ایران‌بوم

با وجودی‌که سرزمین ایرانیان برروی کمربند ”خـشک “ قرار دارد، شمار زیادی درختان دیرزیست، به ‌ویژه در مناطق بیابانی و خشکستان‌های کشور وجود دارند. این درختان که هنوز توان پژوهش‌های دانشی بر روی آن‌ها فراهم نشده است، از مهم‌ترین یادمان‌های طبیعی و زیست بومی کشور هستند.
هرگاه توان بررسی‌های دانشی را برروی آن‌ها به‌دست آوریم و یا در این زمینه، از وجود کارشناسان بی‌گانه بهره گیریم، در آن صورت دست‌کم می‌توانیم سرگذشت آب و هوایی منطقه‌های هم‌سایه‌ی این درختان را به‌دست‌‌آوریم که خود، کاری است سترگ و قابل اجرا.
در این راستا، لازم است که در دو دانشگاه کشور، کرسی ویژه‌ای برای شناخت، بررسی و پژوهش بر روی درختان دیر زیست ایران به‌وجود آید و پس از انجام پژوهش‌های لازم در درون مرزهای سیاسی کشور، این پدیده در سرتاسر فلات ایران، مورد بررسی و پژوهش قرار گیرد. با شناخت کامل درباره‌ی این پدیده در سرتاسر ایران و سپس فلات ایران، می‌توان با آگاهی‌های موجود، تصویر روشن‌تری از آب و هوای ایران و فلات ایران را به دست آوریم . اما شرط اصلی این‌کار این است که اجازه ندهیم که این درخت‌ها را از میان ببرند.

درختان دیر زیست استان یزد

نخـست ـ درختـان سـرو
درخت سرو700 ساله‌ی مبارکه ( شماره ی یک )
سرو 700 ساله‌ی مبارکه ( شماره‌ی یک‌ ) با بلندای 15 متر و تاج 10 متری در مرکز روستای زرتشتی نشین مبارکه قراردارد. این سرو از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست و مورد آفند شپشک‌ها قرار گرفته است. در کنار درخت آتشکده‌ای قدیمی وجود دارد. بدنه‌ی درخت تقریباً به دو تنه‌ی مجزا تفکیک شده است و به علت شپشک‌های موجود شاخه های فرعی آن در حال نابودی است. شوربختانه تا کنون هیچ اقدامی برای نجات سرو شماره‌ی یک مبارکه انجام نشده و شاید تا چندی دیگر بدنه‌ی آن نیز قطع شده و بر زمین بیافتد و تنها خاطره‌ای از آن باقی بماند.

درخت سرو 600 ساله ی مبارکه ( شماره ی دو )

مبارکه روستایی است در 20 کیلومتری شهر یزد. سرو شماره‌ی دو مبارکه با سن 600 سال در بلندای 1620 متری از سطح دریا واقع شده است. درخت، تک پایه با بلندای 15 متر و قطر تقریبی 10 متر است و از آب سطحی تغذیه می کند. درخت آلوده به شپشک است اما از بذردهی مناسبی برخوردار است.
آزمایشات ژنتیکی نشان دهنده‌ی پایه‌ی ثابت درختان سرو تفت است. درخت در محوطه‌ی حیاطی که جهت محصور کردن درخت ساخته شده قرار گرفته است. درختان سرو شماره‌ی یک و دو مبارکه برای زرتشتیان از احترام خاصی برخوردار است.

درخت سرو 2000 ساله ی زین آباد
زین آباد روستایی است در 5 کیلومتری شهر تفت در استان یزد. درخت سرو کهن سال زین آباد دارای 9 متر بلندا و ستبرای (قطر) کمابیش 7 متر می‌باشد. درخت سرو زین آباد از گروه درختان کهن‌سالی است که در کنار آتشکده‌ی زرتشتیان کاشته شده است و از وضعیت مطلوب و سالمی برخوردار است.

