دیده‌بان خلیج فارس

خلیج فارس در شعر معاصر ایران

برگرفته از روزنامه اطلاعات

کامران شرفشاهی

مقدمه:

به شهادت تاریخ، گستره نیلگون خلیج فارس همواره تحت حمایت حاکمیت پارسیان بوده، و ایرانیان نه تنها بر این قلمرو آبی، بلکه بر فرسنگ‌ها دورتر از آن- در زمانه‌ای که هنوز نامی از بسیاری از کشورهای تازه رسمیت یافته امروزی در بین نبوده- حکمروایی داشته اند.

در سفرنامه‌ها و نقشه‌های کهن جغرافیایی از خلیج فارس تحت عنوان «بحر الفارس» و Persian Gulf یاد شده است که رجوع به این آثار جای هیچگونه شک و شبهه‌ای را در اصالت این واقعیت باقی نمی‌گذارد. لذا با عنایت به واقعیات و اسناد غیر قابل انکار تاریخی اصرار بر تغییر نام خلیج فارس به هر عنوان دیگری یا ناشی از جهل و بی سوادی تاریخی و جغرافیایی و یا حرکتی گستاخانه به تحریک کشورهای استعمارگر خارجی است که همواره سعی در ایجاد شکاف و اختلاف و فتنه انگیزی در بین مسلمانان منطقه داشته اند.

جعل نام فارس پدیده بیمار گونه‌ای است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران شدت افزونتری یافته است و از سوی برخی شیوخ مرتجع عرب که بلند گوهای استکبار جهانی در منطقه اند، دامن زده شده و به تدریج مطالبات ناصواب دیگری بر آن افزوده شده است که بیانگر خود فروختگی و وابستگی چنین رژیم‌هایی به غرب است. در پاسخ به چنین جسارت‌های کورکورانه‌ای اصحاب قلم و هنر ایران زمین دست به خلق آثار ارزنده و ماندگاری زده‌اند که بیانگر روایت شور انگیز دیگری از اعتقاد و دلبستگی ایرانیان به خلیج آبی همیشه فارس است. به ویژه اشعار زیبا و دلپذیری که در این خصوص سروده شده است، پاسخ محکم و دندان شکنی است به تمامی جاعلان یاوه گو.

خلیج فارس پیوسته در طول تاریخ، بخش پر اهمیتی از جهان بوده و بنابر بررسی‌های تاریخی تمدن بشری در نزدیکی آبهای این دریا پدید آمده است. در قرن اخیر، خلیج فارس یکی از مهمترین و حساس‌ترین نقاط جهان بوده است که با گذشت زمان روز به روز بر اهمیت این منطقه افزوده شده، چنان که به تعبیر کارشناسان ژئوپلتیک این منطقه «هارتلند» یا قلب زمین لقب گرفته است. موقعیت راهبردی، ثروت‌های بسیار و دیگر ویژگی‌های خلیج فارس موجب شده است تا بیگانگان در قرون اخیر با هدف تاراج این منابع و فرصت‌ها به نحو آشکار و پنهان در این منطقه حضور یابند و با استفاده از جهل و بی خبری و وابستگی حکام این منطقه حضور نا مشروع خویش را توجیه نموده و همچنان به غارت ذخایر و منابع این منطقه ادامه دهند.

دول غربی همواره با ایجاد ترفندهای نفاق افکنانه، افکار عمومی منطقه را از اصل ماجرا که حضور شوم و مصیبت آفرین غرب در منطقه است منحرف ساخته، و با طرح موضوعات تنش آفرین، کشورهای این منطقه را گرفتار هراس‌های بی موردی کرده است که در نتیجه به بازار تسلیحات و مصنوعات خویش رونق بیشتری ببخشد.

در خصوص مسائل خلیج فارس تا کنون از زوایای گوناگونی سخن گفته شده است، لیکن انعکاس این مهم در قلمرو ادبیات و هنر خاصه شعر معاصر ایران که آیینه تمام نمای روزگار ماست، موضوعی است که دارای گفتنی‌های فراوان است و در سرزمینی که سرزمین سخن سرایان پر آوازه است و جهانیان ادب و هنر دیر پای این دیار را به تحسین نگریسته‌اند، پیوند خلیج فارس با اصحاب ادب و هنر حکایتی سرشار از زیبایی و معناست.

 

ویژگی‌های خلیج فارس

خلیج فارس به موقعیت جغرافیایی 24 و 30 درجه شمالی و 48 و 57 درجه طول شرقی در حاشیه شمال غربی اقیانوس هند واقع شده و از شمال شرقی به کرانه‌های ایران، از شرق به بحر عمان و از جنوب و مغرب به شبه جزیره عربستان محدود می‌شود.

