تدوین شد و در سال ۱۸۹۷ با ویرایش و مقدمه ای از دستور جاماسب جی منوچهر جی جاماسب – آسانا در بمبئی منتشر شد. جلد دوم این کتاب نیز به قلم همان کاتب و همان ویراستار با مقدمه ای دیگر از بهرام گور تهمورث انکلساریا در سال ۱۹۱۳ در بمبئی انتشار یافت.
متن پهلوی این مجموعه در دو جلد از سوی بنیاد فرهنگ ایران با مقدمه ی بهرام گور انکلساریا و دیباچه ای به زبان انگلیسی ار دکتر ماهیار نوابی در تهران به چاپ رسید.
کتاب «متن های پهلوی» در سه بخش تدوین شده است : ۱. ترجمه ی فارسی متن ها ۲. آوانوشت متن ها ۳. متن پهلوی
نام متن های گردآمده در این کتاب اینهاست : ۱. یادگار زریران ۲. شهرستان های ایران ۳. شگفتی و ارزشمندی سیستان ۴. خسرو قبادان و ریدگی ۵. اندرزهای پیشینیان ۶. اندرز دانایان به مزدیسنان ۷. اندرز خسرو قبادان ۸. اندرز اوشه روان آذرباد ماراسپندان ۹. قطعه ۱۰. اندرز بهزاد فرخ پیروز ۱۱. دو قطعه ۱۲. یک چند سخنی که آذرفرنبغ فرخزادان گفت ۱۳. سخنان بخت آفرید و آذرباد زردشتان ۱۴. نهش چیره پیتی ۱۵. دو قطعه ۱۶. نیرنگ زهر بستن ۱۷. یادگار بزرگمهر ۱۸.ماه فروردین روز خرداد ۱۹. درخت آسوری ۲۰. گزارش شترنج و نهش نیو اردشیر ۲۱. اندرز دستوران به بهدینان ۲۲. قطعه ای از مادیان سی روزه ۲۳. در باره پنج خیم آسرونان ۲۴. در باره آیین نامه نویسی ۲۵. در باره پیمان کدخدایی ۲۶. سخنی چند از آذرباد ماراسپندان ۲۷. داروی خرسندی ۲۸. در باره بزرگداشت سورآفرین ۲۹. درباره آمدن شابهرام ورجاوند ۳۰.در باره خیم خرد فرخ
در بخشی از مقدمه ی کتاب فهرستی از برخی دستنوشته های موجود از مجموعه ی «متون پهلوی» و ویژگی های آنها آمده است :
۱. MK
2.JJ
3.W
4.DP
5.TD
6. Ta
7.TDa
8. JU
کتابنامه ی فارسی و غیرفارسی پایان بخش مقدمه ی کتاب است.
در پایان، این جمله ها را که پژوهشگر در باره ی متن های پهلوی و پژوهش در آنها در آغاز کتاب آورده است، بخوانیم : «در بین متون باستانی ایران، متون پهلوی از چنان جذبه ای برخوردار است که پیوسته یک حقیقت را در ذهن تداعی می کند و آن این که «گاهی اوقات نفس تلاش برای رسیدن به هدف ارزشمند است و خود هدف در برابر این تلاش رنگ می بازد.»
به کلام دیگر، در پس واژه ها و عبارات پهلوی چنان حقیقت پیچیده ای نهفته است که گویی هیچگاه نمی توان به آن دست یافت و همیشه باید به تلاش و کوشش برای رسیدن به آن دل خوش کرد و شاید زیبایی و ارزش این متون نیز در همین است که پیوسته انگیزه ای ناشناخته وجود دارد که پژوهشگر دلباخته را به چندین و چندبار خواندن آن تحرک می کند. انگیزه ای که طلب ایجاد می کند، وجد می آفریند، معرفت می زاید، در نهایت، عشق و علاقه ای ناگسستنی را به نظاره می نشیند.» [ ۲ ]
خواندن این کتاب و دقت در مطالب آن، چهار دستاورد مهم دارد : ۱. آشنایی با گستره ی شگفت انگیز دانش های تجربی و انسانی در دوره ی پیش از اسلام ۲. آشنایی بیشتر با زبانی که ریشه ی زبان امروز ایرانیان، زبان پارسی، است و دریافت روند دگرگونی های زبان پارسی میانه ( زبان پهلوی ) تا پارسی امروز ۳. دریافت بسیاری از مانندگی ها میان گویش محلی خود و زبان ملی خود ( زبان فارسی ) با زبان پهلوی ۴. شناخت گواهی دیگر بر آنچه «پیوستگی فرهنگی ایران» نامیده می شود.
شاید ایرانیان پس از خواندن این کتاب به دنبال پاسخی برای این پرسش بگردند که : «چگونه تا صدها سال پس از شکست شاهنشاهی ساسانی و چیرگی بیابانگردان عرب و استعمار فرهنگی آنها، تولید علم و نگارش متن های علمی به زبان پهلوی در ایران ادامه یافت ؟»
پی نوشت :
۱. ویکی پدیای فارسی
۲. متن های پهلوی، پیشگفتار مصحح.
