گردشگری
جزیره هرمز موزه طبیعت‌شناسی
- گردشگری
- نمایش از سه شنبه, 25 مهر 1391 06:35
- بازدید: 5673
برگرفته از روزنامه اطلاعات
جزیره هرمز واقع در دهانه خلیج فارس یا تنگه هرمز آب و هوایی گرم و مرطوب دارد. این جزیره از اهمیت بسیاری برخوردار بوده و گنبد نمکی هرمز در جهان معروف است. معدن خاک سرخ که ارزش اقتصادی بالایی دارد، در این جزیره است که از آن برای تولید لوازم آرایشی، پودرهای میکرونیزه صنعتی و نوار کاست استفاده می‌کنند. هرمز مهمترین زیستگاه ماهی‌های آب شور و میگو است وصید و صیادی اصلی‌ترین شغل اهالی منطقه است. کشاورزی در این جزیره انجام نمی‌گیرد. اما قالیبافی و دیگر صنایع دستی از مشاغل مردم به شمارمی آید. زمین شناسان به دلیل وجود مواد کانی و سنگ‌های زیبا در این جزیره به آن لقب موزه طبیعت‌شناسی داده‌اند. آبسنگهای مرجانی، سواحل صخره‌ای، پوشش گیاهان بومی و حیا ت وحش از دیگر ویژگی‌های طبیعی هرمز است. خاک قرمز یکی از دیدنی‌های هرمزاست و این جزیره به سواحل رنگین و خاک رنگی اش معروف است. ساحلش به رنگ طلایی و نقره‌ای بوده و گردشگران و جهانگردان بسیاری را به سوی خود جلب می‌کند. دراین جزیره صخره نمکی و نمک‌هایی که هنگام بارندگی با ترکیبی از رنگ‌های سپید، سرخ و طلایی حالت ویژه‌ای به خود می‌گیرند بسیار دیدنی است. بسیاری که نقش هنر در ذهن دارند، در مناسبت‌های مختلف بر ساحل این جزیره گرد هم می‌آیند و فرشی از خاک با طرح‌های زیبا ترسیم می‌کنند.
* قلعه پرتغالی‌ها
این قلعه در بخش مرکزی هرمز قرارداردو مهمترین اثر باقی مانده از دوره پرتغالی‌ها در جزیره است. البته قلعه پرتغالی‌ها در بسیاری از جزایر جنوبی ایران مشاهده می‌شود که جزیره هرمز نیز از این اصل مستثنی نیست و به دلیل این که جزیره هرمز در میان خلیج‌فارس قرار گرفته است، آنان اهمیت بیشتری به این منطقه می‌دادند.
امروزه بقایای به جا مانده قلعه، یک اثر تاریخی درهرمز است که اگر خط ساحلی جزیره را دور بزنیم از جلو قلعه عبور خواهیم کرد.
* سواحل رنگارنگ
سواحل هرمز که هر یک رنگ ویژه خود را دارد، نمونه‌ای از شاهکار طبیعت است که از کوه‌های رنگی اش آغاز و در ساحل زیبایش به اوج می‌رسد. این سواحل تنوعی کم نظیر دارند به طوری که هر کدام به تنهایی می‌تواند با زیبایی خویش آدمی را مبهوت کند. به طور مثال ساحل ماسه‌ای که در شمال‌شرق جزیره قرار دارد دارای اشکال مختلفی است که مدام در حال تغییر شکل است. در قسمت نیمه جنوبی جزیره، ساحل دیگری واقع شده که بیشتر صخره‌ای است و از صخره‌های کم ارتفاع و حفره‌های متنوع کوچک تشکیل شده است. ساحل دیگر هرمز به ساحل نقره‌ای معروف است چراکه این ناحیه به گونه‌ای است که ظاهری نقره فام دارد و بسیار زیبا است.
