ایران‌بوم

نیکو گرشاسبی نیا

شهر سبزوار در خراسان شمالی واقع شده است. این شهر بزرگ و بسیار زیبا با مناظری دیدنی و مساجد و اماکن بسیار، از زمره شهرهای قدیمی ایران به شمار می رود. هدف از این مقاله بررسی روستای های اطراف شهر سبزوار است. از جاده سبزوار به کاشمر، در ابتدای راه به سه یخچال بزرگ و گلی می رسیم. این سه مکان عظیم، روزگاران قدیم تنها مکان خنک برای حفظ و نگهداری مواد غذایی مردم سبزوار محسوب می شده و هنوز نیز این اثر که نشانگر قدمت ایران است پابرجا است. در اطراف این جاده همان طور که پیش می رویم تابلوهای زیادی را می بینیم که نام روستاهای اطراف را به مسافر نشان می دهند. روستاها به ترتیب حارث آباد، نخبر، هلاک آباد، درقدم، بهارستان، بنقن، استاج، سریش، بونش، مظفر آباد، بوجدند، اورین و محمد آباد می باشند. این روستاها در دل دشت با تجمع چندین خانه خشتی خودنمایی می کنند و ظاهر آنها بسیاری ابتدایی می نماید. روستای بونش، یکی از این روستاها است که همانطور که در اسامی بالا می بینیم پس از سریش قرار گرفته است و اگر بخواهیم به این روستا برسیم باید از میان سریش عبور کنیم. وارد سریش که می شویم ساکنین را با چشمهای متعجب و صورتهای آفتاب سوخته و لباسهای محلی و یا لباسهایی که مناسب شرایط روستا است می بینیم. ماشین که وارد این روستا می شود خاک تندی بر می خیزد از آن جهت که تمامی کوچه های این روستاها خاک و یا سنگلاخ است. دیوارهای اطراف کوچه ها کاملا خشتی بوده و مشخص است که به دست خود ساکنین ساخته شده است. از دو یا سه کوچه که عبور می کنیم به روستای بونش می رسیم. این چندین روستا از جمله بونش روش مشابهی برای زندگی دارند که در ادامه به آن اشاره می کنم. حدود سی خانوار ساکن کنونی بونش هستند. بسیاری از خانواده ها ترک روستا کرده و به گفته خود ساکنین، اکنون در شهرها به خصوص سبزوار و تهران سکنی دارند. بنا بر گفته یکی از این افراد اگر تمامی خانواده های اهل بونش را در این روستا جمع کنیم، بالغ بر صد و پنجاه خانوار خواهند شد. خانه های بسیاری در این روستا قرار دارند که اغلب خشتی بوده و پدر آن خانواده، خانه را به دست خویش ساخته است. در میان این خانه های خشتی که بین ساکنین به همین نام هم معروفند چندین خانه چوبی نیز قرار دارد.

اماکن موجود در بونش

مسجد بونش با عمری طولانی از آثار قدیمی این روستا است و به گفته ساکنین این مسجد نیز خشتی بوده و به مرور ایام خراب شده و اکنون با نمای آجری دوباره ساخته و پرداخته گشته است. دو حمام یکی عمومی و دیگری نمره نیز به همت جهاد سازندگی در این روستا بنا گذاشته شده است. حمام عمومی این روستا شامل حوضچه ای کوچک است که مانند حمامهای قدیم، کار شستشوی در آن انجام می گیرد و تعدادی دوش جهت شستشو در اطراف قرار دارند. یکی از ساکنین می گوید : ساعت 5-8 مخصوص آقایان و ساعت 8-4 مخصوص خانمها است و اگر کسی در میانه این ساعات بخواهد حمام بگیرد باید از حمام نمره استفاده کند. لازم به ذکر است که کسی صاحب این حمامها نیست و ساکنین پولی پرداخت نمی کنند و رایگان می باشد. آب این حمامها به صورت لوله کشی است و از چشمه بوژدم می آید. چون کار ساکنین کشاورزی است در اطراف تا چشم کار می کند زمین های متعدد کشاورزی قرار دارد. در این میان زمین گودی حفر شده که آب در آن ذخیره شده و در نوبت های مختلف به زمین ها سرازیر می گردد و ساکنین آنرا استخر می نامند. عکس زیر همان استخر بونش است که توسط خود نویسنده گرفته شده است.

