یادمان
سردر تاریخی باغ خیمه‌گاه را نجات دهیم
- يادمان
- زیر مجموعه: ديده‌بان یادگارهای فرهنگی و طبيعی ایران
- دوشنبه, 02 اسفند 1389 21:52
- آخرین به روز رسانی در دوشنبه, 02 اسفند 1389 21:52
- نمایش از دوشنبه, 02 اسفند 1389 21:52
- بازدید: 4707
برگرفته از تارنگار ایران نامه - شاهین سپنتا
چند سال پیش سردر کاخ تاریخی هشت بهشت تخریب شد تا امروز جای آن را بنایی بی‌هویت و نامربوط با محور تاریخی چهارباغ بگیرد و چشم‌انداز کاخ هشت‌بهشت را از درون خیابان چهارباغ کور کند و امروز این نگرانی وجود دارد که در صورت بی‌توجهی دوستداران اصفهان، فردا یکی دیگر از اثرات مخرب طرح «احیاء بدنه چهارباغ» به صورت تخریب بقایای سردر تاریخی باغ خیمه‌گاه خودنمایی کند. طرحی که با عنوان «احیاء بدنه چهارباغ» با مساحت بیش از ۱۱ هزار مترمربع با عرض ۲۱ متر و ۶۵ سانتی متر و طول ۵۳۰ متر در ۳ طبقه اجرا می‌شود، تاکنون نقشی جز تخریب هویت تاریخی چهارباغ نداشته است. این موضوع را نه تنها دوستداران اصفهان می‌گویند بلکه بالاترین مقام اجرایی استان اصفهان نیز به آن معترف است. علیرضا ذاکر اصفهانی، استاندار اصفهان، چندی پیش در سخنانی با اشاره به منافع پشت پرده برخی افراد در این پروژه تاکید کرد: «احداث یک ردیف از مغازه‌های جدید در چهارباغ با عنوان احیای بدنه چهارباغ عباسی چیزی جز مقاصد منفعت‌طلبانه برای کسب پول و درآمد نیست. دیواری که اخیرا در خیابان چهارباغ عباسی کشیده شده و میان خیابان و پارک فاصله ایجاد کرده، مورد اعتراض همه شهروندان است و در واقع در این عرصه شهرداری بد سلیقگی کرده است».
این توده آجر و بتون، چشم انداز کاخ هشت بهشت را از خیابان چهارباغ کور کرده
البته روند تخریب باغ‌ها، آب‌نماها، آبروها، کوشک‌ها و سردرهای تاریخی خیابان چهارباغ سال‌هاست که ادامه دارد، چنان‌که روزگاری در این خیابان 33 سردر و 33 کوشک و هفت حوض وجود داشت ولی اکنون بجز بخش‌هایی از سردر خیمه‌گاه که در نزدیکی دروازه دولت باقی مانده، حریم چهارباغ مشخص نیست و از آن حوض‌های هفت‌گانه،آبشارها، آبروها و کوشک‌ها اثری درمیان نیست.
باغ خیمه‌گاه یا خرگاه، روبروی حوض دوم خیابان چهارباغ و در مقابل باغ بادامستان و پشت کاخ چهلستون واقع بوده که با نارنجستان‌اش مساحتی در حدود 34هزار ذرع (برابر 34 جریب و هر جریب معادل 10 هزار مترمربع) داشته است. این باغ را از آن جهت خیمه‌گاه می‌نامیدند که محل خیمه‌گاه شاهی بوده است و میدانی نیز برای برپایی مسابقات داشته است. البته باغ خیمه‌گاه به باغ خرگاه نیز مشهور بوده است چون در زبان فارسی، خرگاه یا خرگه به معنی خیمه بزرگ، سراپرده یا چادر بزرگ است و برابر با واژه خیمه‌گاه به معنای جایی است که در آن یک یا چند خیمه برپا کرده باشند.
ژان شاردن (John Chardin) بازرگان و گردشگر فرانسوی که در دوران شاه عباس دوم و شاه سلیمان صفوی مدتی در اصفهان به سر برده، در توصیف خیابان چهارباغ می‌نویسد: «... این خیابان زیباترین معبری است که من تاکنون دیده‌ام ...». وی سپس به توصیف حوض‌های هفت‌گانه این خیابان می‌پردازد و باغ خیمه‌گاه یا خرگاه را ناشیانه به صورت «باغ الاغ» ترجمه کرده ( این اشتباه در ترجمه شاردن باعث می‌شود که دونالد ویلبر نیز در "باغ‌ها و کوشک‌های ایرانی" این باغ را باغ خر بنامد) و می‌نویسد: «... عده حوض‌هایی که باعث شکوه و زیبایی این خیابان در قسمت بین رودخانه و شهر است هفت‌تاست که چهارتای آنها بزرگ و سه تای دیگر کوچک‌تر است. اولی مربع و سطح آن پانزده پا] هر پا برابر با 48/30 سانتی متر[ و دومی نیز مربع و محیط آن یک صد و بیست پاست که در وسط آن تخت مثمنی است که یک پا از سطح آب بلندتر و نرده زیبایی گرد خود دارد که ده نفر به راحتی می‌توانند برای خنک شدن روی آن بنشینند. باغ‌های اطراف این حوض، باغ هشت گوشه ]باغ مثمن[ و باغ الاغ ]باغ خرگاه/ خیمه‌گاه[ است که در این آخری میدان وسیعی برای مسابقه می باشد...».