* سرخ ساحل
این قسمت از جزیره به رنگ سرخ بوده وبه ساحل سرخ معروف است. آبی که از دریا به طرف ساحل می‌آید، به سرخی آن می‌نشیند و آن را رنگین می‌کند. این عمل دریا، خاک سرخ ساحل را به هر طرف می‌کشاند که این خود یکی دیگر از عجایب این جزیره است. حدود 70 درصد خاک سرخ این منطقه، اکسید آهن دارد. معدن خاک سرخ هرمز را جزو معادن بزرگ جهان می‌شناسند. چرا که ذخیره احتمالی اش حدود 50 هزار تن است و حداقل استخراج آن سالانه می‌تواند 2000تن باشد. همچنین این خاک سرخ قابل خوردن است. به گونه‌ای که در ادویه بومی کاربرد دارد و بانوان جزیره از آن برای طعم غذا بهره می‌گیرند.
* اسکله یا گمرک هرمز
اسکله هرمز بیانگر رونق تجارت این جزیره از گذشته تا به امروز بوده است. بازار کالای هرمز در گذشته چنین بوده که تجار مختلفی در آن اقامت داشتند و همگی این جزیره را محل رفت و آمد خود برای تجارت قرار داده و به تجارت کالاهایی چون ادویه، فرش ایرانی، پارچه‌های ابریشمی و اسب‌های اصیل می‌پرداختند.
آنان اسب‌های اصیل ایرانی راکه برای هند پرورش می‌دادند، روانه این کشور می‌کردند و مروارید اصل و سنگ‌های قیمتی را به هرمز می‌آوردند. امروزه هم کشتی‌هایی در این جزیره پهلو می‌گیرند تا کالاهایی را وارد یا حمل کنند.
* حفره‌های ساحل
در نیمه جنوبی هرمز که بیشتر صخره‌های کم ارتفاع دارد، حفره‌های متنوع کوچک یا بزرگی به چشم می‌خوردکه بر اثر فرسایش، محل زندگی گیاهان خودرو شده و آب در آن‌ها جمع می‌شود. همچنین فرو رفتگی‌های نسبتا بزرگی در صخره‌ها دیده می‌شود که بر اثر برخورد امواج دریا به وجود آمده که به پرتاب ساحلی معروف هستند. این فرو رفتگی‌ها در پایین صخره‌ها ایجاد شده و به مرور زمان بزرگ‌تر می‌شود.
* صخره‌های نمکی
کوه‌های بلند که 69 درصد از هرمز را تشکیل می‌دهد با نقش‌های گوناگون نمک، به گنبد نمکی معروف هستند. این سنگ‌های نمک خواص فیزیکی دارندو تحقیقات زمین‌شناسی سنگ نمک هرمز را سنگی می‌داند که واجد خصوصیت پلاستیکی است. این خصوصیت قدرت انعطاف سنگ را بالا می‌برد و این توانایی منجر به پدید آمدن منظره‌هایی از نمک در ارتفاعات می‌شود. ارتفاعات این ناحیه پوشش گیاهی فقیری دارد و تا دور دست‌ها فقط صخره‌ها و تخته سنگ‌های بزرگ دیده می‌شود. سنگ‌های رنگی که هر کدام نام و مشخصه خود را دارند، ازجمله سنگ نمک، نمک سنگ لاشه، نمک آبی و کان‌سار و خاک سرخ.
* دشت آهوان و ساحل پرندگان
در جزیره هرمز آهوان در میان دشت کوچکی می‌دوند و به هر سو می‌روند و این در حالی است که اهالی و بومیان جزیره رفتار مناسبی با آن‌ها دارند و کسی به آن‌ها آسیب نمی‌رساند. آن‌ها آزادانه در هرمز زندگی می‌کنند. گونه‌ها ی پرندگان و جانوران دریایی پیرامون ساحل هرمز متنوع است. پرندگان دریایی گوناگون، دلفین‌ها، لاک پشت‌ها، جنگل‌های مانگرو بخشی از جذابیت این جزیره است. وقتی با قایق تفریحی روی دریا حرکت می‌کنیم، دلفین‌های بازیگوش را می‌بینیم که در اطراف قایق مدام در حال شیرجه زدن هستند و بازی می‌کنند.
