گردشگری
مراسم پیر شالیار نماد آیینی به قدمت تاریخ
- گردشگری
- نمایش از یکشنبه, 24 ارديبهشت 1391 11:56
- بازدید: 16958
برگرفته از تارنمای میراث آریا
آیین باستانی «پیر شالیار» با قدمتی چند هزار ساله، هر سال اواسط بهمن‌ماه در روستای «اورامان‌تخت»، از توابع شهرستان سروآباد، با شکوه خاصی برگزار می‌شود.
آیین باستانی پیر شالیار که مردم منطقه آن را «عروسی پیرشالیار» می‌گویند، هر سال در فصل زمستان و در نیمه‌های بهمن‌ماه و ادامه آن در اواسط فصل بهار مصادف با 18 اردیبهشت‌ماه برگزار می‌شود. این مراسم، نماد عینی مشارکت فعال مردم در مناسبت‌های مختلف اجتماعی و فرهنگی است و سابقه‌ای به قدمت تاریخ دارد.
هر چند نام مراسم عروسی است، ولی در اصل پیر شالیار یک مراسم آیینی و سنتی است که در آن قربانی می‌کنند و به ذکر و راز و نیاز با خدا می‌پردازند.
این مراسم که هر سال در آخرین چهارشنبه و پنج‌شنبه منتهی به نیمه بهمن‌ماه برگزار می‌شود، آیینی است که بعضی از مورخان برگزاری آن را به یک هزار سال گذشته نسبت می‌دهند و عده‌ای دیگر نیز معتقدند قدمت این مراسم بیش از این‌هاست.
پس از پشت سر گذاشتن کوه‌های سر به فلک کشیده و پوشیده از برف و عبور از جاده‌های پر پیچ و خم و گذر از کنار رودخانه سیروان، یکی از روستاهای استان کردستان خودنمایی می‌کند که معماری آن زبانزد خاص و عام است. این روستا به‌دلیل ویژگی‌هایش به عنوان یکی از قطب‌های گردشگری در سطح کشور به ثبت رسیده است.
روستای اورامان با معماری ویژه و طبیعت بکر و زیبایش هم‌اکنون به عنوان یکی از مناطق گردشگری کشور مطرح است و حتی گاه علاوه بر گردشگران داخلی افرادی را نیز از دیگر کشورهای خارجی مهمان خود می‌بیند.
در این روستا، بام هر خانه حیاطی است برای خانه دیگر و این داستان همچنان تا پشت روستا ادامه می‌یابد. معماری سنتی این روستا مبتنی بر سنگ است و در ساخت خانه‌های مسکونی به هیچ وجه از ملات استفاده نشده است.
روستای اورامان‌تخت در دهستانی به همین نام و در مسیر رودخانه سیروان، یکی از بزرگ‌ترین رودخانه‌های کشور، قرار دارد و برگزاری آیین‌های مختلف به‌ویژه عروسی پیر شالیار در کنار معماری ویژه آن موجب شده است این روستا به شهرتی جهانی دست یابد.
واژه اورامان یا هورامان از دو بخش «هورا» به معنی اهورا و «مان» به معنی خانه، جایگاه و سرزمین تشکیل شده است و به همین دلیل اورامان به معنی «سرزمین اهورایی» و جایگاه اهورامزداست. «هور» در اوستا به معنی خورشید نیز آمده است و هورامان «جایگاه خورشید» نیز معنی می‌دهد.
از سوی دیگر، فرهنگ و تمدن این کهن‌دیار به عنوان بخشی از تمدن بزرگ ایران‌باستان با زیرساخت‌هایی محکم و استوار از موسیقی و عرفان گرفته تا ادبیات نوشته و نانوشته‌اش و آداب و رسوم مبتنی بر خرد جمعی و نبوغ سازگار با طبیعت اهورایی‌اش شایسته است و سبب می‌شود که هر سال گردشگرانی از سایر نقاط کشور و در مواردی از بعضی از کشورهای دنیا راهی این منطقه شوند.
مردم روستای اورامان به زبان اورامی سخن می‌گویند و مردان اورامانی چوخه، پانتول، ملکی شال، دستار، فرنجی و کله بال و زنان آن جانی، کلنجه، شال، کلاه و کلله می‌پوشند که این لباس‌ها علاوه بر داشتن رنگ‌های متنوع با زیورآلات مختلف نیز تزئین می‌شوند.
پیش از ورود پارچه و کفش‌های خارجی و سایر منسوجات داخلی به استان کردستان، بیشتر پارچه‌ها و پای‌افزار مورد نیاز مردم روستای اورامان به دست بافندگان و دوزندگان محلی بافته و ساخته می‌شد که هنوز هم تعداد محدودی از این نوع البسه وجود دارد.
جشن عروسی پیر شالیار یکی از جشن‌های رایج است که هر سال 45 روز پس از شروع فصل زمستان به مدت دو هفته برگزار می‌شود. این مراسم سالگرد ازدواج پیری افسانه‌‌ای به نام شالیار است و ریشه در اسطوره‌ها و اعتقادات و آیین‌های مردم این سرزمین دارد.
