ایران‌بوم

گزارش همشهری از توقف روند برخورد با حفاران غیرمجاز و قاچاقچیان اشیای تاریخی از حدود ۳‌ماه گذشته تاکنون به‌ویژه در شهر تهران که تبدیل به قلب معاملات سیاه اشیای تاریخی در کشور شده است، آنطور که برخی کارکنان سازمان میراث فرهنگی به روزنامه همشهری خبر داده‌اند، موجب شد تا فرمانده یگان حفاظت آن سازمان هفته گذشته در یک مراسم تودیع و معارفه، از مدیرکل میراث فرهنگی استان تهران بخواهد که این گزارش را پیگیری کند.

رئیس یگان حفاظت سازمان میراث فرهنگی همچنین گفته است که یگان حفاظت میراث فرهنگی از ابتدای سال تاکنون موفق به ضبط 3هزار شیء تاریخی در سطح شهر تهران شده است.

اگرچه جزئیات این جلسه هنوز و با تداوم استراتژی سکوت در سازمان میراث فرهنگی در اختیار رسانه‌ها قرار نگرفت، برخی خبرهای رسیده به روزنامه همشهری بیانگر آن است که مقام اصلی صدور دستور برای مقابله با بازار غیرقانونی خرید و فروش اشیای عتیقه در بازار سیاه اشیای تاریخی در نزدیک به 3‌ماه گذشته، آنچنان که باید فعال نبوده و بیم آن می‌رود درصورت تداوم تعلل در جلوگیری از روند معامله اشیای تاریخی در بازار زیرزمینی آثار تاریخی، باندهای مرتبط با معامله اشیای تاریخی در کشور و حتی در شهر تهران، متوجه ردگیری فعالان میراث فرهنگی شده و اشیای در حال معامله به سرعت از کشور خارج شوند.

پیگیری‌های همشهری مشخص کرده است که در کنار بیشتر شدن فعالیت حفاران غیرمجاز، فعالیت گروه‌های کلاهبردار و عرضه‌کنندگان اشیای تاریخی در چندین استان کشور نیز بیشتر شده است. فعالان میراث فرهنگی تأیید کرده‌اند که تبهکاری با بهره‌گیری از تب خرید اشیای تاریخی در برخی شهرهای کشور و حتی تهران در این مدت افزایش یافته است.

کلاهبرداری با شی‌ء تاریخی

براساس اطلاعات فعالان میراث فرهنگی که موفق به ورود در گروه‌های غیرقانونی اشیای تاریخی شده‌اند، در شهر شوش پایتخت زمستانی هخامنشیان در خوزستان، چندین باند کلاهبردار تشکیل شده که از طمع خرید اشیای تاریخی با بهره‌گیری از ابزار پیامک و تلفن همراه استفاده می‌کنند. گفته می‌شود گروه شوش بیشتر در جعل و عرضه سکه‌های تاریخی و مجسمه‌های تاریخی فعالیت دارند. پیگیری‌ها مشخص کرد که این گروه سابقه انجام قتل ندارند اما فعالیت‌های خشونت آمیز در برخورد با افرادی که به طمع خرید آثار تاریخی نزدشان رفته‌اند داشته‌اند. این گروه به گفته منابع این گزارش، بیشتر به جعل سکه‌های تاریخی دوره اسلامی، سکه‌های دوره سلوکی و مجسمه‌های سبک در کارگاه‌هایی که برای همین منظور برپا کرده‌اند می‌پردازند. آنها حتی دارای تجهیزاتی هستند که نقش واقعی یک سکه باستانی را روی فولاد حک می‌کند، پس از آن با بهره‌گیری از دستگاه پرس شروع به تولید انبوه سکه‌های تاریخی روی صفحات برنجی می‌کنند و با آبکاری طلا اشیای تقلبی را به‌عنوان اشیای باستانی و تاریخی عرضه می‌کنند.

باند دیگری نیز در قالب باند الیگودرز در شهرهای الیگودرز، ازنا، درود، خمین و اراک به گفته فعالان میراث فرهنگی در حال فعالیت است که از بزرگ‌ترین گروه کلاهبرداری با بهره‌گیری از اشیای تاریخی است.گفته می‌شود این گروه دارای نفوذ محلی است و بیشتر با همان شیوه ارسال پیامک فعالیت می‌کند. براساس خبرهایی که به خبرنگار همشهری رسیده، باند الیگودرز به توزیع سکه‌های جعلی مربوط به دوره عباسی اقدام می‌کند و دارای چندین کارگاه جعل سکه‌های تاریخی است و اعضای آن از توان مالی خوبی برخوردارند.