* آبسنگهای مرجانی
آبسنگهای مرجانی از زیر سیستم‌های دریایی هستند که در آب‌هـای کم‌عمق گرمسیری و نیمه گرمسیری یافت می‌شوند. این اکوسیستم‌ها به طور عمده شامل بستر سخت و مشخصاً با صخره‌های آهکی هستند که در آن‌ها مرجان‌ها به همراه خرده سنگ‌ها و ماسه‌های پراکنده غالب هستند. آبسنگهای مرجانی پس از جنگل‌های گرمسیری دومین بیوم غنی دنیا را تشکیل می‌دهند. آبسنگهای مرجانی هرمز با 125 هکتار در جنوب شرق جزیره قرار دارند. این زیستگاه، مکان مناسبی برای تغذیه و فعالیت لاک پشتان دریایی است و تنوع آبزیان در آن بالا است. این مرجان‌ها در زمان جزر از آب خارج می‌شوند و یکی از جاذبه‌های جزیره هرمز برای طبیعت گردان به شمار می‌آید.
* جنگل‌های مانگرو
اجتماعات حرای جزیره هرمز، اجتماعی دست کاشت است که با وسعت 16 هکتار بر یک پهنه گلی قرار دارد و این محدوده زیستگاه حدود 1000 قطعه از 20 گونه پرنده آبزی و کنارآبزی از قبیل اگرت‌ها، پرستوهای دریایی و کاکایی‌ها است. این اجتماعات گیاهی تنها رویش‌های چوبی ناحیه جزر و مدی سواحل گرمسیری و نیمه گرمسیری هستندکه به واسطه مکانیزم‌های مختلف توانایی مقابله با شوری آب‌های دریایی را دارند. این مانگرو‌ها از شرایط زیستگاهی مطلوب برای شمار بسیاری از آبزیان دریایی و پرندگان آبزی برخوردار هستند. آبراهه‌های اجتماعات مانگرو به واسطه غنی بودن از پوده‌های گیاهی آلی و دریافت مواد مغذی، ارزش پرورشگاهی بالایی برای گونه‌های آبزی دارندو از این جهت نقش غیرقابل جانشینی در زنجیره غذایی دریا عهده‌دار هستند.
* لاک‌پشتان دریایی
لاک‌پشتان دریایی را می‌توان از مظلوم‌ترین آبزیان دریایی قلمدادکرد که به سبب بی مهری انسان تنوع و جمعیت گونه و زیستگاه‌های بسیار محدودی یافته‌اند. از میان پنج گونه لاک‌پشت دریایی شناسایی شده در آب‌های خلیج فارس، دو گونه شامل لاک‌پشت دریایی سبزو لاک‌پشت منقار عقابی بر روی سواحل شنی و ماسه‌های نرم با شیب ملایم در جزیره هرمز تخمگذاری کرده و در مناطق مرجانی و مناطق دارای علف‌های دریایی و جنگل‌های مانگرو به تغذیه می‌پردازند. زیستگاه‌های شنی مکان مناسبی برای تخمگذاری لاک پشتان دریایی هستندکه در کرانه ساحلی شرق هرمز با طول 2500 متر قرار دارد و بررسی‌های اخیر تراکم آن‌ها را در این محدوده 60 قطعه لاک‌پشت (لقمانی، 1385) نشان داده است. این لاک پشتان از اواخر زمستان تا اوایل بهار هر سال برای تخمگذاری به این سواحل می‌آیند و حدود 50 روز بعد، بیرون آمدن بچه لاک‌پشت‌ها از تخم و حرکت آن‌ها به سمت دریا از جمله جاذبه‌هایی است که بسیاری از گردشگران، علاقه‌مند به دیدن آن هستند.
* پرندگان آبزی
مناسب‌ترین مکان‌ها ی زیستی پرندگان آبزی و کنار آبزی در جزیره هرمز، جنگل‌های مانگرو و پهنه‌های گلی شمال شرق جزیره، زیستگاه جلبک‌های دریایی درسمت شرق و جنوب شرق جزیره و همچنین بسترهای صخره‌ای بیرون زده از آب و سواحل صخره‌ای غرب و شمال غرب جزیره است که به علت وفور مواد غذایی، امنیت و آرامش پناهگاه مورد توجه قرار می‌گیرد.