محل جمع آوری آب جهت آبیاری زمین ها (استخر) در بونش بالاتر از سطح استخر در پایه کوهی صخره مانند، گورستان بونش قرار دارد.

قبرستان بونش

قبرستان بونش

همانطور که در عکس دیده میشود این گورستان نه سنگ قبری دارد و نه نوشته ای. قبرها به صورت نامنظم در کنار هم قرار گرفته اند و سنگی در بالای سر هر قبر به نشانه علامت کاشته شده است. هنوز نیز وقتی کسی در این شهر فوت می کند او را در همین گورستان روستا دفن می کنند
به گفته یکی از ساکنین، این روستا در سال 1302 اولین متوفی را در گورستان خود جای داده و اکنون بسیاری از ساکنین اسبق این روستا در این تکه زمین که ،شاید برای یک غریبه اصلا به شکل گورستان نباشد، دفن شده اند. خانه ها با دیوار های گلی و در چوبی به همان شکلهای قدیمی که در ذهن بسیاری از ما هست و یا در فیلمهای تاریخی دیدیم پذیرای مهمان است. این خانه ها معمولا فضایی دارد که مانند حیاط است و دو اتاقک ساده خشتی که ساکنین در آن زندگی می کنند. این روستا تا سال 78 برق نداشته و اکنون چهارده سال است که این روستا برق کشی شده ولی آب لوله کشی سال 90 به این روستا راه یافته است. ساکنین این روستا دامدار و کشاورز هستند.

زمین های زیر کشت بونش

روستاییان محصولاتی مانند گندم، جو، نخود، زیره، زعفران قبل از عید کاشته و دو یا سه ماه پس از عید برداشت می کنند. از دیگر محصولاتی که به دست کشاورزان در این منطقه رشد می کنند پنبه، گوجه، لبو، پیاز، سیب زمینی، شلغم، است که پس از نوروز کاشته و در مرداد ماه برداشت می شود. در بونش یکی دو نفر تراکتورهایی دارند که در فصل پربار به یاری کشاورزان آمده و در ازای مبلغی یا مقداری از محصول در برداشت و حمل بار به کشاورزان کمک می کنند. اگر سال پر برکت و پر بارانی باشد این ساکنین از محصولات خود به مقدار نیاز سال خود کنار گذاشته و مابقی را برای فروش به سبزوار می فرستند و اگر هوا مناسب نباشد و بار درستی نداشته باشند فقط نیاز خود را از زمین ها برآورده می سازند. یکی از این ساکنین می گوید " یک سرما و یا گرمای نابهنگام کافیست که گاه خودمان نیز نیازات خود را نتوانیم از این زمینها بدست آوریم.". همین افراد هر کدام تقریبا بیست تا سی گوسفند دارند و از این روش به دامداری نیز می پردازند. یکی از ساکنین اینطور می گوید " پس از چهارده فروردین افرادی که گوسفند دارند گوسفندان خود را در کنار هم جمع می کنند و صاحبان این گوسفندان به نوبت این گله را به چرا می برند و معمولا یک وعده چرا، یک روز طول می کشد سپس آنها را برای دوشیدن آورده و گله دار عوض می شود و دوباره به صحرا می روند". معمولا کنار هر خانه ای فضایی با دیوارهای خشتی کوتاه ساخته شده که آغل نامیده شده و محل نگهداری گوسفندان آن خانه است.