مساحت تقریبی خلیج فارس معادل 251226 کیلو متر مربع و عمق متوسط آن معادل 35 متر است. طول خلیج فارس از دهانه اروند رود تا تنگه هرمز معادل 1259 کیلو متر و عرض آن از دهانه مذکور تا ساحل عمان به تقریب بین 180 تا 250 کیلو متر متغیر و در تنگه هرمز تقریبا معادل 85 کیلومتر است.

از نظر اقلیمی خلیج فارس در منطقه فوق حاره‌ای نیمکره شمالی قرار دارد و هوای گرم پدیده غالب اقلیمی این منطقه محسوب می‌گردد.

(گزیده اسناد خلیج فارس- ص11)

خلیج فارس در عصر حاضر هم به عنوان یک شاهراه بازرگانی و هم به عنوان یک حلقه پر اهمیت در زنجیر استراتژیک غرب مورد توجه خاص است.

از سال 1908 که نخستین چاه در «مسجد سلیمان» به نفت رسید، اهمیت جهانی نوین خلیج فارس آغاز شد، امروز، این اهمیت جهانی در ذخایر گسترده انرژی منطقه که گسترده‌ترین ذخایر جهان است نهفته است.

خلیج فارس دارای ذخایر بزرگی از نفت است. ذخایر نفتی منطقه تا 565 میلیارد برآورد می‌شود که 63 درصد کل ذخایر نفتی جهان شمرده می‌شود. ذخایر گاز طبیعی منطقه تا 31 تریلیون متر مکعب بر آورد شده که 30 درصد ذخایر گاز طبیعی جهان است.

(کشورها و مرزها در منطقه ژئوپلیتیک خلیج فارس - ص 13)

مواد معدنی، ثروتهای گوناگون موجود در آبهای خلیج فارس، جـــزایـــر و ویژگی‌هایی که می‌تواند در صنعت گردشگری مورد بهره برداری قرار گیرد و... از دیگر جهات قابل ذکر درباره جایگاه خلیج فارس است.

 

خلیج فارس از منظر مورخان و نقشه‌های جغرافیایی

خلیج فارس یکی از مشهورترین دریاهای جهان است که از دیر باز به عنوان یکی از مهمترین مراکز تبادل فرهنگی شناخته شده و همچنین از جایگاه والایی به عنوان تجلیگاهی از تمدن شکوهمند ایران به شمار می‌آید.

از آثاری که در سواحل خلیج فارس، در نتیجه حفاری‌های باستان شناسان به دست آمده، تاریخ مدنیت در این منطقه به هزاره سوم پیش از میلاد می‌رسد. قدیمی‌ترین نام خلیج فارس، پیش از مهاجرت آریایی‌ها، «نارموتو» به معنای رود تلخ بوده است.

از زمان آغاز حکمرانی قوم ایرانی «پارس» این دریا به عنوان خلیج فارس نامگذاری و آثاری که از آن روزگار باقی مانده است، گواه این مدعاست. مورخ یونانی فلاویوس آریا نوس (قرن دوم میلادی) و هم زمان با وی بطلمیوس و مورخان رومی نیز از این دریا با عنوان «دریای پارس» یاد کرده‌اند.

(خلیج فارس - ص 27)

در دوره اسلامی، از شروع فتوحات تا عصر حاضر تمامی جغرافی دانان و مورخان مسلمان نیز از این دریا با عنوان «بحر الفارس» یا «خلیج الفارسی » یاد کرده‌اند که فهرست مفصلی از این موضوع در تحقیق ارجمندی که دکتر محمد جواد مشکور در این زمینه انجام داده‌اند ذکر شده است. تحقیقی که در بر گیرندة اسامی بزرگترین مورخان و جغرافی دانان مسلمان(ایرانی، عرب، ترک و.....) و آثار آنان است.

(نام خلیج فارس در طول تاریخ، ص 7)

نام خلیج فارس در سفر نامه‌ها و آثار مورخان و جغرافی دانان دیگر ملل جهان نیز آمده است و به علاوه در نقشه‌های جغرافیایی بسیاری که از زمانهای بسیار دور تا امروز در نقاط مختلف جهان ترسیم شده است، این دریا با عنوان پارس یا فارس معرفی شده است.

(نقشه‌های تاریخی خلیج فارس، ص 24)

 

ماجرای جعل نام خلیج فارس

از هنگامی که تاریخ به صورت نوشته ثبت شد، دنیای عرب همداستان با بقیه جهان بشری، دریای جنوب ایران را به هیچ نامی جز خلیج فارس و بحر فارس نخوانده است.