* جوامع جلبکی
زیستگاه اصلی جلبک‌های دریایی نواحی صخره‌ای و سنگی است که دلیل آن وجود تکیه گاه ثابت برای رشد است. عمده‌ترین زیستگاه‌های جلبک‌ها در محدوده بین جزر و مدی قرار دارد. بسیاری از موجودات دریایی و آبزیان مانند نرمتنان، سخت پوستان، ماهی‌ها، لاک پشت‌های دریایی و جانوران دریایی از جلبک‌ها به طور مستقیم تغذیه می‌کنند. فرش‌های جلبکی در کرانه‌های سنگی به ویژه هنگام جزر یکی از چشم اندازهای طبیعی و دیدنی در جزیره هرمز است که می‌توان این جلوه‌های طبیعی را در جنوب جزیره مشاهده کرد.
* جاذبه‌های زمین‌شناسی
جزیره هرمز به دلیل تنوع بالای سنگ و مواد کانی به عنوان نگین زمین‌شناسی خلیج‌فارس معرفی شده است که یکی دیگر از جاذبه‌های این جزیره به ویژه برای علاقه مندان به علوم ژئومورفولوژی است. قسمت بزرگ جزیره گنبد نمکی است که حدود 69 درصد از مساحت کل جزیره را شامل می‌شودو بخش‌های جنوبی (نیمه جنوبی) جزیره را در برمی گیرد. سنگ نمک به همراه سنگ‌های دیگر به شدت متبلور و همچنین متحمل دگرگونی نیز شده است به طوریکه در بخش‌های جنوبی جزیره شبکه بلورهای بزرگ نمک قابل رویت است. حلالیت و فرسایش پذیری شدید سنگ نمک و بر عکس مقاومت بلوک‌های سنگی همراه آن مثل ریولیت‌ها، تراکیت‌ها و بازالت‌ها باعث ایجاد پستی و بلندی فراوان و فرسایش خشن سطحی در گنبد نمکی هرمز شده و یک توپوگرافی با بریدگی‌های زیاد و یال‌های تیز و غارهای نمکی به ویژه در بخش مرکزی و غرب را به وجود آورده است.
* پهنه‌های گلی جزر و مدی
دربخش‌های کم شیب سواحل جنوبی هرمز که در طول شبانه روز تحت تاثیر نظام هیدرولوژیک جزر و مد آب واقع می‌شوند، در صورتی که از عناصر ریزدانه تشکیل یافته باشند با رخ‌نمودن اراضی گلی دیده می‌شوند، این گستره‌ها به واسطه شیب کم ساحل و مصون ماندن از تلاطم دریا و امواج اغلب نواحی رسوبی غنی از موادآلی محسوب می‌شوند. لذا معمولاً از پوشش گیاهی مطلوب و جمعیت بالای کف زیان برخوردارند که نه تنها حمایت کننده زنجیره غذایی دریا هستند بلکه شرایط مطلوب زیستگاهی برای جلب پرندگان آبزی را فراهم می‌آورند پهنه‌های گلی جزیره هرمز به وسعت 200 هکتار درشرق و شمال شرق جزیره قرار دارند.
* سواحل شنی و ماسه‌ای
این دسته از سواحل اغلب به صورت باریکه‌هایی با عرض حدود 20 تا 30 متر در سمت شرق جزیره تا جنوب دیده می‌شوند. که مورد توجه لاک‌پشت‌های دریایی برای تخمگذاری است لذا در ردیف مناطق حساس ساحلی جزیره قرار دارد. در سواحل شنی و ماسه‌ای معمولاً در تمام فصول سال می‌توان حضور انواع پرندگان دریایی را مشاهده کرد. چنین سواحلی ازقابلیت تفریحی بالا برخوردارند و مناسب‌ترین دریا کنار برای شنا و تفریحات آبی به شمار می‌آیند.
