ایران‌بوم

ساربان بسیاری از آثار تاریخی کشورهای دیگر در بین ایرانیان شناخته شده‌تر از آثار تاریخی ایران است. این سخنی گزاف نیست. برای نمونه بسیاری از ما نام برج کج پیزا را شنیده ایم و علاقه‌مندیم که اگر روزگاری سفری به ایتالیا داشتیم حتما از این اثر تاریخی دیدن کنیم. اما متاسفانه کمتر گردش‌گر ایرانی یا خارجی است که به شهر تاریخی اصفهان سفر کند و برای دیدن «منار ساربان» کوچه‌پس‌کوچه های بافت تاریخی اصفهان را جستجو کند؛ و حتا این اثر منحصر به فرد تاریخی در میان بسیاری از شهروندان اصفهانی نیز به درستی شناخته شده نیست.برج پیزا در شهری به همین نام یکی از جاذبه های گردشگری ایتالیاست که روزانه هزاران نفر از سراسر دنیا به دیدن آن می روند. ارتفاع برج کج پیزا 55.86 متر از سطح زمین در پایین ترین قسمت و 56.70 متر در بالاترین سمت است. در حال حاضر زاویه انحراف برج پیزا در حدود 3.99 درجه از خط عمود است. کار ساخت این برج در سال 1173 میلادی آغاز و در سال 1372 میلادی به پایان رسید و به نظر می رسد که علت اصلی کج شدن برج پی ریزی روی بستری ماسه ای باشد. اما منار ساربان با 54 متر ارتفاع یعنی در حدود یک متر کمتر از برج پیزا اما با قدمتی بیشتر ( اواخر قرن پنجم هجری قمری)، یادگاری برجای مانده از دوران سلجوقیان ( ۴۲۹ هجری قمری تا ۵۷۷ هجری قمری ) است.

ساربان

منار ساربان اصفهان / عکس ها از شاهین سپنتا

منارها یکی از سازه های اصلی معماری ایرانی هستند که در دوره های مختلف تاریخی از آن‌ها به‌عنوان برج آتش یا برج نشانه یا رهنما برای راهنمایی کاروان‌ها در مسیر جاده‌ها و نشان دادن مکان های اصلی بافت شهری و یا به عنوان محل خبر رسانی یا اذان‌گویی استفاده می شده است. واژه ساربان نیز در زبان فارسی به معنای شتربان یا نگهبان شتر است و از آنجا که منار ساربان به عنوان یک سازه منفرد، بلند و شاخص از بیشتر نواحی و جوانب بیرون و درون شهر به خوبی قابل مشاهده بوده است به نظر می رسد که کاربری اصلی آن راهنمایی و جهت‌یابی کاروان ها برای دسترسی به مرکز شهر بوده است.

منار ساربان در شمال محله جوباره (بافت قدیمی یهودی‌نشین اصفهان ) زیباترین و بلندترین منارتاریخی اصفهان و دارای تزئینات آجر و کاشی است.

قطر تحتانی منار ساربان 4.2 متر است و طراحی متنوع، بدنه بیرونی آن را به هفت بخش متفاوت تقسیم بندی می کند. بخش اول آن آجرچینی ساده ‌است. بخش‌های دوم و سوم آن دارای تزیینات عالی آجرکاری است. بخش چهارم آن تاج اول ( گلوگاه ) مناره ‌است که مقرنس های آجری همراه با کاشی های فیروزه ای بسیار زیبا دارد. بخش پنجم آن نیز تزیینات آجری است. بخش ششم آن تاج دوم منار ‌است و بخش هفتم آنهم تارک منار یا تاج اصلی است. در قاعده دو تاج این مناره دو کتیبه بسیار زیبا از بهترین رنگ فیروزه‌‏ای کاشی دیده و خوانده می‌‏شود.

مهندس محمود رضا شایسته در « اصفهان بهشتی کوچک اما زمینی» درباره میزان انحراف منار ساربان معتقد است : « این مناره در حدود هشت درجه به سمت جنوب شرقی از امتداد قائم منحرف شده است که ناشی از نشست نامتقارن در پایه های آن می باشد و می تواند به واسطه اختلالات موجود در شالوده آن یا به دلیل تغییرات متوالی در سطح تراز ایستایی در سفره آب زیرزمینی و یا استفاده از چاهک های آب منازل اطراف باشد ».

به این ترتیب به نظر می رسد که هنوز جایگاه تاریخی و ارزش های معماری این سازه به درستی معرفی نشده و اگر این بنا در هرکجای دیگر جهان بود شاید به اندازه برج پیزا شناخته شده بود. البته در اینجا هدف از مقایسه دو اثر تاریخی متفاوت برج پیزا و منار ساربان که هر یک در بستر فرهنگی، تاریخی و جغرافیای خاص ساخته شده اند برای نشان دادن برتری یکی نسبت به دیگری نیست، بلکه هدف نشان دادن شباهت های دو بنای تاریخی است که یکی شناخته شده تر و دیگری شایسته توجه و معرفی بیشتر برای گردشگران است. همچنین امیدواریم که همانند برج پیزا، میزان انحراف منار ساربان به طور مرتب مورد پایش قرار گیرد تا از خطر احتمالی ریزش آن در آینده جلوگیری شود.

شما کدام یک از این دو اثر تاریخی را دیده اید یا در آینده به دیدارش خواهید رفت. برج پیزا یا منار ساربان؟

در همین مورد دوست بسیار عزیز و هنرمندم جناب آقای "فریبز علاقه بند" با مهر بسیار، نشانی عکس 360 درجه ای از منار ساربان را که استادانه تهیه کرده برایم فرستاده است که خوانندگان ایران نامه را به تماشای آن در نشانی زیر فرا می خوانم:

http://www.360cities.net/image/sareban-minarate-isfahan-iran