این مراسم شامگاه سه‌شنبه با تقسیم گردوهای باغ پیر شالیار بین اهالی روستا آغاز می‌شود و به ترتیب با مراسم «کلاو روچنه»، قربانی کردن گاو و گوسفند و بز، پخت غذاهای مخصوص، دف‌نوازی، سماع، پخش نذورات بین اهالی، نماز و ذکر و دعا و همچنین برپایی مراسم شب‌نشینی و دست به دست گرداندن کفش چرمی پیر شالیار و تبرک آن و پخت نان مخصوصی به نام «کلیره مژگه» (که از خمیر آرد، گردو خرد شده و پیاز درست می‌شود) 3 روز متوالی ادامه می‌یابد.
امروزه چهارشنبه، پنج‌شنبه و جمعه منتهی به 15 بهمن‌ماه را برای برگزاری این مراسم در نظر می‌گیرند.
انتخاب روز و اعلام شروع جشن برعهده متولی پیر شالیار است که این کار را با تقسیم گردوهای درخت‌های وقفی پیر شالیار بین خانواده‌های روستای اورامان و روستاهای اطراف انجام می‌دهد.
کودکان وظیفه تقسیم این گردوها را در بین اهالی روستا برعهده دارند. کودکان روستای اورامان صبح چهارشنبه، قبل از طلوع آفتاب به گروه‌های سه یا چهارنفری تقسیم می‌شوند و با رفتن به در خانه افراد و با درزدن و گفتن عبارت «کلاو روچنه» حضور خود را در محل اعلام می‌کنند و صاحب‌خانه نیز در ازای برداشتن چند گردو از کیسه کودکان به آن‌ها تنقلات و خوردنی هدیه می‌دهد.
هر سال چندین راس گوسفند که نذورات مردم برای پیر شالیار است در روز چهارشنبه و حدود ساعات 9 صبح قربانی می‌شود. این دام‌ها را اهالی روستا و یا افرادی از روستاهای دیگر در اواخر فصل پاییز برای متولی می‌فرستند و او در فصل زمستان از آن‌ها نگهداری می‌کند و در روز جشن همه این گوسفندان قربانی می‌شوند.
تعداد گوسفندان قربانی‌شده گاه به 70 تا 80 راس می‌رسد. بعد از این کار، گوشت‌های قربانی را بین اهالی تقسیم می‌کنند و با مقداری از آن نوعی آش به نام «ولوشین» می‌پزند و روز چهارشنبه بعد از ساعت 16 و اقامه نماز عصر در مسجد، این آش بین اهالی روستا و مهمان‌هایی که از سایر نقاط راهی اورامان شده‌اند، تقسیم می‌شود.
مراسم جشن در عصر پنج‌شنبه با شرکت اهالی روستا و افرادی از روستاها و شهرهای اطراف برگزار می‌شود. این مراسم با برپایی رقص و سماع عرفانی به شکل دسته‌جمعی و نواختن دف همراه است و در آن عده‌ای به عنوان متولی کار هدایت سماع کنندگان را برعهده می‌گیرند.
کارگزاران این مناسک مذهبی را افرادی از طوایف مختلف روستای اورامان‌تخت و روستاهای اطراف تشکیل می‌دهند و در میان این طوایف بر اساس یک قرارداد نامکتوب و شفاف اجتماعی نوعی تقسیم کار بر اساس طایفه وجود دارد و هر کس در این 3 روز و در ایام برگزاری مراسم پیرشالیار کار خود را به بهترین شکل انجام می‌دهد.
رقص و سماع عرفانی دراویش که در بیشتر روزهای این جشن با نواختن دف همراه می‌شود، نوعی رفتار جمعی است که آنان را به احساسی مشترک می‌رساند.
آش تهیه‌شده از مواد مشارکتی و گوشت‌های قربانی، خوراکی نمادین است که در روز مراسم همه اهالی روستا با دارا بودن نقش‌ها و پایگاه‌های اجتماعی مختلف از آن تناول می‌کنند و به‌نوعی خوردن این غذا در روزهای جشن را متبرک می‌دانند.
حضور دسته‌جمعی افراد شرکت‌کننده در مراسم دعا و ذکر همگانی در محوطه مزار، خوردن نان «کولیره مژگه» و ماست به صورت دسته‌جمعی و تثبیت باورهای ذهنی به‌وسیله بستن پارچه بر در و دیوار و درخت مزار آخرین مرحله از این حرکت جمعی است.
مراسم پیر شالیار تا روز جمعه و قبل از برگزاری نماز جمعه ادامه می‌یابد و مردم صبح روز جمعه به شکل دسته‌جمعی در زیارتگاه پیر شالیار حاضر می‌شوند و بعد از راز و نیاز دسته‌جمعی به مسجد می‌روند تا نماز جمعه را اقامه کنند.
باور ذهنی زنان روستا درباره پیر شالیار در رفتار جمعی و نقش مسلط آنان در پخت نان محلی متجلی می‌شود و مشارکت آن‌ها در این کار همراه با دعاها و اعتقاد قلبی‌شان به پیر شالیار و صحبت کردن با یکدیگر در این باره فضایی صمیمی در هنگام پخت نان و انجام کارهای این مراسم ایجاد می‌کند.
مراسم عروسی پیر شالیار امسال نیز همچون سال‌های گذشته و با حضور بیش از 20 هزار نفر از مردم استان و خیل عظیم گردشگران داخلی و خارجی در روستای اورامان‌تخت برگزار شد و با وجود بارش برف و باران مردم باز خود را به اورامان رساندند و در جشن پیر شالیار شرکت کردند.