در سال 1958 سرهنگ عبد الکریم قاسم با کودتایی در عراق به حکومت رسید. وی، از گرد راه نرسیده، داعیه رهبری جهان عرب راطرح کرد. در راستای این اندیشه بود که وی از تاکتیک «دشمن تراشی برای تحریک احساسات عمومی ملی» سود جست و برای نخستین بار خلیج فارس را به نام جعلی «خلیج عربی!» خواند. آن هنگام، دنیای عرب به رهبری سرهنگ عبد الناصر در برابر «دشمن اسراییلی» سرگرم بود. سرهنگ قاسم، در حقیقت می‌خواست با تغییر نام خلیج فارس دشمن تازه‌ای از همسایه ایرانی برای عرب‌ها بتراشد، به این امید که توجه آنان را از قاهره به بغداد و به رهبری خود علیه ایران منحرف سازد. وی چنان در این کار شکست خورد که تلاشهایش حتی توجه مقامات رسمی دانشگاهی عراق را هم نتوانست جلب کند، به طوری که در همان دوران، اسنادی در عراق و حتی از سوی دانشگاه بغداد چاپ و منتشر شد که گویای این واقعیت است.

در سال 1962 روزنــامه «تــایمز» لندن، برای نخستین بار خلیج فارس را به نام ساختگی «خلیج عربی!» خواند. این کار روزنامه تایمز با اوج گیری هیاهو و جنجال «پان عربیسم» سرهنگ ناصر در مصر همزمان بود. دیری نپایید که ناصر از نام ساختگی یاد شده در اشاره به خلیج فارس سود جست. وی فراموش کرده بود که اندکی قبل از آن تاریخ و در سر آغاز عوام فریبی خود دنیای عرب را «من المحیط الاطلس الی الخلیج الفارس» (از اقیانوس اطلس تا خلیج فارس) تعریف نمود.

تلاشهای ناصر، گرچه برخی سیاست بازان دنیای عرب را با وی همداستان کرده بود، اما هرگز به نتیجه دلخواه او نرسید. اندیشمندان و مورخان و جغرافی نویسها و دانشگاهیان عرب هرگز از نامیدن دریای جنوب ایران به نام خلیج فارس دست نکشیده و هرگز حقایق تاریخی را زیر پای ننهادند. اما برخی رسانه‌های همگانی خارجی، گویا از سر لجبازی با ملت ایران به دلیل حساسیت در مورد نام خلیج فارس، و در راستای توطئه‌های تفرقه افکنانه میان ایرانی‌ها و عربها، در بکار بردن نام ساختگی «خلیج عربی» اصرار فراوانی می‌ورزند.

(کشورها و مرزها در منطقه ژئوپلیتیک خلیج فارس، ص 19)

در برخی از منابع آمده است که جعل نام خلیج فارس، تقلبی بود که توسط سر چارلز بلگریو از عوامل انگلستان، با هدف ایجاد تفرقه بین ایرانیان و اعراب در منطقه بر سر زبان سران وابسته عرب انداخته شد.

(خلیج فارس، ص 77)

اگرچه با گذشت زمان و بی توجهی جهانیان به این جعل مضحک، رفته رفته می‌رفت تا این ماجرا به دست فراموشی سپرده شود، اما با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و خصوصاً در دوران جنگ تحمیلی رژیم بعث عراق علیه ایران، مجدداً باز این فتنه جویی رونــق تــازه‌ای یــافت و برخی کشورهای تازه تأسیس حاشیه خلیج فارس که قدمت تاریخی آنان حتی به 200 سال هم نمی‌رسد، مدعی مالکیت بر برخی از جزایر ایرانی خلیج فارس شدند!

بی گمان چنین جعلیات و ادعاهایی نشانگر ماهیت وابسته و سر سپردگی رژیم‌های فاسدی است که در خدمتگزاری به استکبار جهانی از هیچ اقدامی فرو گذار نمی‌کنند و علیرغم شکست‌های فاحش و مفتضحانه پیشین، از تاریخ عبرت نمی‌گیرند.

 

خلیج فارس در آینه ادب پارسی

تا هنگامی که تحرکات مرموز و موذیانه اخیر برای جعل نام خلیج فارس وجود نداشت، در ادبیات پارسی نیز حساسیتی در این باره دیده نمی‌شد و سخنوران لزومی برای یاد آوری نام قطعی و مشخص خلیج فارس نمی‌دیدند. چنانچه ناصر خسرو قبادیانی در جریان سفرخویش از خلیج فارس نیز عبور کرده و در سواحل آن به سیاحت پرداخته است. لیکن این شاعر بلند آوازه در آن عصر به مشاهدات خویش درباره زندگانی مردم و هر آنچه که به نظرش جالب توجه آمده است اکتفا کرده است.