اسکان در بونش

این روستا هیچ جایی برای یک شب گذراندن برای مسافران ندارد و اگر روزی گذارتان به این روستای باصفا افتاد می توانید روی مهمان نوازی ساکنین حساب باز کنید، البته کمی طول می کشد که به یک فرد جدید خصوصا کسی که با هیات شهری به این مناطق می رود اعتماد کنند. این روستا خانه شورایی دارد که چند نفر از بزرگان روستا به رای مردم انتخاب شدند و در خانه ای گرد هم آمدند تا مسائل روز و مشکلات روستا را حل و فصل کنند. اگر مسافری نتواند جایی برای ماندن پیدا کند این نیز مشکلی است که به گفته ساکنین، خانه شورا آنرا حل خواهد کرد.
در همه خانه ها تنور کوچکی وجود دارد و تمام زنان در این روستا خود، نان می پزند. سابقا در بونش آسیابی وجود داشته که مردم گندم مصرفی خود را در آنجا آسیاب می کردند و نان می پختند. اکنون از آن آسیاب فقط ظاهری برجای مانده. بونشی ها گندم خود را به سریش می برند و در ازای پرداخت یک من گندم، ده من گندم آسیاب می کنند و به بونش باز می گردند. از آنجایی که این روستا اصلا مغازه، نانوایی و... ندارد ساکنین تا جای ممکن نیازهای خود را خود کاشته و سپس آماده مصرف می کنند. زنها در خانه ها ماست و کشک از شیر گوسفندان، نان از جو و گندم، کشمش و آبغوره و شیره انگور از محصول انگورشان درست می کنند و اگر مازادی داشته باشند به شهر می فرستند تا بفروشند. هر خانوار هفته ای یک یا دو بار، بسته به نیاز خانواده اش به شهر رفته و خرید لازم را می کند و به روستا بازمی گردد.

آموزش در بونش

این روستا مدرسه ای نیز دارند که بچه ها می توانند تا پنجم ابتدایی را در بونش بخوانند و پس از آن اگر بخواهند درس را ادامه دهند باید به روستای درقدم بروند. در درقدرم می توانند تا دیپلم درس بخوانند این مکان خوابگاهی هم برای دانش آموزان سایر روستاها دارد. معلمان کلیه این روستاها از آموزش پرورش به این مکانها فرستاده می شوند. پس از دیپلم، تنها جایی که می توان در آن درس خواند روستای قلعه نو است.

چشمه ها و باغات بونش

پایین تر از بونش " زمین درخت پسته " قرار دارد. این مکان هیچ درخت پسته ای ندارد و تمامی درختان آنها بادام هستند و هنوز به بار ننشسته اند از آن رو که بسیار جوانند. قنات اسی در و بوژده دو قنات قدیمی این روستا بوده که هم اکنون خشک شده است.
باغ نادر یکی دیگر از این مناطق قدیمی است که باز به علت رها شدن خشک شده و از بین رفته است. مکان دیگری به نام داش وجود دارد که مکانی است با دیوار های گرد و در کوچک که ظاهرا سالها قبل چیزی در آن ساخته می شده. کلات لقلقو مکانی پر آب است که در قسمت پایینی بونش قرار گرفته است و آب آن از دل زمین می جوشد. در میان ساکنین داستانی است که می گویند که دو گاو به این آبراه وارد شدند و دیگر بیرون نیامدند و آنها بر این باورند که عمق و فشار آب چنان است که هر کس به این کلاته وارد شود غرق خواهد شد.

ایاب و ذهاب

هر روز صبح از روستای بونش اتوبوسی برای ایاب و ذهاب به سایر روستاها و همچنین به سبزوار وجود دارد.
در پایان اینکه ایران عزیز پر است از شگفتی. زمینهای حاصلخیز، پیشینه ارزشمند، و هزاران محسنات که ما می بینیم. تک تک مکانهای ایران عزیز لایق دیدار، بحث و بررسی است تا بنشینیم و بیندیشیم که چه می توان کرد تا ایران را آنگونه که باید باشد در تمام دنیا نمایان کنیم.