گردشگری
قلعه تاریخی زیویه نماد کهن تاریخ سقز
- گردشگری
- نمایش از دوشنبه, 27 تیر 1390 10:40
- بازدید: 4415
بخش شمالی تپه دارای شیب نسبتاً تند و شدیدی است و در بخش جنوبی آن نیز علاوه بر شیب زیاد، حالت صخره‌ای و سنگی دارد و در کمره این قسمت دهانه غاری مشخص است که در گذشته به دهلیزها و دالان‌های طبیعی زیرتپه وارد می‌شده و هم‌اکنون مسدود است.
تنها راه دسترسی سهل و ساده به تپه در بخش‌های شرقی و تا حدی غربی تپه است که در گذشته نیز ورودی اصلی قلعه را در قسمت شرقی تپه ساخته‌اند.
چنین وضعیتی از لحاظ فرم تپه و موقعیت استراتژیکی و تدافعی آن به طور حتم مورد توجه سازندگان قلعه در دوران تاریخی قرار گرفته و با این نگرش چنین قلعه عظیمی روی این تپه ساخته شده است.
برای اولین بار نام زیویه در سالنامه‌‌های آشوری مربوط به سارگن دوم، شاه مقتدر آشوریان آورده شده و این شاه آشور از تهاجمات و یورش‌های خود برای سرکوب اقوام ساکن در منطقه زاگرس در قرون هشتم و هفتم ق.م ذکر کرده و بیان شده که در طی این جنگ‌ها علاوه بر تصرف ایزیرتو پایتخت مانتائی‌ها و شکست ایرانزو شاه مقتدر آنها، قلعه مهم مرکزی مانتائی‌ها به نام ایزیپیه (زیپیا یا زیپیه) و آرمائیت نیز تصرف و به آتش کشیده شده است.
اکثر قریب به اتفاق باستان‌شناسان را عقیده بر این است که ایزیپیه یا زیپیای ذکر شده در سالنامه مذکورهمین زیویه فعلی بوده و در این موضوع شکی وجود ندارد.
اعتبار و شهرت زیویه به دنبال کشف اتفاقی که در سال 1325 شمسی رخ داد، صورت گرفت که در نتیجه بارندگی‌های شدید منطقه بخشی از خاک‌های منتهی به صخره جنوبی تپه در بخش بالایی آن فرو ریخت و تعدادی از اشیاء طلایی آن از زیرخاک نمایان و این اتفاق سبب شد تا شخصی به نام «ایوب ربنو» بتواند مجوز یک سری حفاری‌های تجارتی را به مدت هشت سال و بنا به گفته اهالی هر سال به مدت 8 الی 9ماه برای این اثر شاخص از دولت وقت اخذ کرده و در حدود 90 تا 95 درصد سطح تپه را زیر ورو و غربال و آنچه از آثار، شواهد و مدارک تاریخی بدست می‌آورد را به تاراج ببرد.
این آثارهم‌اکنون زینت‌بخش بسیاری از موزه‌ها، گالری‌ها و مجموعه‌های خصوصی دنیا از جمله موزه لوور پاریس، موزه بریتانیا، موزه آرمیتاژ لینگراد، موزه مقر و پلتین آمریکا بوده و تعدادی اندک نیز در موزه ملی ایران (موزه ایران‌باستان) نگهداری می‌شود.
پس از این ماجرا حفاری‌های علمی و کاوش‌های باستان‌شناسی در سال‌های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به مدت سه فصل و در فاصله سال‌های 1354 تا 1356 شمسی به سرپرستی نصرت‌ا.. معتمدی انجام گرفت و پس از وقفه‌ای 17 ساله مجدداً از سال 1373 از سر گرفته شد و تا سال 1381 همه ساله تداوم یافت.
طی این مدت هیأت کاوش موفق شد که بخش اعظمی از بنای یک قلعه نظامی و حکومتی را که مشتمل بر فضاهای گوناگون معماری قلاع تاریخی آن دوران است، از زیرخاک آزاد کرده و هرچند تخریب‌ها و ویرانی‌های حاصل از حفاری‌های تجارتی به صورتی بود که در برخی از مواقع سردرگمی‌ها و آشفتگی‌های فراوانی را در امر حفاری به وجود می‌آورد، بتوانند به آنچه که در حفاری‌های تجارتی توجهی به آن نشده دست یافته و آثاری از این بنای عظیم نمایان شود.
از جمله فضاهای مهم معماری قلعه زیویه می‌توان به دروازه ورودی قلعه با تعداد 22 پله سنگ‌چین و پایه ستون‌های تاج دروازه ورودی، حیاط‌‌ها و تخت‌گاه‌های گوناگون، دیوار خشتی و قطور ارگ مرکزی، اطاق‌های تودرتو و دوطبقه و تالار ستون‌دار با 16 پایه ستون سنگی اشاره کرد.
