ایران پژوهی
وصف ایرانشهر و سواد
- ايران پژوهي
- نمایش از یکشنبه, 23 مرداد 1390 18:32
- بازدید: 4646
برگرفته از فر ایران
ابن رسته اصفهانی *
گوید: ایرانشهر به چندین ناحیت تقسیم می‌شود.1 یک قسمت آن مابین نقطه‌ی اوج خورشید در طویل‌ترین روز سال تا نقطه‌ی اوج خورشید در کوتاه‌ترین روز سال قرار دارد که خراسان نامیده می‌شود.2 و قسمت دیگرش مابین نقطه‌ی حضیض خورشید در طویل‌ترین روز سال تا نقطه‌ی حضیض خورشید در کوتاه‌ترین روز سال قرار دارد که خربران (خوربران) نام دارد و به معنی (غروبگاه خورشید) است.3 و یک قسمت هم مابین نقطه‌ی اوج خورشید در کوتاه‌ترین روز سال تا نقطه‌ی حضیض خورشید در کوتاه‌ترین روز سال است که نیم‌روز نام دارد، یعنی جنوب.
قسمت دیگر ایرانشهر مابین نقطه‌ی اوج خورشید در طویل‌ترین روز سال تا نقطه‌ی حضیض خورشید در طویل‌ترین روز سال است که باختر نام دارد، یعنی شمال.
و قسمتی از ایرانشهر نیز در وسط بخش‌های مذکور قرار گرفته که سورستان یا سواد نام دارد.4 بنابراین قسمتی که ایرانشهر نامیده شده نسبت به سایر قسمت‌های این سرزمین همانند سینه است در کالبد انسان، و آن قسمتی که سورستان خوانده می‌شود، نسبت به سایر اقسام ایرانشهر مانند قلب در سینه می‌باشد. در زمان‌های پیشین سرزمین سورستان را که همان سواد باشد، « دل ایرانشهر» می‌خواندند. یعنی (قلب ایرانشهر) 5...
بخش‌های ایرانشهر
... ایرانشهر استان‌های معینی را شامل است که آن‌ها خود هر کدام دارای تعدادی خوره می‌باشند از جمله‌ی این استان‌هاست:
بلاد استان خراسان و سجستان، کرمان، فارس، اهواز، جبل (جبال) و آذربایجان، ارمینیه و موصل و جزیره و شام و سورستان ولی سورستان نسبت به این استان‌ها در وسط قرار گرفته است...
1ـ رک به التنبیه و الاشراف، ص 31، یاقوت. جلد اول، ص 417، تقویم البلدان، ابی‌الفدا، جلد 2، ص 231.
2ـ رک به دایرهالمعارف اسلام، جلد 2، ص 1023.
3ـ رک به (Khurbaran)، ابن‌خردادبه، ص 72، ایرانشهر، مارکوارت، ص 170.
4ـ رک به یاقوت، جلد 3، ص 174، ایرانشهر، مارکوارت، ص 21، دایرهالمعارف اسلام. جلد 2، ص 546، جلد 4، ص 192.
5 ـ Dil- Iran – Shahr رک به ابن‌خردادبه، ص 5، التنبیه و الاشراف. ص 36 ـ 37، قدامه‌بن جعفر، ص 234، ایرانشهر، مارکوارت، ص 21، دائره‌المعارف اسلام، جلد 2، ص 546، جلد 3، ص 1110.
مآخذ: الاعلاق النفیسه ـ ابن رسته ـ ترجمه وتعلیق دکتر حسین‌قره‌چانلو ـ انتشارات امیر کبیر ـ تهران 1365.
* ابوعلی احمدبن عمربن رسته اصفهانی (معروف به ابن‌رسته) از جغرافی‌دانان به نام کشورمان است. وی کتاب الاعلاق النفیسه را در هفت جلد نوشته بود که متاسفانه، شش جلد آن از بین رفته و تنها جلد هفتم آن باقی مانده است. از تاریخ زایش و زندگی و درگذشت، او آگاهی زیادی در دست نیست. همین قدر معلوم است که زادگاهش اصفهان بود و به ظاهر در سال 290 ق
(281 خ / 902 م)، یعنی هنگام پایان کتاب خود در حجاز می‌زیسته است.