باغ خیمه‌گاه در بالا و باغ‌های حاشیه چهارباغ در دو سوی زاینده رود و در دو طرف سی و سه پل، بر اساس طرح کمپفر انگلبرت کمپفر (Engelbert Kaempfer) هم که به عنوان پزشک و منشی، همراه با سفیر «کارل یازدهم» پادشاه سوئد، در سال 1684 میلادی به دربار شاه سلیمان صفوی در اصفهان آمد و 20 ماه در اصفهان به سر برد، نقشه‌ها و طرح‌هایی از باغ‌های اصفهان را تهیه کرده و در سفرنامه‌اش به شرح جزئیات آنها پرداخته است. وی آنجا که به توصیف کاخ‌ها و باغ‌های اصفهان می پردازد، پس از وصف باغ گلستان، به دو باغ بلبل و خرگاه در ابتدای خیابان چهارباغ از سمت دروازه دولت، اشاره کرده و می‌نویسد که این دو باغ در نزدیکی همدیگر قرار دارند و پیوندی ناگسستنی بین آنها وجود دارد: « در طرف مغرب متصل به باغ گلستان، باغ بلبل و باغ خرگاه قرار دارد که من مجملا به توصیف آنها خواهم پرداخت؛ زیرا هرگاه بخواهم تمام شکوه و جلال و تاسیسات، بناهای موجود، فواره‌ها، حوض‌ها، خیابان‌ها، باغچه‌ها، ردیف‌های چنار و غیره آن را برشمارم، خود فصل مستقلی در این کتاب باید تحریر کنم. این هر دو باغ در ابتدای خیابان مجلل چهارباغ که من در فصل قبل به آن پرداختم قرار دارد و در حدود بیش از ششصد قدم از طول آن را اشغال کرده است. هرگاه شاه رغبت سواری کند از دروازه باغ خرگاه که اسمش حاکی از وضع آن است خارج می‌شود. در آنجا لشکریان و ملازمان در انتظار او هستند ... این هر دو باغ به نظر می‌رسد که جزء لایتجزای یکدیگر باشند، ردیف درختان، خیابان‌ها، آبروها، و سواره‌روها در هر دو مشترک است...». اکنون بخش‌های باقی مانده سردر باغ خیمه‌گاه در گوشه‌ای از باغ خیمه‌گاه که به باغ بلبل پیوسته است و «پارک شهید رجایی» نامیده می‌شود، به حال خود رها شده و در حال تخریب است و بخش‌هایی از آن هم، دیوار فروشگاه‌های اطراف را تشکیل می‌دهد و این نگرانی وجود دارد که با توسعه طرح «احیاء بدنه چهارباغ» و تملک و تخریب مغازه‌های قدیمی، نه تنها سردر خیمه‌کاه به عنوان آخرین بازمانده سردر باغ‌های تاریخی چهارباغ، مرمت و حفظ نشود بلکه بخش‌های باقی‌مانده آن هم قربانی مقاصد منفعت‌طلبانه شود و جای آن را یک ردیف مغازه‌های جدید بگیرد. نقشه اصفهان دوره صفوی و باغ‌های دو سوی محور چهارباغ تهیه شده توسط دکتر مهوش عالمی بر اساس مستندات تاریخی طرح کمپفر از عمارت خیمه‌گاه بخش‌هایی از سردر باغ خیمه‌گاه در درون این فروشگاه‌ها واقع است این زمین سبز روزگاری بخشی از باغ خیمه‌گاه بوده بخش‌هایی از بنا که در پشت فروشگاه‌ها مورد تصرف قرار گرفته خاستگاهان: 1- سفرنامه شاردن، ژان شاردن، ترجمه حسین عریضی، به کوشش مرتضی تیموری، نشر گل‌ها، اصفهان، 1379 خورشیدی. 2- سفرنامه کمپفر، انگلبرت کمپفر، ترجمه کیکاووس جهانداری، انتشارات خوارزمی، تهران، 1363 خورشیدی. 3- چهارباغ اصفهان، دکتر لطف الله هنرفر، ماهنامه هنر و مردم، دوره 8 و 9، شماره 96 و 97 ، مهر و آبان ماه 1349 خورشیدی، صفحات 14- 2 . 4- باغ‌های شاهی عهد صفوی و روابط آنها با شهر، دکتر مهوش عالمی، مجله معماری و شهرسازی، شماره 42 و 43، 1377 خورشیدی. * با سپاس فراوان از سرکار خانم دکتر مهوش عالمی و جناب آقای امین ناطقی که نگارنده را در تهیه طرح‌های کمپفر یاری دادند.