در راستای ساخت فضاهای معماری قلعه برای از بین بردن شیب موجود در تپه طبیعی ساخت سکوهای سنگی که به صورت مصطبه‌هایی احداث شدهاند مورد توجه قرا گرفت و در برخی قسمت‌ها نیز از بخش داخلی این سکوها به حالت فضاهای زیرزمین استفاده کردهاند.
مصالح اصلی در ساخت دیوارها، خشتهای خام با ابعاد 16*46*46 سانتیمتر است که دارای سه رنگ نخودی، قرمز و خاکستری است و در سه محل در اطراف تپه این خشت‌ها ساخته شده و به محل تپه منتقل شدهاند. (البته در نتیجه آتش‌‌سوزیهای که در بنای قلعه در دوران گذشته اتفاق افتاده، این مصالح خشتی حالتی پخته پیدا کردهاند.)
ضخامت و قطر دیوارهای خشتی مابین دو الی هفت متر بنا بر عملکرد دیوارها متفاوت است، برای اندود دیوارهای خشتی و همچنین ملاط مابین ردیف و رج‌های خشت‌ها از نوعی خاک سفید موجود در محل‌های اطراف تپه و اختلاط آن با کاه خرد شده استفاده کردهاند که درخشندگی آن بر سطح دیوارها حالتی نقره‌ای شکل بخشیده است.
به احتمال قوی در سقف فضاها نیز از روش تیرپوش چوبی بهره جسته‌اند و در کف فضاهای مختلف قلعه بنابرنوع فضا و کاربری آنها از خاک کوبیده شده، سنگ‌فرش لاشه‌ای استفاده کردهاند، اما بخش تالار را از نوع همان خشتهای به کار رفته در ساخت دیوارها مفروش کردهاند که حالت موزائیک زینتی بسیار زیبا را در تالار ستون‌دار قلعه ایجاد کرده است.
پایه ستونها در فضای تالار بصورت گرد با قطر تقریبی 95 تا 105 سانتیمتر و از نوعی سنگ سفید محکم ساخته شدهاند و احتمال می‌دهند که ستونها به صورت گرد و با روش چیدن خشتهای مضاعف نیز ایجاد شدهاند و سپس رویه ستونها را با ملاط گل پوشانده و نقاشی کردهاند.
البته چنانچه بخواهیم در رابطه زوایای مختلف معماری این قلعه مطالب کاملی بیان کنیم به طور قطع موجب اطاله کلام خواهد شد، همین بس که این نوع معماری با معماری آثار به دست آمده از نوشیجان تپه در مسیر ملایرهمدان، گودین تپه در منطقة کنگاور کرمانشاه، تپه حسنلو در آذربایجان غربی قابل مقایسه است و در این زمینه نیز تحقیقات و گزارش‌های ارائه شده کاملا گویا است.
مطالعه روی اشیاء بدست آمده نیز توسط باستان‌شناسان داخلی و خارجی صورت گرفته و بسیاری از آنها تأثیرات شیوه‌های هنری مکائیان و آشوریان را در آثار هنری ایجاد شده، مورد بررسی قرار داده‌اند، علاوه بر آنکه شیوه‌های ویژه هنری محلی دوره مانتائی‌ها نیز غفلت نکرده و بدان نیز توجه کردهاند.
از جمله آثار شاخص که در سال‌های اخیر حوالی سال 1376 در حفاری‌های علمی به دست آمد می‌توان به قطعات و لوحه‌‌های عاج منقوشی اشاره کرد که با نقش‌های الهه و خدایان اساطیری، جنگ و شکار تزئین یافته‌اند که با همت هنرمندان شاغل در میراث استان طرح آن بزرگنمایی و بر دیوارهای در پارک امیریه سنندج ایجاد شد.
درخاتمه ذکر این نکته ضروری است که برابر آخرین مطالعات و بررسی‌های انجام گرفته آثار زیویه به نیمه دوم قرن هفتم قبل از میلاد مرتبط شده و احتمال قوی این قلعه در دوران حکومت مادها و بخشی از حکومت هخامنشیان از آبادانی و عمرانی برخوردار بوده است.
همچنین این امر را فراموش نکنیم که نواحی جنوب دریاچه ارومیه و شمال کردستان فعلی در چین‌خوردگی‌های طبیعی زاگرس و اقوام ساکن در آن تأثیرات شگرفی در فرهنگ و تمدن ایرانی و ایران‌زمین داشته و این مناطق سبب ایجاد اولین امپراطوری ایرانی تحت حاکمیت مادها شده و در اتحادی که هووخشتره شاه مادی با بابل و سایر اقوام دیگر به وجود آورد توانستند آشوریان را در سال 612 ق.م شکست داده و از عرض اقتدار برانداخته و به حکومت آنها پایان دهند.