* کرانه‌های سنگی
این دسته از سواحل در مناطقی دیده می‌شوند که کوه و ارتفاعات سنگی در کناره ساحل وجود دارد و در سواحل جنوبی تا غرب جزیره به چشم می‌خورند. این کرانه‌ها به صورت پرتگاه‌هایی یا بدون باریکه‌های ماسه‌ای که هنگام جزر از آب خارج می‌شود یا به صورت مناطق سنگی و صخره‌ای کم ارتفاع و آب گرفته دیده می‌شوند. معمولا در کرانه‌های سنگی سمت جنوب‌غرب که به واسطه نزدیکی ارتفاعات به دریا ایجاد شده آب‌های نزدیک کرانه عمیق بوده و در این مناطق می‌توان در اوقاتی از سال فعالیت جانوران دریایی بزرگ را مشاهده کرد. کرانه‌های سنگی از تنوع بالای کف زیان ساحلی بویژه دو کفه ای‌ها و خرچنگ‌ها برخوردارند، همچنین بیشترین پهنه‌های جلبک جزیره در این مناطق دیده می‌شود. یکی از جذابیت‌های این سواحل وجود غارهای دریایی است که در جنوب و جنوب غرب جزیره به چشم می‌خورد.
* زیستگاه‌های حساس
زیستگاه‌های حساس هرمز شامل شمال شرق، جنوب و جنوب غرب جزیره است. زیستگاه جبیر، خرگوش و جیرفتی بیشتر بخش مرکزی جزیره به سمت جنوب را شامل می‌شود که گاه تا نزدیک منطقه شهری نیز دیده می‌شوند. زیستگاه لاک‌پشتان دریایی و محل تخمگذاری آن‌ها در جنوب و جنوب شرق جزیره به دلیل قرار گرفتن آن‌ها در لیست گونه‌های در معرض خطر انقراض و فهرست سرخ IUCN، یکی دیگر از زیستگاه‌های حساس است. جزیره گستره آبسنگهای مرجانی در محدوده جنوب‌شرق جزیره است که در محدوده جزر و مدی دیده می‌شوند. زیستگاه کفزیان منطقه به دلیل اهمیت آن‌ها در زنجیره غذایی نیز از زیستگاه‌های حساس منطقه است. همچنین رویشگاه کهور ایرانی در جنوب و جنوب شرق از نواحی حساس پیکره خشکی جزیره است.
* فعالیت‌های تفرجی
با توجه به منابع تفرجی طبیعی جزیره هرمز فعالیت‌های تفرجی مختلفی در حوزه گردشگری متکی به طبیعت می‌توان در این جزیره تدارک دید. همچنین در کنار ظرفیت‌های بالقوه طبیعی جزیره هرمز ویژگی‌های تاریخی و فرهنگی متنوعی بر غنای فعالیت گردشگری در این جزیره تاثیر گذار است و می‌تواند تکمیل کننده طبیعت گردی محسوب شود. از منابع گردشگری تاریخی و فرهنگی جزیره هرمز علاوه بر قلعه پرتغالی‌ها می‌توان به برج ناقوس، قصر صورت، قصر بی‌بی‌گل، ویرانه‌های دارالعلم قدیم، خانه زعفرانی، برج تیرانداز، خرابه‌های شهر قدیم هرمز و زیارتخانه حضرت خضر نبی(ع) اشاره کرد. همچنین دیدن معدن خاک سرخ این جزیره را نیز می‌توان تجربه‌ای به یاد ماندنی توصیف کرد.
قسمت مرکزی جزیره به دلیل وجود طبقات ارتفاعی بیشتر برای کوهنوردی و دامنه نوردی مناسب است و بخش جنوبی جزیره به دلیل وجود غارهای دریایی و سواحل زیبا از نظر جذب گردشگر ساحلی اهمیت دارد.
این جزیره از نظر زمین‌شناسی نیز مورد توجه علاقه‌مندان به علوم زمین‌شناسی است. در این منطقه به دلیل گرما و رطوبت بالا بهترین فصل گردشگری پاییز و زمستان است.