(سفر نامه ناصر خسرو - ص 104)

البته هنوز در آن روزگاران، سیاست پای خویش را از گلیمش آنقدر دراز نکرده بود که در قلمرو جغرافیا هم مداخله کند و از این رو در ادب پارسی تا هنگامی که ناسیونالیسم عربی به صورت یک ویروس که ساخته استعمار غرب بود، خود نمایی نکرده، خبر چندانی از اصرار و اعتراض شاعران ارجمند و بلند مرتبه ادب پارسی دیده نمی‌شود و گاه اگر در سروده‌ای تنها به نام خلیج و یا دریای جنوب اکتفا شده است، خیال شاعر پارسی از هر جهت راحت بوده که هیچ مدعی ابله و مغرضی که منظور وی را نفهمد وجود ندارد و به واقع نیز چنین بوده است و قطعیت در این مهم به اندازه‌ای بوده است که هیچکس را یارای چنین گستاخی بزرگی نبوده است. همان گونه که در عصر حاضر بر هیچ شاعر اندیشوری پنهان نیست که چنین ادعاهایی از سر بی سوادی گویندگان آن نیست و در پس پرده فتنه‌ها و اغراض آلوده‌ای وجود دارد که می‌بایست به مبارزه و افشای آن برخاست.

البته اصرار بر این موضع را نباید خدای نکرده ضدیت با ملل عرب به شمار آورد، بلکه بالعکس روشن شدن چنین حقایقی موجب آشکار شدن ماهیت رژیم‌های وابسته و خود فروخته جهان عرب و نیز افشای توطئه‌های شوم و نفاق افکنانه غرب در منطقه خواهد شد. توطئه‌هایی که همواره در زرورق‌های رنگین و فریبنده پیچیده شده و در نتیجه آن جدایی بین ملل مسلمان بیشتر و خسارات جبران ناپذیری را در پی داشته است.

اصولاً ذکر این نکته حائز اهمیت بسیار است که هر واقعه‌ای به آسانی استحقاق آن را ندارد که قدم در قلمرو شگفت و سحر انگیز هنر و ادبیات بگذارد و مورد استقبال جمع کثیری از شاعران، نویسندگان و هنرمندان قرار گیرد؛ مگر آن که در پشت این واقعه، حقیقتی سترگ ایستاده باشد و نیاز و حمایت از حقانیتی مورد هجوم قرار گرفته، احساس شود.

در طول تاریخ غالباً رویکرد شاعران و هنرمندان جنبة حق طلبانه داشته است، چنان که از آنان به عنوان قانون گذاران گمنام بشریت یاد شده است و در این معنا شواهد و سخن بسیار می‌توان گفت.

اشعاری را که تا کنون درباره خلیج فارس سروده شده، می‌توان به چند گروه تقسیم کرد که عبارتند از:

ـ اشعاری که در ستایش ایران سروده شده و در بخشی از آن به خلیج فارس اشاره شده است.

ـ اشعاری که درباره خلیج فارس سروده شده و زیبایی‌ها و ویژگی‌های آن بیشتر مورد نظر شاعر بوده است.

ـ اشعاری که درباره جزایر و یا شهرهای ساحلی خلیج فارس سروده شده و از خلیج فارس نیز در شعر سخن گفته شده است.

ـ اشعاری با حال و هوای حماسی درباره خلیج فارس که مشخصا پیرامون جعل نام خلیج فارس توسط برخی از سران وابسته عرب و توطئه گران غربی می‌باشد.

ـ اشعاری درباره سلحشوری‌ها و جانبازی‌های رزمندگان اسلام در هشت سال دفاع مقدس و پاسداری از حریم دریایی ایران در خلیج فارس.

ـ اشعاری با حال و هوای ترانه و با مضامین گوناگون.

ـ اشعار محلی و عامیانه (فولکوریک)

ـ اشعاری که سرایندگان آن ایرانی نیستند و در شعر خویش از خلیج فارس نام برده اند.

روانشاد ابوالقاسم حالت، شاعر،مترجم و طنز پرداز پر آوازه معاصر در قصیده‌ای بلند که 125 بیت است، ضمن بیان تاریخچه خلیج فارس به توطئه‌های بیگانگان در این منطقه اشاره داشته و کوشیده است تا پرده از دسیسه‌ای که مزدوران اجنبی در جهت نفاق بین ملت‌های منطقه دارند، بر گیرد. وی نام این چکامه را «خلیج فارس» نهاده و در آغاز شعر مقدمه‌ای دارد که ذهن خواننده را برای ورود به دنیای این شعر آماده می‌سازد: «.... منظور از عرب در اواسط این قصیده تازیان منافقی هستند که رسماً مسلمان و رسماً دشمن مسلمانان‌اند و مشمول آیه مبارکه 97 سوره التوبه (الاعراب اشد کفراًو نفاقاً) می‌شوند.»

شعرابوالقاسم حالت:

....بدین خلیج، عرب نام تازه‌ای داده است

چنان نه بهره و بیجا که جای استهزاست

زنام تازه غرض چیست؟ عاقلان دانند

که این سخن ز دهان کدام هرزه در است

بلی به تفرقه افکندن و حکومت نیز

همیشه امپریالیسم را یدی طولاست

خلیج فارس اگر می‌شود «خلیج عرب»!