تابوت‌های باستانی و اشیای اصیل

در خراسان مرکزی و شمالی نیز باند توزیع مجسمه‌های تاریخی جعل شده از سنگ، سفال و در برخی موارد طلا وجود دارد. آنطور که برخی فعالان میراث فرهنگی به همشهری گفته‌اند، باند خراسانی کلاهبرداران اشیای تاریخی، خریداران را برای مشاهده اشیا به مناطق زیر نفوذ خود می‌کشاند و آنها را سرکیسه می‌کند. گروه خراسان‌شمالی و مرکزی حتی ازطریق توزیع تصاویر و سی دی‌های مربوط به اشیای جعل شده اقدام به جذب مشتری برای فروش آثار تاریخی تقلبی خود نیز کرده است.

در مازندران و چالوس اما گروهی فعالیت دارد که تمرکزش بر عرضه اشیای مفرغی است. این گروه توانسته در جعل مجسمه‌های مفرغ نیز فعالیت کند.به گفته فعالان مطلع میراث فرهنگی، گروهی نیز در استان گلستان فعالیت دارند که بیشترشان در شهرستان مینودشت هستند که به معامله تابوت‌های باستانی و اشیای وابسته به تدفین‌ها و جام‌های ریتون و بشقاب‌های تاریخی و اشیای زرین اقدام کرده‌اند.

گروه گیلان اما در میان منابع فعال در حوزه میراث فرهنگی به یکی از خبره‌ترین گروه‌ها در سوءاستفاده از آثار تاریخی شناخته شده‌اند. گفته می‌شود این گروه در توزیع اشیای تاریخی سالم و اصالت دار اما نه چندان گران، همچون سنجاق‌های مفرغی، ادوات جنگی مانند سرپیکان‌ها، کاسه و بشقاب تاریخی، گردنبند و نیم تاج و کمربند‌های مفرغی و نقره کوب و حتی اشیای تاریخی جعلی نیز فعالیت دارد.

فعالان میراث فرهنگی و منابع موثق این گزارش به همشهری گفته‌اند، گروه اسالم، خلخال و اردبیل به همراه گروه تالش و انزلی یکی از بی‌رحم‌ترین گروه‌های شناخته شده در حوزه معاملات زیرزمینی آثار تاریخی در کشور است که فعالیت آنها به گفته این منابع در برخی موارد منجر به قتل شده است.

گفته‌ می‌شود، گروه تالش و انزلی با بهره‌گیری از ابزار پیامک و تلفن همراه و همچنین با در اختیار داشتن اشیای زیبا و اصیل اقدام به جعل اشیا و عرضه آنها در بازار زیرزمینی معاملات اشیای عتیقه می‌کنند.

قلب معاملات سیاه اشیای تاریخی

در تهران اما خیابان منوچهری تبدیل به مرکز مبادله غیرقانونی و زیرزمینی اشیای تاریخی شده است. یک کارشناس میراث فرهنگی به خبرنگار همشهری می‌گوید: سکه‌های ساسانی و هخامنشی، زیورآلات، سکه‌های نقره هخامنشی(شِکِل) و سکه‌های طلای هخامنشی(دریک)، ظروف نقره ساسانی و مهرهای سلطنتی، کاسه‌ها و جام‌های دوران مفرغ و عصر آهن ازجمله اشیایی است که در همین خیابان منوچهری تهران به فروش می‌رسد.

به گفته او، بیشترین معاملات در بازار غیرقانونی و زیرزمینی منوچهری مربوط به سکه‌های نقره و طلا و زیورآلاتی است که از گورهای دسته جمعی کهن کشف شده و حتی اشیای متعلق به دوره مادها نیز در این بازار مشاهده شده است.

یکه تازی در بازار زیرزمینی اشیای تاریخی

براساس تبصره 3ماده 16تشکیل یگان‌های حفاظت در کشور کارکنان این یگان‌ها به‌عنوان«ضابط خاص» قضایی معرفی شده‌اند. این دستورالعمل شامل یگان ویژه حفاظت سازمان میراث فرهنگی نیز می‌شود. آنطور که در ماده 5از شرح وظایف یگان حفاظت سازمان میراث فرهنگی هم آمده است، «انجام اقدامات پیشگیرانه و جلوگیری از تعرض و تجاوز اشخاص حقیقی یا حقوقی به آثار تاریخی و فرهنگی نظیر: تخریب بناهای تاریخی، حفاری غیرمجاز، سرقت، قاچاق و خرید و فروش غیرمجاز آثار و اشیای تاریخی و باستانی از وظایف یگان حفاظت میراث فرهنگی است.» اما به‌نظر می‌رسد در شرایطی که برخی فعالان میراث فرهنگی از شدت یافتن معاملات غیرقانونی اشیای تاریخی و باستانی در نقاط مختلف کشور خبر می‌دهند و آنطور که یک کارشناس میراث فرهنگی از آرامش موجود در قلب معاملات زیرزمینی اشیای تاریخی در بازار سیاه اشیای عتیقه در تهران گفته است، حفاران غیرمجاز و قاچاقچیان اشیای تاریخی، همچنان پیشتاز معاملات غیرقانونی شناسنامه‌های هویتی کشور و تلاش برای فروش آنها در بازارهای خارجی هستند.