ایران‌بوم

خبرگزاری میراث فرهنگی ـ گروه میراث فرهنگی ـ شهر فردوسی این‌روزها دوباره مورد ساخت و سازهای بی‌رویه قرار گرفته و روستاهایی که قرار بود از روی این شهر تاریخی بروند، ماندگار شدند و حتی قرار است برای گرمایش و امکانات رفاهی آن‌ها هم تدبیری شود. شاید بحث انتقال لوله‌های گاز از عرصه توس معلق است و می‌گویند منتفی شده اما سوبسید‌ها برای بهره‌برداری از برق، معضل دوباره ماندگاری این روستاهاست.

به گزارش CHN سال‌های 1383 و 84 بود که مردم سه روستای سفلا، علیا و اسلامیه با تجمع در کنار آرامگاه فردوسی مانع از ورود گردشگران شدند و از سازمان میراث فرهنگی خواستند تا نسبت به انتقال لوله‌های گاز به این سه روستای عرصه شهر توس ممانعت نکند. پیش از این و هنگام انتقال این لوله‌ها که باید از روی عرصه و حتی جاهایی که ساخت و ساز نشده و بکر مانده بگذرد، پایگاه میراث فرهنگی توس، مخالفت‌هایی را آغاز کرد و از آن تاریخ بحث‌های متعددی درباره سرنوشت این روستاها پدید آمد.

شهر توس در یک حصار تاریخی قرار گرفته است. دورتا درو این حصارها را روستاهایی فرار گرفته است که از این میان سه روستا (سفلا، علیا، اسلامیه) درست روی عرصه شهر تاریخی توس ساخته شده‌اند. این سه روستا ارزش تاریخی ندارند و حتی برخی از ساخت و سازهای انجام گرفته در آن‌ها با فضای فرهنگی توس تداخل دارد. بر همین اساس مقرر شد تا طی همکاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با وزارت مسکن، مکان جدیدی برای انتقال این سه روستا آماده شده و عرصه آزاد سازی شود.

انتقال لوله‌های گاز به این سه روستا، فرصتی برای ماندن اهالی آن روی عرصه تاریخی بود. بر همین اساس پایگاه میراث فرهنگی توس طی مخالفت خود خواستار انتقال آن‌ها شد و اعلام کرد که در صورت انتقال لوله‌های گاز،‌ که باید از میان عرصه عبور کنند، نه تنها زخمی دیگر بر آثار شهر توس وارد می‌‌شود که صرف هزینه‌های بی‌مورد، مانع از انتقال این روستا‌ها می‌شود.

اما روستا‌ئیان این مخالفت‌ها را تاب نیاوردند و دست به اعتراض زدند و خواستند که میراث فرهنگی دست از خواسته خود بردارد. اهالی این روستا‌ها در فصل سرد سرما نیاز به گرمایش داشتند و نقل و انتقال کپسول‌های گاز معضلات زیادی را برای آن‌ها به همراه می‌آورد.

در پی طرح انتقال روستاها از روی عرصه، مکان جدیدی جانمایی شد. شهرک الاهیه در نزدیکی مشهد که به گفته مسئولان میراث فرهنگی محل مناسبی برای این کار بود. طرح به وزارت مسکن داده شد اما به گفته کارشناسان سازمان میراث فرهنگی، وزارت مسکن پس از بررسی‌ها و ارائه دلایلی با این طرح موافقت نکرد.

هرچند گفته می‌شود که سازمان میراث فرهنگی در حال حاضر با ارسال مبالغی در طول سال، تلاش می‌کند تا با تملک زمین‌ها عرصه را آزاد‌سازی کند اما هنوز بخش زیادی از سه روستای یاد شده روی عرصه است.

در کنار روستاها باغات توس قرار گرفته‌اند. در گذشته هم به همین شکل بود. باغ‌ها حصار میان ساکنین توس با بیرون از این شهر تاریخی بود. گفته می‌شود این باغات در هنگام حمله اشرار و غارتگران، محل پناه همشهریان فردوسی بود و حتی از میوه‌های این باغ‌ها برای معاش خود نیز استفاده می‌کردند.

امروز این باغات محل مناسبی برای گسترش این سه روستا شده است. به گفته کارشناسان نه تنها ساخت و سازها به شکلی جدی در این روستا‌ها آغاز شده که حتی از قوانین مربوط به میراث فرهنگی نیز تخطی می‌شود و ساختمان‌هایی به ارتفاع سه یا چهارطبقه نیز ساخته می‌شود. این در حالی است که ارتفاع مجاز در این سه روستا، یک طبقه بوده است.

به گفته کارشناسان میراث فرهنگی هیچ ناظری در حال حاضر، برای کنترل این ساخت و سازها وجود ندارد. و این موضوه به شکل بی‌رویه‌ای ادامه دارد.

از سوی دیگر گاز رسانی منتفی شده اما سوبسید‌هایی برای برق منطقه در نظر گرفته شده که باعث می‌شود روستاییان عرصه تاریخی شوش با هزینه برق کمتر، گرمایش محیط خود را تامین کنند. به گفته کارشناسان این امر باعث ماندگاری بیشتر اهالی روستا می‌شود.

کاوش‌هایی که برای توس مضرر است
کهن‌دژ توس شامل چهاردیوار و برج است که محدوده میانی این حصار تا کنون کاوش نشده بود. سازمان میراث فرهنگی طی طرحی گودبرداری و کاوش در این محدوده را آغاز کرد، اما همین امر که در بستر برنامه‌ریزی شده می‌تواند به ارگ توس جلوه دیگری بدهد، مورد انتقاد برخی کارشناسان قرار گرفته است.

کارشناسان معتقدند که هنوز برای مرمت بخش‌های کاوش شده که گفته می‌شود برخی از آن‌ها به دوره سلجوقی مربوط می‌شود، فکر مرمتی نشده و ترانشه‌های باستان‌شناسی مثل چاله‌های بزرگ در جای خود باقی‌مانده‌اند.

آب باران در این به اصطلاح ترانشه‌ها جمع می‌شود و رطوبت مرکزی کهن‌دژ را بالا برده است. همین امر باعث رانش دیوارهای اطراف دژ شده و برج‌ها را در معرض خطر قرار داده است. گفته می‌شود که اکنون دیوارها کمی رانش داشته و احتمال فرو ریختن بخش‌هایی از آن‌ها وجود دارد.

در حال حاضر آنچه اهمیت دارد ثبت جهانی زادگاه فردوسی است. این ساخت و سازها و این دخالت‌ها در عرصه و حریم شهر تاریخی توس، مانع از ثبت جهانی آن می‌شود. ثبت جهانی زادگاه فردوسی، ثبت جهانی یکی از بزرگترین حماسه‌سرایان و اسطوره‌پردازان جهان است.