برای تفرقه اندر میان ما و شماست....

(طنز پردازان معاصر 2 - ص 65)

سروده‌های شاعران معاصر درباره خلیج فارس بسیار است و هر یک از زاویه‌ای به این موضوع پرداخته اند، که امکان نقل تمامی این آثار در این مجال میسر نمی‌باشد. اشعاری که در پی خواهد آمد، گزیده‌ای است از مجموعه‌های شعر شاعران، اشعاری که در جنگ‌ها و مطبوعات به چاپ رسیده و نیز اشعاری که در کنگره‌های شعر قرائت شده است:

* شیر نیعلی گلمرادی:

...در آن کران به حرمت نام خلیج فارس

از عمق جان به لحن خروشان من، سلام...

* عبدالحسین انصاری نسب:

ابرهایی سیاه می‌آیند، بادها می‌وزند از هر سو

یک خلیج همیشه فارس می‌ماند، جزر و مدهای ساده بی اثرند

(جام جم 21/2/1387/ ص 11)

*مصطفی باد کوبه‌ای هزاوه ای:

....وطن یعنی خزر، صیاد، جنگل

خلیج فارس، رقص نور، مشعل

وطن یعنی دیار عشق و امید

دیار ماندگار نسل خورشید

(اطلاعات 15/8/1387 ص 6 )

*محمود رضا برامکه:

...ای عشق آفتاب و زمین‌ای خلیج فارس

چشم آبی همیشگی قصه‌های من

(ایران ما - ص 156)

*پرویز بیگی حبیب آبادی:

‌ای همیشه نیلگون،‌ای خلیج فارس

نام نامی ات هماره جاودانه است

نام نامی ات هماره بر زبان موج

جاودان‌ترین سرود عاشقانه است...

(ایران ما - ص 155)

*علیرضا پور حسین:

نیلگون دریای زیبا و عظیم

پارس نام با وقارت از قدیم...

*محمد خلیل جمالی مذنب:

‌ای خلیج فارس،‌ای در دانه مرواریدها

دشمنان بر نام تو کردند بس تردیدها

نام نیکت در جهان بوده است، هم دریای پارس

پارس‌ها، بس سالها دارند بر نامت سپاس...

(ایران ما - ص 152)

*حداد پور:

‌ای خلیج فارس بام گنبد دوار ما

نام تو منقوش در قلب و دل بیدار ما...

(روزنامه جمهوری اسلامی 21/8/1387 - ص 14)

*عادل حسنی:

..ای وارثان پاکی! من آخرین نگاهم /بر آسمان ابی این خاک /وخلیج همیشگی فارس، فارس، فارس خواهد بود.

*دکتر جعفر حمیدی:

‌ای شب از مهتاب تو روشن شده

روی خاک از آب تو گلشن شده

‌ای خلیج فارس،‌ای نام بلند

‌ای شکوهت مثل الوند و سهند

‌ای غرورت مظهر پایندگی

نام تو دیباچه بالندگی...

(روزنامه اطلاعات 13/4/1387ص 6)

*کریم رجب زاده:

...نام تو زیباست/ موج‌هایت/ مهربان با ماست/ در حریمت پا اگر بیگانه بگذارد/ طعمة ناب نهنگان تو خواهد بود/ تاکنون ماندی/ بعد از این هم نیز می‌مانی...

(ایران ما - ص 153)

*محمد رضا سهرابی نژاد:

نمی‌فهمد رقیب گول و گیجت

که بی مرگند یاران بسیجت

و ما تا زنده‌ایم و زندگی هست

همیشه فارس می‌ماند خلیجت

*علیرضا شجاع پور:

...وطن یعنی سرای ترک تا پارس

وطن یعنی خلیج تا ابد فارس..

(ایران ما - ص 200)

*علیرضا طبایی:

خلیج فارس رنگین شعر، بر انگشتر مینایی ایران/ کتاب نیلگون رازهای سینه ی تاریخ/ رواقی ابگون، / - دهلیز قلبی پر تپش، جوشنده جاودان...

(روزنامه اطلاعات 7/6/1387 - ص 6)

*علی غیاثی:

...از خطه جنوبم و چشمان نیلی ام

دارد دلیل‌های قشنگ از خلیج فارس

بالاترین نشان لیاقت برای ماست

این حرمت همیشه سه رنگ از خلیج فارس

شاعر در این غزل چنان که دیده می‌شود از «خلیج فارس»به عنوان ردیف شعر خویش بهره جسته است.

(ایران ما - ص 154)

*مهدی فرجی:

...که موجهای جهانگرد می‌کنند زیارت

خلیج آبی پر آفتاب فارس زبان را

چه سالهای درازی کشانده است به کشتی

روایتش دل دریانوردهای جوان را...