دوم ـ درخـتان چنـار
درخت چنار 1500 ساله اسلامیه
اسلامیه منطقه‌ای است در 10 کیلومتری جنوب غربی تفت در استان یزد. درخت چنار 1500 ساله اسلامیه، دارای بلندای 14 متر و ستبرای (قطر) حدود 22 متر می‌باشد. محیط یقه‌ی این چنار 5/13 متر است. درخت دارای شماره‌ی ثبت میراث [یادمان‌های] فرهنگی نیز هست. بدنه درخت در اثر گذر زمان پوسیده و توسط محلیان در چندین سال پیش با تسمه های پولادین مهار شده. تمام درخت از وسط دارای چندین شکاف عمودی و ژرف بزرگ است.
بنا بر شواهد موجود نام درخت در زمان فرخ شاه ساسانی به درخت « فراشاه » تبدیل شده. با این‌که در چند دهه اخیر صدمات فراوانی از سوی مردم محلی به درخت وارد شده اما از وضعیت مطلوب برخوردار است. در درون درخت سوراخ ژرفی به گودی 22 متر وجود دارد که سال‌ها پیش دکان کفاشی در آن قرار داشت. شاخه‌های اصلی درخت توسط کدخدای ده اسلامیه جهت ساخت در و پنجره و صندلی مدرسه‌ی روستاهای اطراف بارها و بارها بریده شده و همین امر باعث نابودی و توخالی شدن درخت چنار 1500 ساله شده است. بخشی از بدنه اصلی درخت زیر سیمان و آسفالت قرار دارد و از آب زیرزمینی استفاده می کند. چنار اسلامیه هم اکنون در کنار جاده‌ی اصلی قرار گرفته و رفت و آمد وسایل نقلیه به درخت آسیب هایی رسانده است.
چنار اسلامیه در کنار قدم گاهی است که مورد احترام محلیان است از این رو ریش سفیدان محلی باورمند به ارتباط قدم گاه با چنار اسلامیه هستند. درخت اگرچه تماماً از وسط جدا شده و با تسمه های پولادی به هم وصل شده ؛ اما با چنین احوالی از وضعیت رویشی مناسبی بدون هیچ بیماری برخوردار است.
تا کنون هیچ اقدامی برای نجات درخت دیر زیست اسلامیه انجام نشده و چندی دیگر شاهد نابودی و مرگ آن خواهیم بود.

درخت چنار 1200 ساله تِزر جان
تزرجان محله‌ای است خوش آب و هوا در استان یزد. شهری است بنا شده بر کوه پایه های شیرکوه. دارای باغ‌های انار و میوه فراوان.
درخت چنار کهن سال مرکز شهر ، درختی است تک پایه با بلندای 12 متر، ستبرای (قطر) 8 متر با تاجی 17 متری. بخشی از بدنه‌ی اصلی درخت چنار 1200 ساله خشک شده است. درخت دارای 4 شاخه اصلی است که همگی آن‌ها از وضعیت مطلوبی برخوردارند؛ اما یقه‌ی اصلی درخت به‌علت قرار گرفتن در خیابان اصلی شهر زیر خاک و سیمان مدفون شده و همین امر باعث صدماتی به درخت شده است. به علت دارا بودن آب و هوای پاک و مناسب درخت چنار تزرجان از هرگونه آفتی در امان مانده است. آب یخ چشمه‌های شیر کوه توسط کانالی از زیر درخت عبور می کند.
وجود خدمات شهری از قبیل کندن زمین برای گاز و آب و برق و تلفن باعث کنده شدن ریشه‌های اصلی درخت شده و در نتیجه موجب خشک شدن درخت در سال‌های آینده می شود.
قسمتی از بدنه درخت کهن سال تزر جان در زمان های گوناگون توسط اهالی برای مصارف گوناگون بریده و همین امر باعث شده تا روند طبیعی رشد درخت قطع شود.
بنا بر شواهد تاریخی و داستان های موجود درخت چنار تزرجان به عنوان مرکزی برای تجمع قشون‌های محلی و درگیری های بومی نقشی ستادی بازی کرده است. برای ساخت مسجد تزرجان تنها از چوب این درخت دیر زیست استفاده شده است. بر سرستون‌های مسجد خطوطی وجود دارد که به عهد ساسانیان متعلق است. با تحقیقات به عمل آمده مشخص شده است که نیمی از بدنه اصلی درخت در دوران گذشته قطع و برای ساخت مسجدی در دو طبقه به‌کار گرفته شده است. با ارزیابی حجم مصرفی چوب در ساخت مسجد تزرجان به سادگی می توان به عظمت درخت چنار 1200 ساله پی برد. درختی که اکنون بخش کوچکی از آن پا بر جاست.