(روزنامه جام جم 28/3/1358 ص8)

* عبدالجبار کاکایی:

ای مرز آب و آبی /بر سرزمین روشن مهتابی/ فانوس یاد تو/ در کیش و قشم و هرمز و هنگام/ در کوچه‌های لارک و لاوان/ در سنگلاخ تنب و ابو موسی/ در خاطرات خارک/ پیوسته روشن است/ ما با تو‌ای خلیج شقایق/ خلیج فارس/ چون صخره‌های تو تا به ابد جاودانه ایم.

(فرصت نایاب - ص 223)

*سید حسین مهدوی (م.موید):

خلیج فارس/ رو به ماندن می‌وزد/ و همین که مه بر پشت/ با نسیم پگاهان/ بپراکند/ از تاری تا روشنای/ نرگس ایرانی/ می‌دمد/ در سورنای بودن خویش.

(ماهنامه شعر - خرداد 1387- ص 9)

*سید علی میر باذل (منصور):

..هر صبحدم/ سجاده می‌گشایم/ از خزر تا خلیج فارس

(ایران ما - ص 152)

*غلامحسین محمدی گلپایگانی (علوی):

...خلیج فارس چگونه شود خلیج عرب؟

که هر که گفت چنین، مبتلابه هذیان است

چگونه منکر نام بلند فارس شود

بر این خجسته لقب، صد دلیل و برهان است...

(روزنامه اطلاعات 8/3/1387 ص3)

 

خلیج فارس در شعر بانوان

دفاع از هویت ملی و مبارزه با کج فهمی‌ها و دسیسه‌ها رسالتی است است که عموم ایرانیان به آن وفادار و متعهدند و در این طریق فرهیختگان و اصحاب ادب و هنر با درک عمیق از رسالت تاریخی خویش همدل و همنفس مردم این دیار و زبان گویای آنانند.

بانوان شاعر ایرانی در بیان حماسه خلیج فارس نقش و سهم ارزنده‌ای داشته‌اند که هر اثری در این باره جلوه دیگری از ذوق و هنر و ایمان شکوهمند ملتی متمدن و غیرتمنداست به اب و خاک اهورایی خویش. در این مجال به ذکر چند نمونه از اشعار بانوان شاعر کشورمان اکتفا می‌کنیم:

*عطیه پژمان:

...از شرم رودهای زمین خشک می‌شوند

یک روز اگر خلیج، خلیج عرب شود!

(ایران ما - ص157)

*سارا جلوداریان:

...تو تا ابد تنها خلیج فارس خواهی ماند

می‌بوسمت از دور‌ای پهناور آبی

*سیمیندخت وحیدی:

...خلیج فارس ندارد هویت عربی

نه با دسیسه و آژیر سرخ و زنگ بنفش

بپرس از همه عالم، خلیج آینه پوش

چگونه فارس عرب شد به یک درنگ بنفش؟

وی همچنین در غزلی دیگر در این باره چنین سروده است:

ارثی پدر گذشت برایم همیشه سبز

با نام فارس کرد صدایم همیشه سبز

نامم خلیج فارس قشنگ است و مستدام

جوش و خروش و شور و نوایم همیشه سبز...

*پروانه نجاتی:

غروب و ساحل و توفان، خروش رستاخیز

خلیج فارس! الا سرزمین حادثه خیز

چگونه ات بسرام؟ همیشه آبی من!

شکوه جاری این نقشه‌های بی پاییز..

(ایران ما - ص156)

خلیج فارس در شعر شاعران ملل دیگر

نام خلیج فارس تنها در اشعار شاعران ایرانی مورد استفاده قرار نگرفته است، بلکه شاعران ملل دیگر نیز در سروده‌های خویش از خلیج فارس نام برده اند؛ چنان که دکتر سید محمد اکرم شاعر معاصر پاکستانی در غزلی به زبان فارسی چنین سروده است:

در خلیج فارس بنگر، کفر سرافراخته

با هزاران لشکر طاغوتی خود باخته...

(ایران ما - ص184)

 

خلیج فارس و ترانه‌ها

یکی دیگر از جلوه‌های عشق ایرانیان به خلیج فارس دنیـای سحر انگیز و دلپذیر ترانه‌هاست.

ترانه‌ها آمیزه‌ای از شعر و موسیقی است که این آثار غالباً با استقبال گسترده خاص و عام روبرو می‌شود. ترانه‌ها زاییده یک کار دشوار و منظم حرفه‌ای است که توسط یک گروه متشکل از شاعر، آهنگساز، نوازنده و....تهیه، اجرا و پخش می‌شود.

در طول سه دهه اخیر ترانه‌های متعددی درباره خلیج فارس ساخته و پخش شده است که صد البته در این زمینه می‌بایست اهتمام افزون تری به کار بسته شود. خصوصاً جای آن دارد که رسانه ملی در این مهم تحرک و توجه بیشتری را صرف نماید و علاوه بر ساخت آثار تازه در این زمینه، نسبت به پخش این آثار، خصوصا در ساعات پر بیننده و پر شنونده، نقش فعال تری را ایفا کند.

سر آغاز این جریان، ترانه‌ای بود از عادل حسنی در دهه شصت با صدای سیامک (محمود) علیقلی که در آلبوم «فصل ایثار» منتشر شد.

از جمله معروفترین آثاری که در زمینه ترانه تولید شده است، ترانه «خلیج فارس» با شعری از سهیل محمودی در دهه هفتاد است. آهنگ آن اثر علی غلامعلی و خواننده آن حمید غلامعلی است. این اثر در آلبومی با نام «خلیج فارس» توسط موسسه «پیام کاست» ضبط و پخش شده است.

حرکت شاخص دیگر در این عرصه ساخت سمفونی خلیج فارس اثر شاهین فرهت موسیقیدان و آهنگساز نامدار معاصر بر اساس اشعاری از عبد الجبار کاکایی شاعر و ترانه سرای نام آشنای معاصر است. این اثر در سال 1385 توسط ارکستر فیلارمونیک ارمنستان به رهبری لوریس چکناواریان اجرا شده است.

به گفته عبد الجبار کاکایی در ابتدا این سمفونی بر اساس شعری نیمایی ساخته شده که از سروده‌های کاکایی بوده و در کنار این شعر، غزلی نیز از وی ارائه شده، که در نهایت در اجرای نهایی تنها شاهد اجرای غزل کاکایی هستیم. ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که اجرای این اثر به وسیله موسسه انتشارات «سروش» وابسته به صدا و سیما ضبط و در دسترس علاقه مندان قرار گرفته است.

بی گمان یکی از روشهای مؤثر در انتقال مفاهیم مهم و حساس بهره جستن از فرهنگ ترانه است که تمامی اقشار جامعه نسبت به آن علاقه مند هستند و از این طریق می‌توان انگیزه توده‌های مردم را جهت مشارکت اجتماعی افزونتر و حضور پویا و پرثمرتر آنان را تقویت کرد.

در دهة اخیر ترانه‌های متعددی با مضمون «خلیج فارس» سروده شده است که در این مجال به نمونه‌هایی بسنده می‌شود:

*عبدالجبار کاکایی:

...سوداگران خیره سر و رهز نان باد

گم می‌شوند در شکم موجهای تو

دریای تو همیشه خروشان خلیج فارس

تاریخ پر حماسه ایران بهای تو

(فرصت نایاب - ص160)

*کامران شرفشاهی:

نام خلیج فارس، یک نام بی نظیر، یک نام سربلند

رنگ خلیج فارس، همرنگ آسمان، ناب و شکوهمند چون پرچم سه رنگ، این نام اشنا، در قلب من نشست

نام خلیج فارس، مفهوم زندگی، آیینه من است....

 

بیان مسائل خلیج فارس

در گونه‌ای از اشعار اگرچه به صراحت نامی از خلیج فارس آورده نشده است، اما خواننده یا شنونده شعر در می‌یابد که موضوع شعر کاملاً مرتبط با خلیج فارس است. به عنوان مثال می‌توان از ادعاهای پوچ و مضحک یکی از شیخ نشین‌هایی یاد کرد که تاریخ آن به دویست سال هم نمی‌رسد و با وقاحت تمام ادعای مالکیت بر سه جزیره ایرانی را دارد. در این اشعار، شاعران ایرانی به دفاع از تمامیت ارضی و حاکمیت ملی ایران بر خلیج فارس سخن گفته اند:

*محمدرضا سهرابی نژاد:

«این از شرم برهنگان / هرگز، هرگز، هرگز/ صاحب تنبان نخواهند شد/ این را »ابوموسی» / می‌گوید و فرزندانش. »

در برخی دیگر از اشعاری از این دست، دیگر مسائل مربوط به خلیج فارس ذکر شده است و در اشعاری نیز که جنبه ملی دارد، شاعر به ذکر نام جزایر و دیگر خصوصیات مربوط به خلیج فارس پرداخته است. هر چند که ظاهراً نامی از خلیج فارس نبرده است که این موضوع گاه مربوط به تنگنای وزن و قافیه بوده، اما بر مخاطب آگاه پوشیده نیست که شاعر قلباً به این موضوع متمایل بوده و این احساس در کلیت شعر نمایان است.

 

خلیج فارس و دفاع مقدس

بخشی از حماسه هشت سال دفاع مقدس مربوط به دلاوریها و از جان گذشتگی‌های رزمندگان پر توان میهن اسلامی در خلیج فارس و پاسداری از مرزهای دریایی کشورمان است. این مهم مضمون حماسی بسیاری از سروده‌های شاعران معاصر بوده است که در ادبیات معاصر نمودی چشمگیر دارد:

*فیروزه حافظیان:

...وعشق / که در خون جوان ساقه‌ها تناور می‌شد/ خلیج فارس از عظمت تقدس پیکرها می‌لرزید/ سرود سرهای بی تن بود/ و تن‌های تکه تکه / که هزاران چراغ می‌شد/ تا بی نهایت هستی/ و ستاره‌ها سلام می‌گفتند.

(اطلاعات ضمیمه روزنامه 10/2/1387 ص1)

 

نتیجه؛خلیج فارس و ما

رویکرد شاعران معاصر ایران که میراث دار سخن سرایان نامدار جهان هستند به سرودن از خلیج فارس، حرکتی ژرف و خود جوش است که بر حقانیت این نام کهن اصرار و التزام دارد. به عبارت دیگر هر اثر ادبی و هنری که با تأکید بر هویت خلیج فارس آفریده می‌شود به منزله سند« تازه دیگری است که بر اصالت این نام گواهی می‌دهد.

خلق آثار هنری و ادبی نشانگر این واقعیت است که ادبا و هنرمندان این سامان که آیینه‌های زلال و وجدان‌های بیدار عصر خویش هستند هشیارانه بر تحرکات عصر خویش نظارت و اشراف دارند و تا این عشق و شور مقدس در سینه‌های فرهیختگان و دوستداران ایران موج می‌زند، دلارهای آلوده به توطئه‌های شوم در کار جعل نام پر آوازه و ماندگار خلیج همیشه فارس، راه به جایی نخواهد برد. در چنین احوالی که دشمنان دیرینه میهن با چنین دسیسه‌هایی، سعی در ضربه زدن به هویت ملی ما را دارند و حتی از بیان نام فارس بر این خلیج بیمناک و پریشانند، جای آن دارد که مسؤولان و متولیان فرهنگی به همراه تمام ایرانیان متعهد، در تمام جبهه‌ها به مقابله با ترفندهای سیاهکاران برخاسته و رویاهای خام خائنان و دشمنان را نقش بر آب سازد.

فراهم آوردن این آثار در تیراژی گسترده، و ترجمه این آثار به دیگر زبان‌ها از جمله فعالیت‌هایی است که می‌بایست با جدیت تمام و در اسرع وقت به مورد اجرا درآید.

 

* اهم منابع:

ـ اقتداری، احمد/ خلیج فارس- تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی- چاپ دوم 1356

ـ تکمیل همایون، ناصر /خلیج فارس- تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی- چاپ اول 1380

ـ بنیاد ایران شناسی/ نقشه‌های تاریخی خلیج فارس- تهران: بنیاد ایران شناسی- چاپ اول؟

ـ سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح/ جغرافیای جزایر ایرانی خلیج فارس- تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح- چاپ اول 1382

ـ قزوه، علیرضا/ ایران ما- تهران: موسسه نشر شهر- چاپ اول 1384

ـ واحــد نشــر اسناد/ گزیده اسناد خلیج فارس- تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول 1368

ـ مجتهد زاده، پیروز/ کشورها و مرزها در منطقه ژئوپلیتیک خلیج فارس- ترجمه حمیدرضا ملک محمدی نور- تهران: انتشارات وزارت امور خارجه - چاپ دوم 1373

ـ مشکور، محمد جواد/ نام خلیج فارس در طول تاریخ- با مقدمه: فرید قاسملو، عطاءالله تدین- تهران: نشر المعی- چاپ اول 1387

ـ حالت، ابوالقاسم/ طنز پردازان معاصر (2) -پژوهش: ریتا اصغر پور- تهران: نشر گل اقا- چاپ اول 1382

ـ حکیم ناصر بن خسرو قبادیانی مروزی/ سفر نامه ناصر خسرو- به کوشش: دکتر نادر وزین پور- تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی- چاپ سوم 1356

ـ کاکایی، عبدالجبار/ فرصت نایاب(مجموعه شعر، - تهران: انجمن شاعران ایران - چاپ اول 1385

ـ صفا تاج، مجید/ سیاست شیطانی، سلطه گری آمریکا در خلیج فارس- تهران: انتشارات نیروی مقاومت بسیج- چاپ اول 1377

* مطبوعات:

ـ جام جم، 21/2/1387،سال 9 شماره 3279، ص11

ـ اطلاعات، 15/8/1387،شماره 24330،ص6

ـ اطلاعات، ضمیمه ادب و هنر، 5/10/1387 شماره،24370ص8

ـ جمهوری اسلامی، 21/8/1387،سال 30،شماره 8479، ص14

ـ اطلاعات، 13/4/1387،شماره 24232، ص6

ـ جام جم، 28/3/1385، سال هفتم، ص8

ـ اطلاعات، 8/3/1387،شماره، 24205ص3

ـ اطلاعات، ضمیمه سه شنبه 10/2/،1387شماره، 24180، ص1
 

• < قبلی
• بعدی >